Biblu’n ti i liɛ ngunmin. Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be fluwa wie fi tomɛn i. Sran kpanngban kpa be lafi Biblu’n nun ndɛ’n su. Sanngɛ, sran wie’m be kanman Biblu’n i wun ndɛ kpa.

Fluwa sifuɛ wie’m be waan nán Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga be klɛli i klikli nun’n yɛ ɔ o Biblu’n nun ɔn. Suklu klefuɛ kun seli kɛ: “E kwlá lafiman su kɛ Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga be klɛli i klikli nun’n, i kunngba’n yɛ ɔ o Biblu’n nun ɔn. [...] Lalafuɛ fluwa nga be niannin be nun naan b’a yi Biblu’n, be nun ndɛ’m be timan su. Asa ekun’n, Ɲanmiɛn maan be klɛli i nuan ndɛ’n ɔ cɛli kpa ka naan sran’m b’a klɛ lalafuɛ fluwa sɔ mun. Ɔ maan, fluwa sɔ’m be nun ndɛ’n ɔ nin Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga be klɛli i klikli nun’n, be sansan be wun.”

Sran wie’m be lafiman su kɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, ɔ ti nanwlɛ. Afin, be osu be timan Klistfuɛ. Be flɛ bian kun kɛ Fizɛli. Be seli i kɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, ɔ fin Ɲanmiɛn. Naan sanngɛ, sran’m be kacili i. Fizɛli waan: “I sɔ’n ti, n kunndɛman kɛ be kan Biblu’n i ndɛ be kle min. Afin, nán Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga i klikli nun be klɛli’n, yɛ ɔ o nun ɔn. Sran’m be kacili i.”

Sɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n kacili annzɛ w’a kaciman’n, ɔ ti cinnjin kɛ e wun i wlɛ. Wienun ɔn, be se wɔ kɛ Biblu’n kle kɛ sran’m be liɛ wá yó ye. ?Sɛ a wunmɛn i wlɛ kɛ ndɛ sɔ’n o Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga i klikli nun be klɛli’n nun’n, á láfi su? (Rɔmfuɛ Mun 15:4) ?Sɛ sran’m be kacili ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, á fɛ́ i nun afɔtuɛ’m be su ɔ junman dilɛ’n nun, annzɛ ɔ awlobo tranlɛ’n nun, annzɛ ɔ Ɲanmiɛn sulɛ’n nun?

Ninnge nga be su yɛ Ɲanmiɛn maan be klɛli i nuan ndɛ’n i klikli nun’n, be nunman lɛ kun. Sanngɛ laa’n, sran wie’m be klɛli Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n i fluwa kpanngban su. Fluwa sɔ’m be te o lɛ. ?Ngue ti yɛ b’a kwlá kplɔman ɔn? Sran’m be yoli like kwlaa nga be kwla yo’n naan fluwa sɔ’m be osu nunnun. Be wie’m be kunndɛli kɛ bé kpɛ́ be nun ndɛ’n i wun. ?Sanngɛ, ngue ti yɛ ɔ kpili ase ɔ? ?Wafa sɛ yɛ fluwa sɔ’m be kle kɛ Biblu nga e le i andɛ’n, i nun ndɛ’n w’a kaciman ɔn? Ndɛ akpasua nga bé bá lɛ’n, bé wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.

LIKE NG’Ɔ TI TƐ’N: Fluwa nin nnɛn kplo’m be su yɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ nin laa sran wie’m be klɛli Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n niɔn. (2 Timote 4:13) Sɛ Ɲanmiɛn ndɛ’n te o lɛ andɛ’n, ɔ ti abonuan sa. ?Ngue ti ɔ?

