Gutom sa Tahaw nin Abundansia Taano?

● “Sarong katunayan na kun tototalon nin saro an gabos na granong inani, saka an gabos na iba pang naaning kakanon, saka an gabos na iba pang kakanon na naprodusir, igwa nin bastante tanganing magtao nin igong kantidad asin kuwalidad nin kakanon para sa gabos na limang bilyon na tawo kan kinaban.”—The Gazette nin Montreal.

● “Poon kan 1974, an nagpoprogresong mga nasyon sa kabilogan nadugangan an total na produktong kakanon nin 3.4% taon-taon asin nagkaigwa nin risang pagdakol kan makukuang kakanon. An pagprodusir nin kakanon sa Latin America asin Asia nagdakol nin labing 32% sa nakaaging dekada.”—Los Angeles Times.

AN PROBLEMA nin gutom harayoon pa sa pagkaigwa nin solusyon. Minsan siring, padakol nang padakol na eksperto sa langtad na iyan an nakamidbid na an kakulangan nin kakanon bakong iyo an tunay na may kasalan. An opinyon kan kadaklan iyo na may ibang bagay apuwera sa suplay na kakanon an responsable sa bagay na kadakoldakol na tawo sa bilog na kinaban an nagugutom asin igwa nin malnutrisyon. An totoo, an nangyayari sarong kontradiksion: gutom sa tahaw nin abundansia. Taano daw? Minsan ngani komplikadong gayo an problema, may nagkapirang pundamental na bagay na nakakontribuwir sa masakit paniwalaan pero totoong bagay na ini.

Napasalang mga Pinaoorog

Magastos an pagkaigwa nin maganansiang sistema nin agrikultura. An mga abono, panlaban sa peste, modernong mga kasangkapan sa pag-oma, asin mas marahay na banhi mahal. An mga bodega, transportasyon, asin irigasyon nagkakaipo nin panahon asin kuwarta tanganing ikatogdok. Malinaw na, tanganing an sarong nagpoprogresong nasyon magkaigwa nin progreso sa mga bagay na ini, iyan kaipuhan na andam na gamiton dian an dakulang kabtang kan kayamanan kaiyan. An mga nasyon na ginibo ini, arog baga kan Tsina asin India, an duwang pinakadakol an populasyon na nasyon sa daga, nakagibo nin dakulang progreso sa pakapagpakakan sa sadiri.

Makamomondo, bakong arog kaini an nangyayari sa kadaklan na nasyon sa Ikatolong Kinaban, nangorogna sa mga yaon sa Aprika, na duman an grabeng kakulangan nin kakanon nagigin permanente, asin naggagrabeng, problema. An sarong report kan FAO (Food and Agriculture Organization) sa ika-13 komperensia rehional na ginibo sa Zimbabwe kan Hulyo, 1984 prangkang nagsasabi: “An pinakacausa kan problema sa kakanon iyo an bagay na an mga estadong miembro parate na dai nagtatao kan kinakaipuhan na pagpaorog sa agrikultura.” Taano daw?

Sinasabi nin mga nagmamasid na an mga gobyerno nin kadaklan sa bagong magin independienteng mga nasyon sa Aprika asin sa iba pa parateng naghohona na an agrikultura kapareho nin kolonyalismo asin pagigin huri sa panahon. Sinda nagtutubod na an paagi na magprogreso iyo an gibohon na industriyalisado an saindang mga nasyon. Tanganing masuportaran an siring na mga palakaw, an mga gobyerno may tendensiang paorogon an nagpoprogresong mga industriya sa mga banwaan asin siudad, na napapabayaan an mga paraoma duman sa mga probinsia. Imbes na gamiton an mga pundo tanganing gibohon asin paoswagon an mga sistema nin irigasyon asin transportasyon, o magtao sa mga paraoma nin pan-engganyar na magprodukto nin mas dakol pa, may mga gobyerno na daing katanosan na pinapagdadanay na hababa an mga presyo nin kakanon tanganing tabangan an mga nagtatrabaho sa mga siudad asin an bagong mga industriya. Huli sa siring na mga palakaw an mga probinsia nag-ooma na sana tanganing may makakan asin ginibo an mga nasyon na dating nakakasuportar sa sadiri, asin nag-eeksportar pa ngani nin kakanon, na magin mga nasyon na kulang nin kakanon asin nag-iimportar nin kakanon.

