NDƐ TRE 18
‘Sɛ be kunndɛ Ɲanmiɛn’n bé wún i sakpa’
Pɔlu jrannin ndɛ ng’ɔ ti i ndɛ tiefuɛ’m be cinnjin’n su yɛ ɔ boli jasin fɛ’n kleli be-ɔ
Ɔ taka Sa Nga Be Yoli’n 17:16-34 su
1-3. (1) ?Ngue ti yɛ kɛ akoto Pɔlu juli Atɛnin lɔ’n i awlɛn’n kpɛli i klun-ɔn? (2) ?Sɛ e suan Pɔlu i ajalɛ’n i su like’n, i su ye benin yɛ é ɲɛ́n i-ɔ?
PƆLU wo Glɛki’m be klɔ dan kpafuɛ nga sran’m be kɔ suklu dilɛ lɔ’n i su lɔ. Be flɛ i kɛ Atɛnin. Lɔ yɛ Sokrati, nin Platɔn, ɔ nin Aristɔtu mɔ sran’m be waan be si ngwlɛlɛ dan’n be kleli sran’m be like-ɔ. Atɛninfuɛ’m be kusu be ti amuin sɔfuɛ dan kpa. Be diman amuin ba’m be yalɛ be amuin sua’m be nun, nin klɔ’n nun akpɔ mun nin klɔ gua’m be su. Pɔlu si wafa nga Zoova m’ɔ ti Ɲanmiɛn Kpli’n bu amuin sɔlɛ’n. (Tul. 20:4, 5) Akunndan kunngba sɔ’n wie yɛ Pɔlu bu-ɔ. Yɛle kɛ, kɛ ɔ wun amuin ba mun’n, i awlɛn’n kpɛ i klun.
2 Kɛ Pɔlu juli gua bo lɔ’n, like ng’ɔ wunnin i’n, ɔ yo kɛnsrɛn dan. Yɛle kɛ be ɲanmiɛn nga be flɛ i kɛ Ɛɛmɛsi’n, be yoli i yasua lika’n i nzɔliɛ mun kpɛkun be fa lɔngɔli i klɔ’n i anuan’n i wun lɛ sa tɛɛn, klɔ’n i nglo lɔ lika’n nun. Amuin sua nga be o lɔ’n be diman be yalɛ. ?Sanngɛ akoto sɔ m’ɔ bo jasin fɛ’n i juejue su’n, ɔ́ yó sɛ naan w’a bo jasin’n lika sɔ mɔ sran’m be sɔ amuin’n i nun? ?Ɔ́ kwlá trɛ́ i awlɛn kán ndɛ klé be wɛtɛɛ su nin aɲinyiɛ su? ?Ɔ́ kwlá yó naan ɔ nin Atɛninfuɛ’m b’a ti be wun aniɛn? ?Yɛ ɔ́ kwlá yó naan b’a kunndɛ Ɲanmiɛn Kpli naan b’a wun i sakpa?
3 Kɛ be se kɛ sran kun si ijɔ naan ɔ kan ndɛ amanniɛn su nin wɛtɛɛ su’n, Pɔlu yili i sɔ liɛ’n i nglo ndɛ ng’ɔ kan kleli fluwa sifuɛ nga be o Atɛnin lɔ’n i nun. Ndɛ ng’ɔ kannin’n o Sa Nga Be Yoli’n 17:22-31 nun. Sɛ e suan su like kpa’n, é sí wafa nga e nin sran mun e kwla ti e wun aniɛn naan y’a uka be naan b’a bu ndɛ nga e kan kle be’n i akunndan’n.
Ɔ kleli like ‘gua bo lɔ’ (Yol. 17:16-21)
4, 5. ?Kɛ Pɔlu ɔli Atɛnin lɔ’n, nin yɛ ɔ ko boli jasin fɛ’n niɔn? ?Yɛ wan mun yɛ ɔ toli be lɔ-ɔ?
4 Kɛ Pɔlu tú i ajalɛ nɲɔn su afuɛ kɔe 50 nun’n, yɛ ɔ sinnin Atɛnin lɔ-ɔ.a Kwlaa naan Silasi nin Timote b’a fin Bere b’a to i lɛ’n, ‘ɔ kleli Zifu’m be like Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun,’ kɛ ng’ɔ fa yo i titi’n sa. Asa ekun’n, ɔ ɔli jasin fɛ’n i bolɛ ‘gua bo lɔ.’ Afin lɔ yɛ ɔ kwla kan ndɛ kle be nga be tran Atɛnin lɔ mɔ be timan Zifu’n niɔn. (Yol. 17:17) Atɛninfuɛ’m be gua sɔ’n ti ɛktaa kɔe nnun. Yɛ ɔ mantan be kpɔlɛ nga be flɛ i kɛ Akropɔlu’n. Nán like tolɛ annzɛ like atɛ yolɛ ngunmin ti yɛ sran’m be kɔ gua sɔ’n i bo lɔ-ɔ. Sanngɛ blɛ sunman’n, sran’m be ti yia lɔ. Fluwa kun se kɛ lika sɔ’n nun yɛ sran’m “be kunndɛ sika, be yo politiki, kpɛkun be yiyi be ɲin su-ɔ.” Atɛninfuɛ nga be si fluwa’n be klo lɔ kɔlɛ. Afin kɛ be yia lɔ’n be si akplowa kpa.
