Hinihimuyawot daw Nindo an Sarong Makatanosan na Kinaban?
AN SARONG barkong panlayag na gibo sa kahoy na igwa nin tolong palo asin duwang kubyerta nagdadangadang sa baybayon kan an apod ngonyan Cape Cod, Massachusetts, E.U.A. An lunad na mga tripulante asin 101 pasahero pagal-pagal huli ta 66 na aldaw na sindang nasa dagat. Huli sa paghingoang dumulag sa relihiosong paglamag asin kasakitan sa pagbuhay, ginibo ninda an masakit na biahe sa Oseano Atlantiko.
Kan an mga pasahero kan sasakyan na ini, an Mayflower, matanawan an daga kan Nobyembre 11, 1620, an saindang mga mata luminiwanag huli sa paglaom na magkaigwa nin bagong kapinonan. Nagmamawot na ikabugtak an pundasyon para sa sarong mas marahay na kinaban, an kadaklan sa mga adultong lalaki na pasahero kan barko nagpirma sa Kontratang Mayflower. Nag-oroyon sinda dian na gibohon an “makatanosan asin daing kinikilingan na mga ley” para sa “pankagabsan na ikararahay kan kolonya.” An sainda daw na pangatorogan na sarong kinaban na tanos sa moral asin pantay-pantay an trato sa gabos—sarong makatanosan na kinaban—nagin totoo?
Minsan ngani an Kontrata na pinirmahan mantang nakasakay sa Mayflower ibinibilang na saro sa mga pundasyon kan sistema nin gobyerno sa Amerika, an inhustisya ordinaryo na sana sa Amerika, kun paanong totoo iyan sa bilog na kinaban. Halimbawa, estudyare an sarong tawo na binadil nin mga pulis mantang sia nagpoprobar na dumulag pakatapos na habonan asin badilon an sarong kagsadiri nin tindahan. Idinemanda nia an pulisiya asin an siudad nin Nueva York patin ginana an minilyon na dolyar bilang bayad.
Estudyare an saro pang halimbawa. Mantang an mga estudyante sa abogasiya nag-eeksamin sa bar sa Pasadena, California, an saro sa sainda inatake asin nadismayo. An duwang kataed na estudyante tolos na ginibohan sia nin resusitasyon kardiopulmonar sagkod na umabot an mga paramediko. Kuarenta minutos nindang tinatabangan an lalaki. Alagad kan sinda maghagad nin dugang pang panahon tanganing taposon an eksaminasyon, an opisyal sa bar sinayumahan sinda.
Yaon man an manongod sa padusa sa kriminal na aktibidad. An analisador sa ekonomiya na si Ed Rubenstein nagsabi: “An kadaklan na krimen nungkang minaresulta sa pag-arestar. An dakol sa mga naarestar dai nadedemanda. An dakol na preso tinatawan nin probisyonal na libertad. An linalaoman na padusa, sa punto de vista kan kriminal, sarong posibilidad, bakong bagay na sierto.” Ginagamit an impormasyon sa pananalakat, sia nagkonklusyon na an sarong potensial na parasalakat “labing 98 porsiento na makalilibre sa pagkabilanggo.” An kadikit na peligro na mapadusahan minasagkod sa mas dakol pang krimen asin biktima nin krimen.—Eclesiastes 8:11.
Sa dakol na kadagaan an mayaman na minoriya padagos na nagyayaman mantang an pobreng masa napaaatubang sa inhustisya sa pagbuhay. An siring na inhustisya nangingibabaw kun an mga tawo, huli sa kolor kan saindang kublit, etnikong pinaghalean, lenguahe, sekso, o relihion, kakadikit kan oportunidad na pakarhayon an saindang kamugtakan o sustentohan man lamang an saindang sadiri. Halimbawa, oyon sa The New York Times, “haros un-kuarto nin sarong bilyon katawo sa Timog na Asia na dominado nin Hindu—na an kadaklan sa sainda nasa India asin Nepal—an namumundag asin nagagadan na miembro kan pinakahababang kategoriya nin tawo sa sosyedad na Hindu.” An resulta iyo na minilyon an dinadanyaran na marhay nin kadaihon, pagkagutom, asin helang. An inhustisya sa bilog nindang buhay poon sa pagkaaki sagkod sa lolobngan.
Kumusta an garo baga mga inhustisya na dai kontrolado nin tawo? Isip-isipa an mga omboy na namundag na may mga depekto poon sa pagkaaki—buta, kulang-kulang, o biadi. Bako daw na an sarong babae makamamate nin inhustisya kun an saiyang omboy lumuwas na kimay o gadan mantang an mga babae sa harani kurukulkul an matatabang omboy?
Makamomondo, an inhustisya abunda, asin siring man an mga epekto kaiyan—grabeng pagdusa asin kadaihan nin katoninongan, kagayagayahan, asin pagkakontento. Huling napaanggot kan naheheling o naeeksperyensiahan nindang inhustisya, an dakol naggamit nin kadahasan, tangani sanang dugangan an pagdusa nin tawo. An dakol na guerra pinaglabanan huli sa narisang inhustisya.
Taano an tawo ta nasudyang magpangyari nin sarong makatanosan na kinaban? An siring daw kaiyan na kinaban saro sanang pangatorogan?
[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 3]
Corbis-Bettmann
[Retrato sa pahina 4]
Pagpirma sa Kontratang Mayflower
[Pasasalamat para sa pinagkuanan]
Corbis-Bettmann