Fluwa nɲa’m be saci ndɛndɛ. Fluwa sifuɛ wie’m be seli kɛ: “Fluwa nɲa’n, ɔ titi lele ɔ kaci ndutre. [...] Kɛ be sie be likawlɛ’n, be kwla kplɔ, annzɛ nnɛn nin kakaa wie’m be kwla di. Sɛ be wla be ase’n, nvɔlɛ’m be kwla di.” Kɛ sran wie’m be fali lalafuɛ fluwa sɔ mun sieli i wia nun annzɛ flɔlɔ nun’n, be sacili.

Nnɛn kplo’n, ɔ cɛ tra fluwa nɲa’n. Sanngɛ, kɛ be sie i flɔlɔ nun, annzɛ wia nun’n, ɔ saci wie.a Asa ekun’n, kakaa’m be di. I sɔ’n ti, nnɛn kplo nga be klɛli be su lalafuɛ nun’n, be dan lika be sacili. Sɛ ɔ ti kɛ Biblu’n sacili wie’n, nn e kwlá simɛn i nun ndɛ’n le.

LIKE NGA TI YƐ BIBLU’N I OSU W’A NUNNUNMAN’N: Zuifu’m be mmla’n se kɛ maan famiɛn’m be nian mmla fluwa’n su be klɛ i ‘fluwa kun nun.’ Mmla fluwa sɔ’n yɛle Biblu’n nun fluwa klikli nnun’n. (Mmla’n 17:18) Asa ekun’n, fluwa sifuɛ wie’m be klɛli mmla sɔ’n fluwa kpanngban su. Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n, fluwa sɔ’m be o Ɲanmiɛn ndɛ suanlɛ nin i srɛlɛ sua’m be nun Izraɛli mɛn’n nun, ɔ nin Maseduani lɔ. (Lik 4:16, 17; Sa Nga Be Yoli’n 17:11) Kɛ é sé yɛ’n, fluwa sɔ’m be nun wie’m be te o lɛ. ?Ngue ti yɛ b’a saciman ɔn?

Fluwa sifuɛ kun seli kɛ: “Lalafuɛ nun’n, Zuifu’m be fa be fluwa mun sie i sɛ’m be nun naan b’a saciman.” Klistfuɛ klikli’m be yoli sɔ wie. Afin sran wie’m be wunnin lalafuɛ fluwa nga Ɲanmiɛn ndɛ’n klɛ su’n, be nun wie mun sɛ nin alaka wie’m be nun. Be wunnin wie mun ekun yɛbuɛ buɛ’m be nun, ɔ nin lika nga nzue tɔman kpa’n be nun lɔ.

ANDƐ’N: Lalafuɛ fluwa nga Ɲanmiɛn ndɛ’n klɛ su’n i kpanngban kpa te o lɛ. Be nun wie’m b’a di afuɛ 2.000 tra su. Sran’m be nin a wunman lalafuɛ fluwa uflɛ fi i kpanngban kɛ ngalɛ’n sa le.

LIKE NG’Ɔ TI TƐ’N: Nvle siefuɛ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa wie’m be su kpɛnngbɛn’m b’a kunndɛman kɛ sran’m be si Biblu’n nun ndɛ’n. Be seli kɛ nán sran’m be ɲan Biblu’n, annzɛ be yi Biblu’n, annzɛ be kaci i nun ndɛ’n aniɛn’m be nun. Maan e kan sa nɲɔn be ndɛ:

• Afuɛ 167 ka naan y’a ju Klistfuɛ’m be blɛ su’n: Be flɛ famiɛn kun kɛ Antiosis Epifanin. Ɔ kunndɛli kɛ Zuifu’m be sɔ Glɛki’m be amuɛn mun. I sɔ’n ti, ɔ seli i sran dandan mun kɛ be wɔ Ɲanmiɛn Ndɛ nga be klɛli i Ebre nun’n, be kwlaa be nun. Be flɛ fluwa sifuɛ kun kɛ Aininriki Glɛsi. Ɔ seli kɛ famiɛn’n i sran’m be “titili Mmla fluwa nga be wunnin be’n, be nun, yɛ be wɔli be nun. Sɛ be wun kɛ sran kun su kanngan nun’n, be kun i.”