Nagliliwat na Pamumuhay

An kapabayaan sa mga probinsia nagbunga kan lagduan na pagbalyo nin mga tawo hale sa probinsia pasiring sa mga siudad tanganing humanap nin trabaho. Ipinaheheling nin mga pagsiyasat na kan 1960 an sarong Aprikano sa kada sampulo nag-iistar sa sarong banwaan, alagad kan 1980 saro na sa kada lima. An karkulasyon iyo na kun magpapadagos an pangyayaring ini, kabanga sa populasyon kan Aprika an mag-iistar na sa mga siudad sa katapusan kan siglong ini. Siyempre, ini nangangahulogan nin orog pang kaolangan sa agrikultura asin sa pagprodusir nin kakanon.

Alagad bako sana iyan. Huli sa kakulangan nin bodega asin transportasyon nagigin depisil na darahon an produkto sa mga probinsia pasiring sa mga siudad tanganing ipabakal. Apuwera kaiyan, an lokal na mga produkto, arog baga kan millet asin kamoteng-kahoy, dai nang gayo nababakal ta an gusto nin mga tagasiudad mga kakanon na madaling lutuon, arog baga kan tinapay asin bagas. Kaya, an mga paraoma mayo nin pan-engganyar na magprodusir nin mas dakol pa, asin an mga tagasiudad nagbabakal kan mga kakanon na hale sa ibang nasyon. Ipinaheheling nin mga rekord na sa pag-oltanan nin 1960 asin 1982 an mga importasyon na cereal sa Aprika nagin haros apat na doble, mantang an lokal na pagprodukto nin kakanon orog nang nahuri sa pagdakol nin populasyon.

Apuwera sa mahal na mga pag-importar nin kakanon, an dakulang gastos sa enerhiya na kinakaipuhan tanganing paandaron an saindang bagong mga industriya nakakadugang man sa problema sa kakanon sa dakol na nasyon sa Ikatolong Kinaban. An mga report hale sa Nairobi, Kenya, nagpapaheling, halimbawa, na “sisenta porsiento sa kuwarta hale sa ibang nasyon kan nasyon na iyan nauubos sa pag-importar nin krudo.” An kataed kaiyan na Uganda “ginagasto an gabos na nakukua kaiyan sa ibang nasyon, $10 milyones kada bulan, tanganing ibayad sa bulanan na utang kaiyan sa petrolyo.”

Tanganing mapagian an pasan na ini, an mga gobyerno sa nagpoprogresong mga nasyon parateng naggagamit nin mga palakaw na nakakapagrabe sana sa problema sa gutom. Halimbawa, an sarong pagsiyasat nagpaheling na haros kabanga sa oma sa Central America ginagamit tanganing tanoman nin ikakaeksportar na mga produkto na arog kan asukar, kape, asin tabako imbes na magprodusir nin kinakaipuhan na gayong kakanon. Kaagid kaiyan, an dakol na nasyon sa tropikal na Aprika nagtatanom nin mga istroberi asin burak na carnation tanganing ipabakal sa Europa, o nag-aataman sinda nin baka, karnero, asin kanding tanganing ikaeksportar sa mga nasyon na Arabe mantang an mismong mga tagaduman sainda kulang nin kakanon.

An Politika sa Gutom

An kariribokan sosyal asin politikal sa dakol na nagpoprogresong mga nasyon nagpapagrabe man sa problema sa kakanon. Sono sa sarong pagbilang, poon kan 1960 an Aprika nakaheling nin labi sa 12 guerra, 50 pagkaagaw sa gobyerno, 13 pag-asesinar sa mga namomoon sa estado, asin lakop na mga pagdulag. An situwasyon nakakaagid man sa ibang mga lugar kan kinaban. Ini gabos bako sanang nakakadanyar sa maluyang sistema sa agrikultura kundi nagpapaluya man sa dati nang maluyang ekonomiya huli sa dakol na gastos sa militar. An mga nasyon garo baga mas iniintindi an pagtambak nin mga armas ki sa pakapabasog sa daing laog na mga tulak.

Halimbawa, kasuarin pa sana, nabaretang gayo na an sarong nasyon sa East Africa, na nag-ako nin $2 bilyones (E.U.) na ayuda sa militar, naggasto nin mga $100 milyones sa pagselebrar kan ikasampulong anibersaryo kan rebolusyon kaiyan, mantang an sais milyones na mga siudadano kaiyan napapaatubang sa pagkagutom huli sa grabeng pagkaalang asin kakulangan nin kakanon.