5 Sran nga Pɔlu toli be gua sɔ’n i bo lɔ’n, be ti akplowa sifuɛ ngunmin kokoko. Be flɛ be nun wie mun kɛ Epikirifuɛ mun, yɛ be flɛ be nun wie mun ekun kɛ Sitoikifuɛ mun. Mɛn’n nun ngwlɛlɛ sifuɛ akpasua nɲɔn sɔ’m be like nga be kle’n be sansan be wun.b Epikirifuɛ’m be bu i kɛ mɛn’n boli nun sa ngbɛn. Be like nga be kle’n i ti nin i bo’n yɛ: “Nán sro Ɲanmiɛn. Nán sro wie’n. A kwla di fɔundi. A kwla jran kekle ɲrɛnnɛn blɛ’n nun.” Sitoikifuɛ’m be liɛ’n, be waan like ng’ɔ ti cinnjin’n yɛle ngwlɛlɛ silɛ nin sa wlɛ wunlɛ. Yɛ be lafiman su kɛ sran kun o lɛ naan ɔ ti Ɲanmiɛn Kpli. Epikirifuɛ mun nin Sitoikifuɛ mun be lafiman su kɛ sɛ sran wu’n ɔ kwla cɛn, kɛ nga Klisi i sɔnnzɔnfuɛ’m be fa kle’n sa. Mɛn’n nun ngwlɛlɛ sifuɛ akpasua nɲɔn sɔ’m be like nga be kle’n, ɔ nin like nga Klisifuɛ’m be lafi su mɔ Pɔlu kle’n, be sansan be wun dan.
6, 7. ?Wafa sɛ yɛ fluwa sifuɛ wie mɔ be ti Glɛki’n, be sɔli jasin nga Pɔlu bo kleli be’n nun-ɔn? ?Yɛ andɛ’n, wafa sɛ yɛ sran wie’m be sɔ jasin nga e bo’n nun-ɔn?
6 ?Wafa sɛ yɛ Glɛki sɔ mɔ be si fluwa kpa’n, be sɔli jasin nga Pɔlu bo kleli be’n i nun-ɔn? Be nun wie’m be waan Pɔlu ti “fiaifuɛ” naan ɔ ijɔ dan ngboko. Fluwa sifuɛ kun m’ɔ suan Biblu’n i su like’n seli kɛ: “Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i sɔ’n, i bo bolɛ nun’n, be fa kannin anunman kaan kun m’ɔ sin lika’m be nun didi ninnge mma nga be tɔli’n, i ndɛ. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be fa kannin sran ng’ɔ kɔ gua bo ko isaisa aliɛ nga be guali be blo’n i ndɛ. Kɛ ɔ cɛli kan ekun’n, be fa kannin sran ng’ɔ sin wa sin wa tie ndɛ nga sran’m be kan’n i ndɛ. I li sran nga blɛ sunman’n, ɔ kwlá wunman ndɛ sɔ’m be wlɛ kpa’n, yɛ be fa kɛn i ndɛ-ɔ.” Ɔ maan fluwa sifuɛ sɔ’m be su se kɛ Pɔlu siman like fi naan ndɛ nga sran uflɛ wie’m be kannin’n yɛ ɔ su kan flan nun-ɔn. Sanngɛ é wá wún i kɛ i sɔ’n su bubuman Pɔlu i sa sin kaan sa.
7 Sa kunngba sɔ’n ju e su wie andɛ. Zoova i Lalofuɛ mɔ e ti’n ti’n, ɔ nin Biblu’n nun ndɛ mɔ e lafi su’n ti’n, blɛ sunman’n, sran’m be bu e finfinfuɛ. I wie yɛle kɛ suklu klefuɛ wie’m be kle kɛ klɔ sran fin ndo, naan be nga be ti ngwlɛlɛfuɛ’n yɛ be fɛ i sɔ ndɛ’n su-ɔ, naan be nga be faman ndɛ sɔ’n su’n be timan ngwlɛlɛfuɛ. Suklu klefuɛ sɔ’m be waan bé yó naan sran’m be bu i kɛ e siman ngwlɛlɛ. Afin ndɛ nga Biblu’n kan’n yɛ e kle-ɔ. Kpɛkun e kle kɛ sran kun o lɛ naan i yɛ ɔ yili like kwlaa-ɔ. Sanngɛ ndɛ nga be kan’n, ɔ bubuman e sa sin. I kpa bɔbɔ’n, e kan kle sran mun juejue su kɛ sran kun yɛ ɔ yili like kwlaa-ɔ, naan sran sɔ’n yɛle Ɲanmiɛn Zoova.—Ngl. 4:11.
8. (1) ?Kɛ sran wie’m be tili jasin nga Pɔlu boli’n ngue yɛ be yoli-ɔ? (2) ?Ngue yɛle Areopazi mɔ be fali Pɔlu ɔli lɔ’n? (Nian ja ngua lɔ ndɛ’n nun. Ɔ o i bue 142 nun.)