• Afuɛ 476 nun lele afuɛ 1500 nun: Katolikifuɛ’m be kpɛnngbɛn wie’m be wunnin kɛ be asɔnunfuɛ wie’m be kle be wiengu’m be Biblu’n nun like. Be kleman be like nga Katolikifuɛ’m be lafi su’n. I sɔ’n ti, Katoliki kpɛnngbɛn sɔ’m be fali ya. Yɛ be kpɛli mmla kun. Be seli kɛ Jue mun fluwa nga be klɛli i Latɛn nun’n, i ngunmin yɛ ɔ fata kɛ sran’m be ɲan wie ɔ. Naan sran ng’ɔ le Biblu’n nun fluwa uflɛ’n, nn i sɔfuɛ’n ɔ nin Ɲanmiɛn b’a bu. Katoliki kpɛnngbɛn’m be yoli aɲia dan kun. Yɛ be fali ajalɛ kun. Be seli kɛ, maan sran wie’m be ‘wlanwlan awlo nin sua’m be nun be kunndɛ be nga be le Biblu’n. Afin, i sɔfuɛ’m be nin Ɲanmiɛn b’a bu. Sɛ be ju awlo kun nun naan be wun i sɔfuɛ’n, maan be wɔ awlo sɔ’n nun.’

Sɛ ɔ ti kɛ sran’m be kwla nunnunnin Biblu’n i osu’n, nn andɛ e siman Biblu’n i nun ndɛ’n.

LIKE NGA TI YƐ BIBLU’N I OSU W’A NUNNUNMAN’N: Famiɛn Antiosis kleli Zuifu nga be o Izraɛli lɔ’n be yalɛ dan. Sanngɛ, Zuifu kpanngban be tran nvle uflɛ nun. Fluwa sifuɛ’m be waan Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n, sɛ be fa Zuifu ya’n, be nun 60 be tranman Izraɛli lɔ. Zuifu’m be fali Mmla fluwa mun sieli i Ɲanmiɛn ndɛ suanlɛ nin i srɛlɛ sua’m be nun. Sran’m be kanngannin fluwa sɔ’m be nun titi. Klistfuɛ klikli’m be kanngannin be nun wie.​—Sa Nga Be Yoli’n 15:21.

Sran wie mɔ be klo Biblu’n, be yoli yakpafuɛ. Be kacili Biblu’n i nun ndɛ’n aniɛn uflɛ nun. Yɛ be klɛli Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n i fluwa kpanngban be su. Kɛ afuɛ 1450 fá jú’n, nn sran’m b’a kaci Biblu’n i nun fluwa wie’m be nun ndɛ’n aniɛn kɔe 33 nun. Blɛ sɔ’n nun’n, nn be nin a yiman fluwa yilɛ mannzin’n. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be wa yili Biblu’n aniɛn kpanngban kpa be nun trali laa liɛ’n.

ANDƐ’N: Famiɛn nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa wie’m be su kpɛnngbɛn’m b’a kunndɛman kɛ sran’m be ɲan Biblu’n. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Biblu w’a tru asiɛ wunmuan’n su. Be yi i aniɛn kpanngban nun tra fluwa’n kwlaa. Asa ekun’n, ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n i su yɛ nvle wie’m be niannin naan b’a kpɛ be mmla mun ɔn. Biblu’n nun yɛ be niannin naan b’a si ndɛ wie’m be bo kpa ɔ. Yɛ Biblu’n i nun ndɛ’n ti’n, sran miliɔn kpanngban kpa be kacili be nzuɛn’n.

