Zezi ti aflunmun kun su, w’a wlu Zerizalɛmun klɔ’n nun, be su yi i ayɛ.

?Mesi’n i su ndɛ nga be kɛnnin i Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n kle kɛ Zezi yɛ ɔ ti Mesi’n niɔn?

Ndɛ nga Biblu’n kan’n

Ɛɛn. I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, sa ng’ɔ yoli be’n ɔ nin sa nga be juli i su’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n dun mmua boli be nun sunman be su. Sa sɔ’m be kle kɛ i yɛ ɔ ti “famiɛn ng’ɔ́ síe’n” niɔn, naan i yɛ “ɔ́ wá dé asiɛ’n sufuɛ” mun-ɔn. (Daniɛl 9:25; 1 Zan 4:14) Kɛ Zezi wuli bɔbɔ’n, Mesi’n i su ndɛ wie mɔ be kɛnnin i Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n, be kpɛnnin su i lika.—Jue Mun 110:1; Sa Nga Be Yoli’n 2:34-36.

?“Mesi’n” i bo’n yɛle benin?

Ebre nun’n, be se kɛ Ma·shiʹach (Mesi) yɛ Glɛki nun’n, be se kɛ Khri·stos (Klisi). Be bo’n yɛle kɛ “Sran nga be kpɛli i sieli i ngunmin’n.” Ɔ maan, dunman “Zezi Klisi” i bo’n yɛle “Zezi mɔ Ɲanmiɛn kpɛli i sieli i ngunmin’n,” annzɛ “Zezi m’ɔ ti Mesi’n.”

Laa Izraɛli lɔ’n, kɛ be kpa sran kun kɛ ɔ di junman cinnjin kun’n annzɛ kɛ be mɛn i sasu’n, wie liɛ’n, be guɛ i ti su ngo. (Saun Yolɛ 8:12; 1 Samiɛl 16:13) Ɲanmiɛn kpali Zezi kɛ ɔ yo Mesi’n. I sɔ’n kle kɛ ɔ le sasu kpa. (Sa Nga Be Yoli’n 2:36) Sanngɛ Zezi liɛ’n, b’a guɛmɛn i ti su ngo, Ɲanmiɛn wawɛ’n jrɛli i su.—Matie 3:16.

?Mesi’n i su ndɛ nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n kannin’n, be kwla kpɛn su sran sunman lika?

Cɛcɛ. E kwla fa Mesi’n i su ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, e sunnzun sran kun i sa mma’m be osu’n. I sa mma’m be osu sɔ’n kwlá yoman sran uflɛ liɛ. I wafa kunngba’n, Mesi’n i su ndɛ nga Biblu’n kannin’n, be kpɛn su Mesi annzɛ Klisi kunngba cɛ i lika. Sanngɛ, Biblu’n wla e su nun kpa kɛ: “Be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klisi’n nin be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n, bé wá jáso su. Kpɛkun bé yí atrɛ dandan mun, yɛ bé yó abonuan sa mun kɛ bé fá láka be nga be kpali be sieli’n be wie bɔbɔ.”—Matie 24:24.

?Mesi’n i balɛ’n te o e ɲrun lɔ?

Cɛcɛ. Ɲanmiɛn Ndɛ’n dun mmua seli kɛ Mesi’n yó Famiɛn Davidi i osu’n nunfuɛ. (Jue Mun 89:4, 5) Sanngɛ, fluwa nga Zuifu’m be nannan’m be dunman’n klɛ nun’n be wa mlinnin. Atrɛkpa’n, kɛ Rɔmunfuɛ’m be sacili Zerizalɛmun klɔ’n afuɛ 70 nun’n,a yɛ ɔ mlinnin-ɔn. Ɔ maan andɛ’n, sran fi kwlá jranman like trele kun su seman kɛ ɔ ti Famiɛn Davidi i osu’n nunfuɛ. Sanngɛ Zezi blɛ su liɛ’n, fluwa sɔ’m be o lɛ. Ɔ maan, kɛ Zezi seli kɛ ɔ ti Davidi i osu’n nunfuɛ’n, i kpɔfuɛ’m b’a kwlá siman su akplowa.—Matie 22:41-46.

?Mesi’n i su ndɛ nɲɛ yɛ be kɛnnin i Biblu’n nun-ɔn?

E kwlá boman Mesi’n i su ndɛ nga be o Biblu’n nun’n i nuan trele kun. Biblu’n nun ndɛ mma nga kɛ be kanngan nun’n, be wun i wlɛ weiin kɛ Mesi’n i ndɛ yɛ be su kan bɔbɔ’n, ɔ le wafa nga sran’m be kɛ i nun ndɛ’n niɔn. I wie yɛle ndɛ ng’ɔ o Ezai 53:2-7. Sran wie’m be kwla se kɛ ndɛ nga be kɛn i lɔ’n ti Mesi’n i su ndɛ’m be nun kun. Wie’m be kwla se kɛ nán ndɛ kunngba-ɔ, sanngɛ Mesi’n i su ndɛ fanunfanun mɔ be kpɛnnin su’n i ndɛ yɛ be kɛn i lɔ-ɔ.