An Gapos na Kapobrehan

Alagad sa gabos na natatagong bagay na causa nin lakop na gutom an kapobrehan seguro iyo an pinakamasakit mawara. “Bako sanang sobrang kakanon an kaipuhan tanganing mapakakan an mga nagugutom sa kinaban,” sabi ni Barbara Huddleston, sarong autoridad sa internasyonal na pag-ayuda sa kakanon. “An kinaban igwa na nin sobrang kakanon. An kaipuhan na mangyari iyo an pagbalyo kan kakayahan na bumakal pasiring sa mga lugar na arog kan Aprika.” Kun paano ini mangyayari, pati an mga eksperto dai makapagsabi.

Mientras tanto, minsan sa mga lugar na igwa nin kakanon, dakol na mga pobre an dai kayang bumakal kaiyan. Halimbawa, an sarong bareta hale sa Ghana nagpapaheling na “an pagtao nin tolong bastanteng pagkakan aroaldaw sa sarong tipikong pamilya nin anom anom na doble an gastos ki sa komon na nakukua nin sarong mag-agom, na pareho nagtatrabaho.” Mantang an mayayaman nagpapangana sa mamahalon na mga kakanon na hale sa ibang nasyon, an mga pobre nadedepisilan na mabuhay. Sa mga lugar na dai nin trabahong makukua, o talagang mayo nin trabaho, puwedeng magin desesperado an situwasyon. “Daing iba kundi an lubos na pagsiyasat giraray asin pagliwat sa pagkasunodsunod nin sosyal asin ekonomikong mga pinaoorog . . . an magpapangyari na an kinaban makabalik sa dalan nin ekonomiya asin balanseng populasyon na mapaina sa gutom imbes na magpagrabe kaiyan,” sabi ni Lester Brown kan Worldwatch Institute.

Tabang Asin Ayuda—Makatatabang daw Iyan?

Kun an pobreng mga nasyon mayo kan pasilidad sa agrikultura tanganing magtanom nin igong kakanon o kan kuwarta na makabakal kaiyan sa grabe an kompetisyon na internasyonal na komersio, paano ninda napapakakan an saindang sadiri? An simbag iyo na pipira sana sa sainda an nakakagibo kaiyan. An dakol sa sainda nagsasarig sa internasyonal na ayuda nin kakanon asin, sa grabeng mga kaso, sa pan-emerhensiang ayuda. Sa presente, an total na kakanon na pan-ayuda, pati na an mga donasyon sa emerhensia, mga 45 milyones na tonelada kada taon, na sono sa teoriya bastante tanganing mahipnoan an kakulangan sa pag-oltanan kan kayang produsiron asin bakalon nin pobreng mga nasyon asin sa aktuwal nindang kinakaipuhan. Alagad iba man na bagay an kun baga an mga talagang nagkakaipo nin tabang nag-aako kaiyan.

An kakanon sarong makosog na armas sa tahaw nin mga nasyon, asin aram iyan kan mga nasyon na sobra an kakanon. “Mantang limitado an kayamanan, an kadaklan sa saimong tabang minaduman sa saimong mga amigo,” sabi nin sarong opisyal kan gobyerno nin E.U. “An parehong pamantayan ginigibo kan gabos na gobyerno na aram ko,” sabi pa nia. Kaya, an partido politikal na naaayonan kan nadedepisilan, nagpoprogresong nasyon may dakulang epekto sa kun ano asin kun gurano kadakol na tabang an aakoon kaiyan. Dawa pa siring, an kakulangan nin transportasyon sa mga nasyon na iyan parateng nangangahulogan na an kadaklan sa tabang noarin man dai ikinakawaras sa mga talagang nagkakaipo sa mga probinsia.

Minsan ngani iyan mahalaga, an tabang na kakanon saro sanang temporaryong solusyon. “An regular na tabang na kakanon sa pobreng mga nasyon,” an bareta kan Globe and Mail kan Canada, “nagin dahelan na an dakol magsarig sa mayayaman na nasyon, nakahale kan saindang inisyatiba na magin mga paraprodusir nin kakanon na nakakasuportar sa sadiri asin causa na dai nang gayo gamiton an mahiwas na mga oma.” Minsan ngani an nagdodonar na mga nasyon parateng nagtatao nin kondisyon na an tinatawan na mga nasyon mag-establisar nin pirang reporma sa ekonomiya asin iba pang mga planong haloyan, an siring na mga paagi parateng ibinibilang na pakikilabot sa panlaog na pagpalakaw kan ibang nasyon asin parateng nagbubunga nin mga riribok asin kadahasan. Apuwera kaiyan, huli sa naturalesa nin tawo, pipira sana an nakakaaram o talagang may igong pagmakolog sa haloy na, pan-aroaldaw na situwasyon nin mga tawo sa hararayong lugar. Sa mga panahon nin grabeng emerhensia, an mga tawo napapahiro, alagad an ginigibo sa panahon na iyan parateng kadikiton asin huri na.