8 Be nga be tieli jasin nga Pɔlu boli i gua bo lɔ’n be nun wie’m be seli kɛ: “Nvle uflɛ nun ninnge nga be sɔ be’n be ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn.” (Yol. 17:18) ?Ɔ maan ninnge nga sran’m be sɔ be nvle uflɛ nun mɔ Atɛninfuɛ’m be siman be’n, be ndɛ yɛ Pɔlu kɛn i sakpasakpa-ɔ? Nanwlɛ, ndɛ kɛ ngalɛ’n sa’n, ɔ timan aɔwi ndɛ. Afin laa’n, sa nga ti yɛ be buli Sokrati i fɔ mɔ be kunnin i’n i kun yɛle ngalɛ’n. Ɔ maan be fali Pɔlu be ɔli Areopazi lɔ, kpɛkun be jrɛnnin i wun kɛ ɔ yiyi ndɛ ng’ɔ kan m’ɔ ti sukusuku Atɛninfuɛ’m be ɲrun’n, i nun kle be.c ?Wafa sɛ yɛ Pɔlu yiyili Ɲanmiɛn Ndɛ mɔ sran sɔ’m be simɛn i nun ndɛ ba kun sa’n, i nun kleli be-ɔ?
“Atɛninfuɛ mun, ɔ yo min kɛ ...” (Yol. 17:22, 23)
9-11. (1) ?Ndɛ benin yɛ Pɔlu dun mmua kan kleli i ndɛ tiefuɛ mun naan w’a kwla bo jasin’n w’a kle be-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Pɔlu i ajalɛ’n su e jasin fɛ bolɛ’n nun-ɔn?
9 Kɛ Pɔlu wunnin amuin nga be tru Atɛnin lɔ’n, i awlɛn kpɛli i klun dan. Sanngɛ w’a kanman amuin sɔ mɔ sran’m be sɔ be’n be wun ndɛ tɛtɛ. Ɔ trɛli i awlɛn, kpɛkun ɔ kannin ndɛ’n amanniɛn su. Ɔ jrannin ndɛ nga be nuan kwla sɛ su’n su naan w’a kwla yiyi i ndɛ’n nun w’a kle be. Kɛ ɔ́ bó i ndɛ’n i bo’n, ɔ seli kɛ: “Atɛninfuɛ mun, ɔ yo min kɛ sa kwlaa nun’n, amun kle kɛ ninnge nga be sɔ be’n be ti amun cinnjin. Amun yo sɔ tra sran onga mun.” (Yol. 17:22) Sɛ é kwlá sé’n, Pɔlu su se be kɛ: ‘N wun kɛ ɲanmiɛn’m be sulɛ’n ti amun cinnjin kpa.’ I lɛ’n nun’n, ɔ ti kɛ ɔ su yo be mo sa. Ɔ wunnin i wlɛ kɛ sran sɔ mɔ be fali ato ndɛ mun be lakali be’n, be kwla sɔ i ndɛ’n nun klanman. I kpa bɔbɔ’n, laa’n i bɔbɔ Pɔlu’n ɔ wunman sa wlɛ, yɛ ɔ ‘lafiman Zezi su ti yɛ ɔ yoli sa tɛtɛ mun-ɔn.’—1 Tim. 1:13.
10 Kɛ Pɔlu kán ndɛ klé be’n, ɔ seli kɛ ɔ sieli like kun m’ɔ kle kɛ ɲanmiɛn’m be sulɛ’n ti be cinnjin’n i nzɔliɛ. Yɛle kɛ Atɛninfuɛ’m be kplannin tɛ yiwlɛ kun, yɛ be klɛli tɛ yiwlɛ sɔ’n su kɛ “Lika nga ti Ɲanmiɛn kun mɔ e simɛn i’n i liɛ.” Fluwa kun se kɛ: “Glɛki mun nin nvle wie mun ekun be nunfuɛ mun be kplan tɛ yiwlɛ kɛ ngalɛ’n sa mun be fa man ɲanmiɛn wie mɔ be siman be’n. Afin be bu i kɛ sɛ be wla fi ɲanmiɛn kun su naan b’a sumɛn i’n, ɔ cɛman naan ɲanmiɛn sɔ’n w’a fa be wun ya.” Ɔ maan tɛ yiwlɛ sɔ mɔ Atɛninfuɛ’m be kplannin’n, ɔ kle kɛ be wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn kun o lɛ, sanngɛ silɛ yɛ be simɛn i-ɔ. Pɔlu jrannin i sɔ’n su naan w’a bo jasin fɛ’n w’a kle be. Ɔ seli be kɛ: “Ɲanmiɛn sɔ mɔ amun simɛn i mɔ sanngɛ amun su i’n, i ndɛ yɛ n su kan n kle amun-ɔn.” (Yol. 17:23) Nanwlɛ, Pɔlu kannin ndɛ’n amanniɛn su, kpɛkun i ndɛ’n ɲannin ta sran’m be su. Nán nvle uflɛ i ɲanmiɛn i ndɛ yɛ ɔ su kan kle be kɛ nga be fa bu i’n sa-ɔ. Sanngɛ ɔ su yiyi nun kle be kɛ Ɲanmiɛn nga be simɛn i’n, yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn Kpli’n niɔn.