LIKE NG’Ɔ TI TƐ’N: Fluwa nin nnɛn kplo nga be klɛli Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n be su’n, b’a saciman. Asa ekun’n, sran’m b’a kwlá nunnunman Biblu’n i osu. Sanngɛ, be nga be klɛli Ɲanmiɛn ndɛ’n fluwa’m be su’n, ɔ nin be nga be kaci i aniɛn’m be nun’n, be nun wie’m be kunndɛli kɛ bé kpɛ́ ndɛ’n i wun. B’a nianman ndɛ nga Biblu’n kan’n su. Be kunndɛli kɛ bé fá be bɔbɔ be ndɛ nga be lafi su’n, bé wlɛ́ i Biblu’n nun. Sa wie mun yɛ:

• Ɲanmiɛn sua’n: Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 400 nun lele afuɛ 200 nun ka naan y’a ju Klistfuɛ’m be blɛ’n su’n, Samarifuɛ’m be yili Biblu kun. Biblu sɔ’n nun’n, be klɛli ndɛ kun fa wlali Ezipt Lɔ Tulɛ 20:17 nun. Be klɛli i kɛ: “Garizimun oka’n su lɔ’n, amun kplan min sulɛ lika kun.” Samarifuɛ’m be kplannin Ɲanmiɛn sua kun Garizimun oka’n su lɔ. Be klɛli ndɛ sɔ’n naan sran’m be bu i kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ seli kɛ be yo sɔ ɔ.

• Ɲanmiɛn ti atre nsan: Kɛ Ɲanmiɛn maan be wieli Biblu’n i klɛ’n, i afuɛ 300 w’a juman, bian kun klɛli ndɛ nun fa wlali 1 Zan 5:7 nun. Ɔ seli kɛ: “Ɲanmiɛn su lɔ’n, Siɛ’n nin Ndɛ’n, ɔ nin Wawɛ saun’n, be nsan’n be ti sran kun.” Kɛ Ɲanmiɛn maan bé klɛ́ i nuan ndɛ’n i klikli nun’n, ndɛ sɔ’n nunman nun. Be flɛ bian kun kɛ Blisi Mɛsigɛli. I waan kɛ ɔ fɛ i afuɛ 500 nun’n, be klɛli ndɛ sɔ’n Biblu nga be yili i Latɛn nun’n, ɔ nin nga be flɛ i kɛ Vulgate be nun.

• Ɲanmiɛn dunman’n: Be nga be kacili Biblu’n nun ndɛ’n aniɛn’m be nun’n, be nun sunman be fali Zuifu’m be lalafuɛ ndɛ kun su. Be waan ɔ fataman kɛ be bo Ɲanmiɛn dunman’n. I sɔ’n ti, be yili e Yifuɛ’n i dunman’n Biblu’n nun. Kpɛkun, “Ɲanmiɛn” annzɛ “e Min” yɛ be fa sieli i osu ɔ. Sanngɛ, nn be flɛ sran mun, ɔ nin amuɛn mun, ɔ nin mmusu’m be si Satan bɔbɔ’n, be sɔ wie.​—Zan 10:34, 35; 1 Korɛntfuɛ Mun 8:5, 6; 2 Korɛntfuɛ Mun 4:4.a

LIKE NGA TI YƐ BIBLU’N I OSU W’A NUNNUNMAN’N: Be nga be klɛli Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n fluwa’m be su’n, be nun wie’m be kunndɛli kɛ bé kpɛ́ ndɛ wie’m be wun. Sanngɛ, be dan lika be dili be junman’n i kpa. Be nun wie yɛle Masorɛti mun. Kɛ Zezi wuli m’ɔ dili afuɛ 100, yɛ be boli be junman’n i dilɛ bo ɔ. Be niannin Ɲanmiɛn ndɛ’n nga be klɛli i Ebre nun’n su be klɛli. Kɛ ɔ ko yo naan b’a diman fɔ’n, be ka ndɛ mma nin ndɛ ɲanman mun. Kpɛkun, be nian su be klɛ. Sɛ ɔ yo be kɛ, ndɛ nga be su nian su bé klɛ́’n, ɔ timan su’n, be kacimɛn i. Sanngɛ be sie i wun lɛ nzɔliɛ kun. Masorɛti’m b’a kaciman Biblu’n i nun ndɛ wie fi. Be flɛ bian kun kɛ Gosɛnin Gɔstɛnin. I waan: ‘Be buli i kɛ sran ng’ɔ kpɛ ndɛ wie wun’n, nn w’a yo sa tɛ dan.’