Mesi’n i su ndɛ nga be kpɛnnin su Zezi i lika’n be nun wie mun

Mesi’n i su ndɛ	Nga be kannin’n	I su kpɛnlɛ’n
Ɔ ti Abraamun i osu’n nunfuɛ	Bo Bolɛ 22:17, 18	Matie 1:1
Ɔ ti Abraamun i wa Izaaki i osu’n nunfuɛ	Bo Bolɛ 17:19	Matie 1:2
Zida akpasua’n nun yɛ ɔ fin-ɔn	Bo Bolɛ 49:10	Matie 1:1, 3
Ɔ ti Famiɛn Davidi i osu’n nunfuɛ	Ezai 9:6	Matie 1:1
Talua kun m’ɔ nin a siman bian’n yɛ ɔ wuli i-ɔ	Ezai 7:14	Matie 1:18, 22, 23
Be wuli i Bɛtleɛmun lɔ	Mise 5:1	Matie 2:1, 5, 6
Be tɔnnin i dunman Emaniɛlib	Ezai 7:14	Matie 1:21-23
Ɔ su ɲanman ɲrun sran’m be afiɛn	Ezai 53:2	Liki 2:7
Kɛ be wuli i’n, be kunnin bakan kpanngbanZeremi 31:15	Zeremi 31:15	Matie 2:16-18
Be flɛli i Ezipti lɔ kɛ ɔ bla	Oze 11:1	Matie 2:13-15
Be flɛli i i Nazarɛtifuɛc	Ezai 11:1	Matie 2:23
Ndolo bofuɛ kun boli i ɲrun atin	Malasi 3:1	Matie 11:7-10
Afuɛ 29 nun yɛ ɔ yoli Mesi’n niɔnd	Daniɛl 9:25	Matie 3:13-17
Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ ti i Wa	Jue Mun 2:7	Sa Nga Be Yoli’n 13:33, 34
Ɔ kloli Ɲanmiɛn i sua’n	Jue Mun 69:10	Zan 2:13-17
Ɔ boli jasin fɛ’n	Ezai 61:1	Liki 4:16-21
Jasin m’ɔ boli i Galile lɔ’n yoli kɛ lika m’ɔ kpaja kpa’n sa	Ezai 9:1, 2	Matie 4:13-16
Ɔ yili atrɛ kɛ Moizi sa	Mmla’n 18:15	Sa Nga Be Yoli’n 2:22
Kɛ Moizi sa’n, Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n yɛ ɔ kannin-ɔn	Mmla’n 18:18, 19	Zan 12:49
Ɔ yoli tukpacifuɛ kpanngban be juejue	Ezai 53:4	Matie 8:16, 17
W’a kunndɛmɛn i bɔbɔ i dunman	Ezai 42:2	Matie 12:17, 19
Ɔ sili afɛfuɛ’m be aunnvuɛ	Ezai 42:3	Matie 12:9-20; Marki 6:34
Ɔ yili Ɲanmiɛn i sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n i nglo	Ezai 42:1, 4	Matie 12:17-20
Ɔ yoli sa’m be siesiefuɛ	Ezai 9:5, 6	Zan 6:68
Ɔ boli Zoova i dunman’n kleli sran mun	Jue Mun 22:23	Zan 17:6
Ɔ kannin ndɛ ɲanndra nun	Jue Mun 78:2	Matie 13:34, 35
Ɔ yoli Siefuɛ	Daniɛl 9:25	Matie 23:10
Sran kpanngban b’a lafimɛn i su	Ezai 53:1	Zan 12:37, 38
Ɔ yoli kɛ yɛbuɛ m’ɔ yi sran ase’n sa	Ezai 8:14, 15	Matie 21:42-44
Sran’m b’a sɔmɛn i nun	Jue Mun 118:22, 23	Sa Nga Be Yoli’n 4:10, 11
Be kpɔli i ngbɛn	Jue Mun 69:5	Zan 15:24, 25
Ɔ fuli aflunmun kun su wluli Zerizalɛmun klɔ’n nun	Zakari 9:9	Matie 21:4-9
Ba kanngan’m be yili i ayɛ	Jue Mun 8:3	Matie 21:15, 16
Ɔ bali Zoova i dunman nun	Jue Mun 118:26	Zan 12:12, 13
I mantanfuɛ kun m’ɔ lafi i su’n yi i mannin	Jue Mun 41:10	Zan 13:18
Jɛtɛ mma ablasan ti be fɛ i mannine	Zakari 11:12, 13	Matie 26:14-16; 27:3-10
I janvuɛ’m be yacili i be wanndili	Zakari 13:7	Matie 26:31, 56
Sran wie’m be tɔnnin i suɛn	Jue Mun 35:11	Matie 26:59-61
Kɛ bé tɔ́n i suɛn’n, w’a ukemɛn i nuan	Ezai 53:7	Matie 27:12-14
Be tili be nuan nzue tɛli i ɲrun	Ezai 50:6	Matie 26:67; 27:27, 30
Be finnin i ti’n su	Mise 5:1,NW	Marki 15:19
Be boli i nin ngble	Ezai 50:6	Zan 19:1
Ɔ lo i wun mannin be nga be bo i’n	Ezai 50:6	Zan 18:22, 23
Nvle su kpɛn’m be cicili i wun ndɛ	Jue Mun 2:2	Liki 23:10-12
Be fɛ i sa nin i ja’m be seli be waka kun su be boboli be nun kpɛngbɛ	Jue Mun 22:17	Matie 27:35; Zan 20:25
Be tuli i tralɛ’m be wun fɔtɔ	Jue Mun 22:19	Zan 19:23, 24
Be fɛ i wlali sa tɛ yofuɛ’m be nun	Ezai 53:12	Matie 27:38
Be yoli i finfin, be kpɛli i nzowa	Jue Mun 22:8, 9	Matie 27:39-43
Sa tɛ yofuɛ’m be delɛ ti’n, ɔ wunnin ɲrɛnnɛn	Ezai 53:5, 6	1 Piɛli 2:23-25
Ɔ yoli kɛ Ɲanmiɛn i wla w’a fi i su sa	Jue Mun 22:2	Marki 15:34
Be mɛnnin i vinɛgri nin duvɛn mɔ be guali nun like wiwi’n kɛ ɔ nɔn	Jue Mun 69:22	Matie 27:34
Kɛ ɔ́ wá wú’n, nzuewe kunnin i	Jue Mun 22:16	Zan 19:28, 29
Ɔ fɛli i nguan’n wlali Ɲanmiɛn sa nun	Jue Mun 31:6	Liki 23:46
Ɔ kplinnin su kɛ ɔ́ wú	Ezai 53:12	Marki 15:37
Ɔ fɛ i wun kpɔli e ti naan sa tɛ’n wie	Ezai 53:12	Matie 20:28
B’a bubumɛn i owie mun	Jue Mun 34:21	Zan 19:31-33, 36
Be wɔli i cua	Zakari 12:10	Zan 19:33-35, 37
Be sieli i aɲanbeunfuɛ ndia nun	Ezai 53:9	Matie 27:57-60
Ɲanmiɛn cɛnnin i	Jue Mun 16:10	Sa Nga Be Yoli’n 2:29-31
Be fali sran uflɛ sieli sran ng’ɔ fɛ i mannin’n i osu	Jue Mun 109:8	Sa Nga Be Yoli’n 1:15-20
Ɔ trannin Ɲanmiɛn i fama su	Jue Mun 110:1	Sa Nga Be Yoli’n 2:34-36