11 ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Pɔlu i ajalɛ’n su e jasin fɛ bolɛ’n nun-ɔn? Sɛ e fa e ɲin sie i sran nga e nin i e su wa koko yalɛ’n su kpa’n, e kwla wun kɛ ɔ ti sran kun mɔ Ɲanmiɛn ndɛ’n lo i-ɔ. Atrɛkpa’n, Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be ninnge wie’m be wlɛ i wun, annzɛ be o i awlo’n nun, annzɛ kusu i sua lɔ. E kwla se sran sɔ’n kɛ: “N wun kɛ Ɲanmiɛn i ndɛ lo wɔ kpa. Sran kɛ wɔ sa’n yɛ n kunndɛ kɛ e nin i é kókó yalɛ-ɔ.” Sɛ e kan kle i amanniɛn su kɛ e wun i wlɛ kɛ ɔ ti sran kun mɔ Ɲanmiɛn ndɛ’n lo i’n, e kwla wun ndɛ kun mɔ e nuan kwla sɛ su mɔ e kwla jran su naan e nin i y’a koko yalɛ’n. Nán maan e wla fi sa nga ti yɛ e bo jasin fɛ’n su. Yɛle kɛ b’a seman e kɛ e di be nga be o Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be nun’n, be jɔlɛ. E niaan nga e nin be e su Ɲanmiɛn andɛ’n, laa’n be lafili ndɛ nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be timan su’n be kle’n be su.
Maan e jran ndɛ kun mɔ e nin e wiengu mun e nuan sɛ su’n su naan e nin be e koko yalɛ.
Ɲanmiɛn “nin e nun wie fi nunman mmua” (Yol. 17:24-28)
12. ?Ajalɛ benin yɛ Pɔlu fali naan i ndɛ tiefuɛ’m b’a wun i ndɛ’n i wlɛ-ɔ?
12 E wunnin kɛ Pɔlu jrannin ndɛ kun mɔ be nuan sɛli su’n su naan w’a bo jasin’n w’a kle be. ?Sanngɛ ɔ́ kwlá yó i sɔ lele gúɛ i ndɛ’n i bo? Pɔlu si kɛ i ndɛ tiefuɛ’m be si Glɛki’m be ngwlɛlɛ’n i kpa. Sanngɛ be siman Ɲanmiɛn ndɛ’n i kaan sa. I sɔ’n ti’n, ɔ fali wafa ng’ɔ ko kan ndɛ’n i wun ajalɛ wie mun. I klikli’n yɛle kɛ ɔ kannin ndɛ wie mɔ be o Biblu’n nun’n be ndɛ, sanngɛ w’a boman Biblu’n nun ndɛ mma sɔ’m be su trele. I nɲɔn su’n, yɛle kɛ, kɛ ɔ́ kán ndɛ’n ɔ se kɛ “e,” kɛ ɔ ko yo naan i ndɛ tiefuɛ’m b’a wun i wlɛ kɛ ɔ nin be be ti kun’n ti. Yɛ i nsan su’n yɛle kɛ ɔ boli fluwa nga Glɛki fluwa sifuɛ wie’m be klɛli’n be nun ndɛ wie’m be su, naan i ndɛ tiefuɛ’m be wun i wlɛ kɛ like ng’ɔ kle’n ɔ o be bɔbɔ be fluwa wie’m be nun. Maan e fa e ɲin sie i ndɛ ɲɛnmɛn nga Pɔlu kannin’n su. ?Ɲanmiɛn nga Atɛninfuɛ’m be kɛnnin i kɛ be simɛn i’n, i su ndɛ cinnjin benin mun yɛ Pɔlu kan kleli be-ɔ?
13. ?Nglo nin asiɛ’n be su ndɛ benin yɛ Pɔlu kannin-ɔn? ?Yɛ ndɛ bɔbɔ ba nga Pɔlu waan ɔ́ kán’n yɛle benin?
13 Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n niɔn. Pɔlu seli kɛ: “Ɲanmiɛn m’ɔ yili mɛn’n nin like kwlaa ng’ɔ o nun’n, m’ɔ ti ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n be Min’n, ɔ tranman sua mɔ sran kplan’n nun.”d (Yol. 17:24) Ɔ maan ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n b’a boman nun sa ngbɛn. Ɲanmiɛn Kpli yɛ ɔ yili ninnge’n kwlaa-ɔ. (Jue. 146:6) Ɔ timan kɛ Atena nin ɲanmiɛn onga nga sua nin tɛ yiwlɛ mɔ be kplan man be’n ti yɛ be le ɲrun’n be sa. Sanngɛ Ɲanmiɛn m’ɔ ti nglo nin asiɛ’n be Min’n i liɛ’n, ɔ kwlá sɔnman sua nga klɔ sran kplan’n nun. (1 Fam. 8:27) Ɔ maan ndɛ nga Pɔlu waan ɔ́ kán’n i bo’n ti weiin. Yɛle kɛ Ɲanmiɛn Kpli ti dan tra ninnge nga klɔ sran’m be sɛ be mɔ be kplan sua fa man be’n be lelele.—Eza. 40:18-26.