Lalafuɛ fluwa nin nnɛn kplo nga Ɲanmiɛn ndɛ’n klɛ su’n, sran’m be wa wunnin i kpanngban kpa. Ɔ maan, be wunnin lika nga sran’m be dili fɔ’n. Ɲanmiɛn sulɛ wafa wie’m be kpɛnngbɛn’m be seli kɛ Biblu nga be klɛli i Latɛn nun’n, yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n niɔn. Sanngɛ ndɛ akpasua nga nun’n, e wunnin kɛ be Biblu sɔ’n nun’n, sran wie’m be klɛli ndɛ kun wlali 1 Zan 5:7 nun. Ndɛ sɔ’n o Biblu nga be flɛ i kɛ La Bible du Roi Jacques i nun wie. ?Kɛ sran’m be wunnin lalafuɛ fluwa wie mun ekun’n, ngue yɛ be wunnin i wlɛ ɔ? Blisi Mɛsigɛli seli kɛ: ‘Ndɛ nga be klɛ fa wlɛli i 1 Zan 5:7 nun’n, b’a wunmɛn i lalafuɛ fluwa wie fi nun. Biblu nga be yili i Latɛn nun’n, i nun ngunmin yɛ ɔ o ɔ.’ I sɔ’n ti, kɛ sran’m bé yí La Bible du Roi Jacques, ɔ nin Biblu wie mun ekun be uflɛ’n, be yili ndɛ sɔ’n.

?Lalafuɛ fluwa’m be kle kɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n w’a kaciman sakpa? Afuɛ 1947 nun’n, be wunnin lalafuɛ fluwa wie mun jenvie ng’ɔ ti njin nzue klakla’n i wun lɔ. Be klɛli fluwa sɔ mun afuɛ akpi kpanngban ka naan Masorɛti’m b’a bo be junman’n i dilɛ bo. Fluwa sifuɛ’m be fali fluwa sɔ’m be nun ndɛ’n sunnzunnin nga Masorɛti’m be klɛli be’n. Fluwa sifuɛ kun kannin fluwa sɔ’m be nun kun i ndɛ. I waan ‘fluwa sɔ’n kle weiin kpa kɛ Masorɛti’m be dili junman kpa dan. Be niannin ndɛ’m be su klɛli be sɛsɛsɛ. Be yoli sɔ lele afuɛ akpi kun tra su. Sanngɛ, b’a diman fɔ. Yɛ b’a kaciman ndɛ wie fi.’

Irlandi lɔ’n, be fali lalafuɛ fluwa nɲa nga Ɲanmiɛn ndɛ’n klɛ su’n, be nun wie mun sieli be fluwa siewlɛ kun nun. Biblu’n i bue nga be klɛli i Glɛki nun’n, i nun ndɛ’n ngba o fluwa nɲa sɔ’m be su. Kɛ be wieli Biblu’n wunmuan’n i klɛ m’ɔ dili afuɛ ya kun cɛ’n, yɛ be klɛli fluwa sɔ mun ɔn. Be klɛli i fluwa kun nun kɛ: ‘Ndɛ nga be o lalafuɛ fluwa nɲa sɔ’m be su’n, be tike e ɲin dan. Be kle e kɛ Ɲanmiɛn ndɛ nga sran’m be klɛli’n, w’a kaciman.’