An sa Ibong na Lado kan Problema

An halipot niatong pagsiyasat nagpapaheling na an problema nin gutom talagang masakit paniwalaan pero totoo. Alagad an pinag-olayan niato saro pa sanang kabtang kan problema—an nagugutom asin pobreng mga tawo sa Aprika o saen man sa nagpoprogreso pa sanang mga nasyon. Kumusta man an sa ibong na lado kan problema, an progresibo nang mga nasyon? An kadaklan sa Ikatolong Kinaban naglalaom sa mga nasyon na ini para sa tabang, ngonyan asin sa ngapit. Kaya daw nindang padagos na magtao nin tabang? May makukua daw sindang solusyon sa komplikadong situwasyon sa kakanon? Ano an malalaoman sa ngapit? An totoo, ano an paglaom para sa pagpakakan sa mga nagugutom sa kinaban?

[Kahon sa pahina 5]

An Desesperadong mga Aprikano Naghahanap nin Kakanon

AN MANAMPULONG milyon sa kisuerra 20 nasyon sa Aprika nagugutom, kulang nin sustansia, o nagagadan huli sa gutom. Minilyon sa sainda an mga aki. Sinda nagdadarodalagan sa pamitisan kan mga tindera sa sadan, siniserni an daga para sa pirang grano o balatong na tibaad naholog sa daga. An kadikit nindang nakukua magsalang kinakakan ninda o ibinubugtak sa saindang mga bugtakan sa pakikilimos. Kun beses an sarong matagas nang poon nin gulay na iinaapon ta dai na puwedeng kakanon nginunguta tanganing makua an tagok kaiyan, asin an tada itinutupga.

An mga buklod nin tanga hinahanapan nin mga pidaso nin grano. Bilog na mga aldaw na pinagtatataga nin mga babae an darakula, matagas na mga dagmang nin anoy tanganing makua an grano na tinipon kan mga insekto. An dakol tinitipon an mga odo nin kanding tanganing makua an dai natunaw na mga tolang kan palma na hinalon kan mga hayop na dai nginunguta. Binababayo nin mga babae an alang na mga dahon asin doot na mayo man nin sustansia—an solamenteng kakanon nin dakol. An iba man inaasinan asin linuluto an mga dahon na kinua sa mga kahoy. Parate na an mga paraoma nakakakan an banhi na binakal ninda tanganing itanom.

An mga aki garo na trapo an mga gubing—an iba huba na apuwera sa mga balukag nin kanding na nakakapatos sa saindang maniwang na mga hawak. Parate na malipot an mga banggi, asin an mga kulang nin sustansia madaling malipotan asin nahoholog sa pulmonya, pag-abo, asin kalintura.

May mga sentro nin pagwaras nin kakanon na tinindog nin laen-laen na ahensia nin ayuda, alagad ta limitado an suplay asin minoriya sana sa mga nagugutom an nakakakua nin kakanon. Sa sarong sentro nin ayuda, an sanggatos na aki na dai mapapakakan nagtitindog na nalalaom nin sarong pisi asin nagheheling sa mga iba na magkakan. An sarong kuwatro anyos na aki, na sampulong libra sana an gabat, na dai na nakakalakaw huli sa panluluya, kinakarga kan saiyang ina.

Sa saro pang sentro sa pagwaras nin kakanon, karga nin sarong ina an saiyang tres anyos na aking babae na an gabat anom may kabangang libra sana. Sabi kan bareta: “An mga gusok asin tolang sa daghan kan aki garo baga malagbas na sa kublit na ignit nang gayo huli sa gutom asin dai nang laman na nakakahapin tumang sa pagtusok kan saiyang mga tolang. Garo palito an saiyang mga takyag asin tabay.”

Sa mga arog kaining kaso, an gutom nakaabot na sa punto na inaapod marasmus, sarong helang na dian an nagugutom na hawak nagpopoon nang kakanon an saiyang sadiri. An lalauogon kan mga aki nagigin arog kan sa gurang. Sinda maheheling sa gabos na lugar sa nagugutom na mga nasyon nin Aprika.

[Ritrato sa pahina 6, 7]

Igwa nin bastanteng kakanon para sa gabos . . . alagad ta minilyon an nagugutom

[Credit Line]

Retrato kan FAO/B. Imevbore