14. ?Wafa sɛ yɛ Pɔlu kleli kɛ Ɲanmiɛn mianman like fi wun naan se kɛ klɔ sran’m bé fá mɛ́n i-ɔ?
14 Ɲanmiɛn i sa mianman klɔ sran’m be wun. Titi’n, amuin sɔfuɛ’m be fa tannin nglanman kpakpa mun be fa kla be amuin mun. Wie’m be ko to ninnge nga be le gua kpa’n be wa fa sie be ɲrun, annzɛ kusu be kunndɛ aliɛ, nin nzan blɛ be, kɛ be mian ninnge sɔ’m be wun sa. Sanngɛ ngwlɛlɛ sifuɛ nga be o nzrafuɛ’m be nun’n, atrɛkpa’n be nun wie’m be bu i kɛ ɲanmiɛn kun sa’n, ɔ mianman kɛ sran’m be mɛn i like. Sɛ ɔ ti sɔ sakpa’n, nn e kwla se kɛ, kɛ Pɔlu kɛ́n i ndɛ’n, ɔ yoli be fɛ. Afin Pɔlu seli kɛ Ɲanmiɛn “i sa mianman like fi wun naan se kɛ sran’m bé yó like bé mɛ́n i.” Nanwlɛ, like fi nunman lɛ mɔ Ɲanmiɛn i sa miɛn i wun mɔ klɔ sran’m be kwla fa mɛn i-ɔ. I kpa bɔbɔ’n, i yɛ ɔ man klɔ sran mun like kwlaa nga be sa miɛn i wun’n niɔn. ‘I yɛ ɔ man be nguan-ɔn, i ti yɛ be lo wunmiɛn-ɔn, kpɛkun i yɛ ɔ man be like kwlaa-ɔ.’ I wie yɛle kɛ ɔ yo maan wia’n bo be su, yɛ nzue’n tɔ man be, kpɛkun be asiɛ’m be yo like ye. (Yol. 17:25; Bob. 2:7) Ɔ maan Ɲanmiɛn m’ɔ man e like kwlakwla’n, ɔ mianman like fi wun mɔ klɔ sran’m be kwla fa mɛn i-ɔ.
15. ?Wafa sɛ yɛ Pɔlu ukali Atɛninfuɛ mɔ be bu i kɛ be ti kpa tra be nga be timan Glɛki’n naan be kaci akunndan nga be bu’n niɔn? ?Yɛ afɔtuɛ cinnjin benin yɛ i ndɛ ng’ɔ kannin’n man e-ɔ?
15 Ɲanmiɛn yɛ ɔ yoli maan klɔ sran’m be o lɛ-ɔ. Atɛninfuɛ’m be bu i kɛ be ti kpa tra be nga be timan Glɛki’n. Sanngɛ Biblu’n kle kɛ ɔ fataman kɛ sran kun se kɛ i nvle liɛ’n annzɛ i wunnɛn kplo liɛ’n ti kpa tra i wiengu’m be liɛ’n. (Mml. 10:17) Pɔlu kɛnnin i sɔ ndɛ’n amanniɛn su nin ngwlɛlɛ su. Kɛ ɔ seli kɛ Ɲanmiɛn ‘yoli maan nvlenvle’m be kwlaa be fin sran kunngba’n,’ atrɛkpa’n, i ndɛ tiefuɛ’m be tɔli bliin, kpɛkun be buli akunndan kan. (Yol. 17:26) I lɛ’n nun’n, Pɔlu su kan Adan mɔ klɔ sran’m be kwlaa be fin i’n i su ndɛ ng’ɔ o Bo Bolɛ fluwa’n nun’n i ndɛ. (Bob. 1:26-28) Kɛ mɔ sran’m be kwlaa be fin sran kunngba’n, ɔ fataman kɛ sran kun se kɛ i wunnɛn kplo liɛ’n, annzɛ i nvle liɛ’n ti kpa tra i wiengu’m be liɛ’n. E si kɛ Pɔlu i ndɛ tiefuɛ’m be wunnin ndɛ sɔ’n i wlɛ kpa. Pɔlu i ndɛ sɔ’n ɔ man e afɔtuɛ cinnjin kpa kun. Yelɛ kɛ jasin fɛ bolɛ nun’n, kannzɛ bɔbɔ e kunndɛ kɛ é kán ndɛ amanniɛn su é klé sran mun naan é klé kɛ e bu be sran’n, sanngɛ ɔ fataman kɛ e kpɛ Biblu’n nun ndɛ’n i wun naan ɔ yo be su’n nun fɛ.
16. ?Ɲanmiɛn i klun sa’n yɛle benin?