ANDƐ’N: Fluwa nga sran’m be klɛli Ɲanmiɛn ndɛ’n be su lalafuɛ nun’n, be o lɛ w’a cɛ kpa. Yɛ be sɔnnin. Fluwa sɔ’m be ti’n, e wun Biblu’n nun ndɛ’n i wlɛ kpa. Be flɛ bian kun kɛ Fledeliki Keniɔn. Ɔ kannin Biblu’n i bue nga be klɛli i Glɛki nun’n, i ndɛ. Ɔ seli kɛ: ‘B’a klɛman fluwa uflɛ fi i nun ndɛ’n i kpanngban kɛ Biblu liɛ’n sa. Ɔ maan, fluwa sifuɛ kwlaa ng’ɔ ti nanwlɛfuɛ’n, ɔ́ sé kɛ Biblu’n nga e le i andɛ’n i nun ndɛ’n w’a kaciman.’ Be flɛ bian kun kɛ Wiliamun Anri Glinin. Ɔ kannin Biblu’n i bue nga be klɛli i Ebre nun’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: ‘E kwla se kɛ, ndɛ nga be klɛli i lalafuɛ nun’n, i su yɛ sran’m be niannin be klɛli i sɛsɛsɛ ɔ. B’a klɛman lalafuɛ fluwa uflɛ fi kɛ ngalɛ’n sa.’

Andɛ nin andɛ Biblu’n te o lɛ. Ɔ maan, a kwla ɲan wɔ Biblu liɛ. Sɛ a kunndɛ Biblu nga be kacili i nun ndɛ’n i kpa’n, ɔ́ yó ɔ ye. Afin i nun ndɛ’n, ɔ nin nga be klɛli i laa’n, be ti kun.a Sran’m be yoli like kwlaa nga be kwla yo’n, naan Biblu’n i osu nunnun. Be nun wie’m be kunndɛli kɛ bé kpɛ́ i nun ndɛ’n i wun. Asa ekun’n, fluwa nin nnɛn kplo nga be su yɛ be klɛli Ɲanmiɛn i ndɛ’n lalafuɛ nun’n, kɛ be cɛ lele’n be kplɔ. ?Ɔ nin i sɔ ngba’n, ngue ti yɛ Biblu’n te o lɛ ɔ? ?Ngue ti yɛ Biblu’n, ɔ ti i liɛ ngunmin ɔn?

Be nga be suan Biblu’n nun like’n, be nun kpanngban be kan ndɛ nga akoto Pɔlu kannin’n wie. Ɔ seli kɛ: “Nyanmiɛn Ndɛ nga be klɛli’n, i bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i kwlaa mannin sran mun yɛ be klɛli-ɔ.” (2 Timote 3:16) Kɛ mɔ Biblu’n ti Ɲanmiɛn Ndɛ’n nga be klɛli’n, i ti yɛ ɔ te o lɛ ɔ. Fizɛli mɔ e kɛnnin i ndɛ, ndɛ akpasua klikli’n nun’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ nían sɛ Biblu’n ti Ɲanmiɛn Ndɛ nga be klɛli’n i sakpa o. I sɔ’n ti, ɔ suannin Biblu’n nun like. Ndɛ ng’ɔ wunnin i Biblu’n nun’n, ɔ boli i nuan. Ɔ wunnin kɛ be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be kle nga be kle’n, i dan lika nunman Biblu’n nun. Asa ekun’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn wá yó ninnge kpakpa mun asiɛ’n su. I sɔ’n yoli i fɛ dan.

Fizɛli waan: “Siɛn’n, n si kɛ min Biblu’n i nun ndɛ’n fin Ɲanmiɛn. Sɛ Ɲanmiɛn yoli maan i ndɛ’n kali lɛ titi’n, i sɔ’n boman e nuan. Afin, i yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n niɔn. Sran ng’ɔ wunmɛn i wlɛ sɔ’n, ɔ lafiman su kɛ Ɲanmiɛn kwla sa’n kwlaa yo. ?Wan yɛle min mɔ ń kó sé kɛ Ɲanmiɛn kwlaman sa’n kwlaa yo ɔ?”​—Ezai 40:8.