a Fluwa kun seli kɛ: “Kɛ be sacili Zerizalɛmun klɔ’n, yɛ b’a wunman fluwa nga Zuifu’m be awlobo’m be dunman’m be klɛ nun’n, be kun-ɔn. E kwla se kɛ, i nun mɔ be nin a saciman Zerizalɛmun’n, nn fluwa sɔ’m be o lɛ.”—McClintock and Strong’s Cyclopedia

b Ebre dunman Emaniɛli’n i bo’n yɛle “Ɲanmiɛn nin e o nun.” Dunman sɔ’n nin Zezi mɔ i yɛ ɔ ti Mesi’n be fata kpa. Afin, balɛ ng’ɔ bali asiɛ’n su wa’n, ɔ nin ninnge ng’ɔ yoli be’n, be kle kɛ Ɲanmiɛn nin i sufuɛ’m be o nun sakpa.—Liki 2:27-32; 7:12-16.

c Ebre nun ndɛ mma nga be kacili i kɛ “Nazarɛtifuɛ’n” yɛle neʹtser. Kɔlɛ Ebre nun’n, be fa kan “waka fiɛ” i ndɛ.

d Sɛ a kunndɛ kɛ á sí ninnge nga be kle kɛ afuɛ 29 nun yɛ Mesi’n bali’n, nian ndɛ akpasua nga be flɛ i kɛ “?Wafa sɛ yɛ Daniɛl fluwa’n kannin Mɛsi’n i balɛ’n i ndɛ ɔ?” i nun.

e Ndɛ sɔ’n wo Zakari fluwa’n nun. Sanngɛ Matie m’ɔ i yɛ ɔ klɛli Matie fluwa’n seli kɛ “Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremin” yɛ ɔ kannin ndɛ sɔ’n niɔn. (Matie 27:9) Laa’n, sran’m be flɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue kun kɛ “ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be klɛli’n.” (Liki 24:44) Atrɛkpa’n, i bue sɔ’n i nun fluwa klikli’n yɛle Zeremin fluwa’n. Ɔ maan, kɛ Matie seli kɛ “ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremin kannin’n,” kɔlɛ ɔ su kan “ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be klɛli’n” i wunmuan’n i ndɛ. Ndɛ nga Zakari klɛli’n, ɔ o nun wie.