16 Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ klɔ sran’m be fa be wun be mɛntɛn i. Ngwlɛlɛ sifuɛ nga be su tie Pɔlu i ndɛ’n, be kwla si sa nga ti yɛ e o asiɛ’n su i su akplowa lelele. Sanngɛ be kwlá yiyiman nun sa trele. Pɔlu kannin Ɲanmiɛn i klun sa’n i ndɛ kleli be. Yɛ i klun sa sɔ’n yɛle kɛ klɔ sran’m ‘be kunndɛ Ɲanmiɛn. Sɛ be fuafua be sa be kunndɛ i’n, bé wún i sakpa. Afin nanwlɛ, ɔ nin e nun wie fi nunman mmua.’ (Yol. 17:27) Ɲanmiɛn nga Atɛninfuɛ’m be waan be simɛn i’n, nán kɛ be kwlá simɛn i mlɔnmlɔn-ɔn. I kpa bɔbɔ’n, ɔ nin be nga be kunndɛ kpa kɛ bé sí i naan bé wún i sakpa’n, be nun wie fi nunman mmua. (Jue. 145:18) Maan e sie i nzɔliɛ kɛ, kɛ Pɔlu kán ndɛ’n ɔ seli kɛ “e.” I sɔ’n kle kɛ i bɔbɔ o be ng’ɔ fata kɛ “be fuafua be sa be kunndɛ” Ɲanmiɛn’n be nun wie.
17, 18. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn i ndɛ lo klɔ sran mun-ɔn? ?Yɛ afɔtuɛ benin yɛ wafa nga Pɔlu kannin ndɛ’n ɔ man e-ɔ?
17 Ɔ fata kɛ sran’m be kunndɛ kɛ bé sí Ɲanmiɛn. Afin kɛ nga Pɔlu fa kannin’n sa’n, i dunman nun ti yɛ “e o nguan nun-ɔn, yɛ i dunman nun ti yɛ e kwla like yo-ɔ. Asa ekun’n, i dunman nun ti yɛ e o lɛ-ɔ.” Biblu’n i su like suanfuɛ wie’m be seli kɛ ndɛ sɔ’n nun’n, Pɔlu boli ndɛ nga Klɛtifuɛ’m be jue tofuɛ dan kun mɔ be flɛ i Epimenidi m’ɔ wuli w’a cɛ’n, mɔ sanngɛ “Atɛninfuɛ’m be te bu i sran kpa’n,” i ndɛ wie m’ɔ kannin’n su. Asa ekun’n, Pɔlu kannin sa kun ekun mɔ i ti’n, ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn i ndɛ lo sran mun’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Amun fluwa klɛfuɛ wie mun bɔbɔ be kannin sɔ, be seli kɛ: ‘Afin e kusu e ti i wa wie.’” (Yol. 17:28) Ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn i ndɛ lo klɔ sran mun, afin i yɛ ɔ yili sran klikli nga klɔ sran’m be kwlaa be fin i’n niɔn. Kɛ ɔ ko yo naan Pɔlu i ndɛ tiefuɛ’m b’a fa be su b’a sie i i nuan bo kpa’n, ɔ boli ndɛ ng’ɔ o Glɛki’m be fluwa wie’m be nun mɔ i ndɛ tiefuɛ’m be klo i kpa’n i su.e E kusu’n, kɛ Pɔlu sa’n, ɔ ju wie’n lalafuɛ ndɛ wie mun, annzɛ fluwa wie’m be nun ndɛ m’ɔ ti sran’m be cinnjin kpa’n, e kwla bo su kan. Kɛ ɔ ko yo naan y’a uka sran kun m’ɔ timan Zoova i Lalofuɛ’n naan w’a wun i wlɛ kɛ ɔ fataman kɛ e di cɛn nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be timan su’n be kle be’n, e kwla bo fluwa wie m’ɔ ti sran sɔ’n i cinnjin’n i nun ndɛ kun su.
18 Pɔlu w’a kan Ɲanmiɛn i su ndɛ cinnjin wie mun w’a kle i ndɛ tiefuɛ mun. I sɔ yolɛ nun’n, ndɛ ng’ɔ ko kan naan b’a wun i wlɛ’n yɛ ɔ kan kleli be-ɔ. ?Sanngɛ ngue yɛ ɔ kunndɛ kɛ Atɛninfuɛ nga be tieli i ndɛ’n be yo-ɔ? W’a sisimɛn i bo naan w’a yiyi nun w’a kle be.
‘Lika kwlaa nun’n, maan sran’m be kwlaa be kaci be akunndan’n’ (Yol. 17:29-31)
19, 20. (1) ?Kɛ Pɔlu kán kɛ ɔ fataman kɛ be sɔ amuin’n, wafa sɛ yɛ ɔ kannin ndɛ’n niɔn? (2) ?Ajalɛ benin yɛ Pɔlu wlɛli i ndɛ tiefuɛ’m be fanngan kɛ be fa-ɔ?
19 Pɔlu w’a fua kpa kɛ ɔ́ wlá i ndɛ tiefuɛ’m be fanngan naan be fa ajalɛ. Ɔ maan Glɛki’m be fluwa ng’ɔ boli i nun ndɛ’n su’n, ɔ boli i nun ndɛ wie mun ekun be su. Ɔ seli kɛ: “Ɔ maan kɛ mɔ e ti Ɲanmiɛn i mma mun’n ti’n, ɔ fataman kɛ e bu i kɛ Ɲanmiɛn ti kɛ sika ɔkwlɛ annzɛ sika annzɛ yɔbuɛ sa. Ɔ timan kɛ like wie mɔ sran yɛ ɔ fɛli i sa sɛli’n sa.” (Yol. 17:29) ?Ɔ maan sɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili klɔ sran mun’n, ngue ti yɛ maan Ɲanmiɛn kwla kaci kɛ amuin m’ɔ ti klɔ sran i sa nuan like’n sa-ɔ? Wafa nga Pɔlu kannin ndɛ’n, ɔ kle kɛ amuin’m be sɔlɛ nga klɔ sran’m be sɔ be’n ɔ timan su kaan sa. (Jue. 115:4-8; Eza. 44:9-20) Kɛ Pɔlu kán ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “Ɔ fataman kɛ e.” Ɔ kannin sɔ naan i ndɛ’n i su falɛ’n w’a yo pɔpɔ.
20 I sin’n, Pɔlu kleli be weiin kɛ ɔ fata kɛ be fa ajalɛ. Ɔ seli be kɛ: “Laa sran wie’m be siman Ɲanmiɛn, [be buli i kɛ Ɲanmiɛn i klun jɔ be nga be sɔ amuin’n be wun] kusu w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i sɔ’n su. Sanngɛ siɛn’n, ɔ kɛn i lika kwlaa nun kɛ maan sran’m be kwlaa be kaci be akunndan’n.” (Yol. 17:30) Kɔlɛ’n, akunndan kacilɛ ndɛ nga Pɔlu kannin’n, ɔ yoli i ndɛ tiefuɛ wie’m be kɛnsrɛn. Sanngɛ Pɔlu i ndɛ’n kleli be weiin kɛ Ɲanmiɛn ti yɛ be o nguan nun-ɔn, naan bé wá kán like nga be fali be nguan sɔ’n be yoli’n i su ndɛ klé i. Ɔ maan ɔ fata kɛ be kunndɛ Ɲanmiɛn, be si i su ndɛ nanwlɛ’n, naan be nian su be nanti. I lɛ’n nun’n, ɔ fata kɛ Atɛninfuɛ’m be wun i wlɛ kɛ amuin sɔlɛ’n ti sa tɛ dan, naan ɔ fata kɛ be wlɛ i ase.
21, 22. ?Wafa sɛ yɛ Pɔlu guɛli i ndɛ’n i bo-ɔ? ?Yɛ ngue yɛ i ndɛ sɔ’n ɔ kle e andɛ-ɔ?
21 Pɔlu i ndɛ’n i atabo’n nun’n, ɔ ijɔli juejue su seli kɛ: “[Ɲanmiɛn] sieli cɛn kun. Cɛn sɔ’n nun’n, ɔ́ fá sran kun m’ɔ kpɛli i’n, ɔ́ dí asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa be jɔlɛ ndɛnman su. Ɔ cɛnnin sran sɔ’n fa kleli sran’m be kwlaa be kɛ ɔ́ yó sɔ sakpa.” (Yol. 17:31) Cɛn wie lele’n, bé wá dí sran’m be jɔlɛ. Sa cinnjin nga ti yɛ ɔ fata kɛ be kunndɛ Ɲanmiɛn naan be wun i’n, i kun yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Pɔlu w’a boman sran nga be kpɛli i kɛ ɔ di sran’m be jɔlɛ’n i dunman. Sanngɛ ɔ kɛnnin i su ndɛ wie m’ɔ kwla bo i ndɛ tiefuɛ’m be nuan-ɔn. Ɔ seli kɛ sran sɔ’n, ɔ o lɛ laa, sanngɛ ɔ wuli, kpɛkun Ɲanmiɛn cɛnnin i nguan.
22 Ndɛ nga Pɔlu kɛnnin i i ndɛ’n i atabo’n nun’n, ɔ kle e like kpanngban andɛ. E si kɛ Zezi Klisi mɔ Ɲanmiɛn cɛnnin i’n yɛ Ɲanmiɛn kpɛli i kɛ ɔ di sran’m be jɔlɛ-ɔ. (Zan 5:22) Asa ekun’n, e si kɛ jɔlɛ dilɛ cɛn’n ɔ́ dí afuɛ akpi kun, naan blɛ sɔ’n su mantan koko. (Ngl. 20:4, 6) E liɛ’n, jɔlɛ dilɛ cɛn’n kunman e srɛ. Afin e si kɛ be nga be nin Ɲanmiɛn bé nánti klanman blɛ sɔ’n nun’n, ye nga bé wá dí’n ɔ su yoman kaan. Abonuan sa nga Ɲanmiɛn yoli be’n be nun dan kpafuɛ nga ti yɛ e lafi su kɛ cɛn wie lele’n e liɛ yó ye’n, yɛle cɛnlɛ m’ɔ cɛnnin Zezi Klisi’n.
“Sran wie’m be [...] kacili Zezi i sɔnnzɔnfuɛ” (Yol. 17:32-34)
23. ?Ajalɛ fanunfanun benin mun yɛ be nga be tieli Pɔlu i ndɛ’n be fali-ɔ?
23 Be nga be tieli Pɔlu i ndɛ’n, “be nun wie’m be srili i.” Wie mun ekun b’a yomɛn i finfin, sanngɛ b’a kunndɛman kɛ bé fá ajalɛ. I sɔ’n ti’n be seli i kɛ: “Cɛn uflɛ e ko ti ɔ ndɛ sɔ’n ekun.” (Yol. 17:32) Sanngɛ sran wie’m be liɛ’n, be sɔli i ndɛ’n nun klanman. Biblu’n se kɛ: “Sran wie’m be suli i su, kpɛkun be kacili Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. Be nun wie yɛle Dionisi m’ɔ ti Areopazi lɔ jɔlɛ difuɛ’m be nun kun’n, ɔ nin bla kun mɔ be flɛ i kɛ Damarisi’n, ɔ nin sran wie mun ekun.” (Yol. 17:34) Andɛ’n, kɛ é bó jasin fɛ’n, kɛ sran’m be yo sɔ wie-ɔ. Be nun wie’m be sri e, yɛ wie’m be liɛ’n, be yoman e finfin, sanngɛ be kunndɛman kɛ bé fá ajalɛ. Sanngɛ kɛ e wun kɛ sran wie’m be sɔ Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n nun klanman mɔ be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, aklunjɔɛ nga e di’n, ɔ leman wunsu.
24. ?Ngue yɛ ijɔlɛ nga Pɔlu ijɔli Areopazi lɔ’n, ɔ kle e-ɔ?
24 Ijɔlɛ nga Pɔlu ijɔli’n, ɔ kle e like kpanngban. Ɔ kle e wafa nga e kwla bo ndɛ kun i bo lele e fa guɛ i bo klanman’n, nin wafa nga e kwla yiyi ndɛ kun nun naan sran’m b’a wun kɛ ɔ ti nanwlɛ’n, ɔ nin wafa nga e kwla jran sa ng’ɔ o sran’m be su’n su naan e nin be y’a koko yalɛ’n. Asa ekun’n, ɔ kle e kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e tra e awlɛn be nga be lafi ato ndɛ’m be su’n be wun, yɛ e kan ndɛ e kle be amanniɛn su. Afɔtuɛ cinnjin kpa kun mɔ Pɔlu i su ndɛ’n man e’n, yɛle kɛ nán maan e se kɛ é kpɛ́ ndɛ nanwlɛ’n i wun naan ɔ yo e ndɛ tiefuɛ’m be su nun fɛ. Sanngɛ maan e si sran’m be like kle kpa kɛ Pɔlu sa. Asa ekun’n, Pɔlu i ajalɛ’n kwla uka asɔnun kpɛnngbɛn mun naan b’a si like kle kpa asɔnun’n nun. Nanwlɛ, sɛ e nian akoto Pɔlu i ajalɛ’n su’n, i sɔ’n úka e naan y’a kwla uka e wiengu mun naan b’a ‘kunndɛ Ɲanmiɛn naan b’a wun i sakpa.’—Yol. 17:27.
a Nian kuku nga be flɛ i kɛ “Atɛnin i dunman’n fuli lalafuɛ nun” i nun.
b Nian kuku nga be flɛ i kɛ “Epikirifuɛ mun nin Sitoikifuɛ mun,” i nun.
c Areopazi’n wo Akropɔlu’n i nglo lɔ lika’n nun, wia atɔliɛ’n i bue liɛ’n su lɔ. Blɛ sunman’n, lika sɔ’n nun yɛ be di sran’m be jɔlɛ Atɛnin lɔ-ɔ. Wie liɛ’n, kɛ be kan Areopazi’n i ndɛ’n, lika nga be di sran’m be jɔlɛ lɛ’n i ndɛ yɛ be kan-ɔn. Wie liɛ kusu’n, kpɔlɛ nga i su yɛ jɔlɛ difuɛ’m be yia’n yɛ be flɛ i sɔ-ɔ. Be nga be suan Biblu’n i su like’n be nun wie’m be waan be fali Pɔlu be ɔli kpɔlɛ sɔ’n su annzɛ kusu kpɔlɛ sɔ’n i wun koko lɛ. Sanngɛ wie’m be bu i kɛ be fɛ i ɔli lika uflɛ, jɔlɛ difuɛ wie’m be ja su, atrɛkpa’n gua bo lɔ.
d Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i wa kɛ “mɛn’n,” yɛle kɔsmɔsu. Glɛki nun’n, be fa ndɛ mma sɔ’n be fa kan nglo nin asiɛ’n be ndɛ. Atrɛkpa’n, kɛ ɔ ko yo naan Pɔlu nin i ndɛ tiefuɛ mɔ be ti Glɛki’n b’a kwla koko yalɛ b’a wɔ be ɲrun’n, i ti yɛ ɔ boli ndɛ mma sɔ’n su-ɔ.
e Pɔlu boli jue tofuɛ nga be flɛ i kɛ Aratisi m’ɔ ti Sitoikifuɛ wie’n i fluwa kun i nun ndɛ’n su. (Be flɛ fluwa sɔ’n kɛ Phénomènes.) Ndɛ kunngba sɔ’m be o Glɛki’m be fluwa wie mun ekun be nun. I kun yɛle fluwa nga Kleanti m’ɔ ti Sitoikifuɛ wie’n ɔ klɛli’n. (Be flɛ i fluwa sɔ’n kɛ Hymne à Zeus.)