Guerra o Katoninongan—Asin Kamo
Ano an Guerra?
“An guerra sarong elemento kan areglo kan kinaban na inestablisar nin Dios. Kun dai nin guerra an kinaban dai magpoprogreso asin mahoholog sa materyalismo.”—An Aleman na field marshal na si Helmuth von Moltke.
“Olangon mo an guerra, asin iyan magigin kapareho sa paghihingoa na olangon an dalagan nin naturalesa.”—Joseph P. Goebbels, an ministro nin propaganda asin nasyonal na kaliwanagan kan Nazi.
‘Sarong kabtang nin politika.’—Rusong lider na si Lenin.
“An solamenteng katuyohan nin sarong prinsipe. Maninigo niang ibilang an katoninongan na pagpahingalo sana, na nagtatao saiya kan panahon na magplano, asin nagtatao kan abilidad na gibohon, an mga plano militar.”—An Italianong politikal na pilosopo na si Niccolò Machiavelli.
Ano an Katoninongan?
“Panahon nin pagdaya sa pag-oltanan nin duwang panahon nin ralaban.”—Ambrose Bierce, peryodistang Amerikano.
“Sarong kamugtakan nin paghihigagdan, na gikan sa sobrang sibilyan, na pinagmamaigotan na remedyohan kan guerra.”—Cyril Connolly, kritiko asin parasurat na Ingles.
“Sarong pangatorogan, asin bako pating magayon.”—Helmuth von Moltke.
ANO an impresyon nindo sa mga kapahayagan na kinotar sa itaas? May naririsa daw kamong mapagtuyang punto-de-vista manongod sa guerra asin katoninongan? Iyan daw nagtatao saindo kan impresyon na para sa dakol, nangorogna sa mga namomoon asin politiko, an buhay daing halaga—basta bakong an saindang buhay an nakataya? Alagad naseseguro mi na ano man an saindong nasyonalidad kamo boot na mabuhay sa sarong kinaban na may katoninongan asin pagkaoroyon.
Sa 6,000 na taon nin kasaysayan kan katawohan, ginatos na milyon an gadan na inani nin guerra. Minsan pakaagi sa duwang guerra mundial, an katoninongan asin pagkaoroyon garo baga saro sanang pangatorogan. Arog kan isinurat ni Gwynne Dyer sa saiyang bagong librong War: “Sa huring duwang taon kan Guerra Mundial II, labing sarong milyon katawo an nagagadan kada bulan. Kun an darakulang kapangyarihan magguerra nin minsan saro na sanang beses, na ginagamit an gabos na armas na yaon sa sainda ngonyan, sarong milyon katawo an magagadan kada minuto.” Asin kun magguerra an nuklear na mga kapangyarihan, hahapoton daw nguna ninda an banwaan kun ano an saindang opinyon? Iba an simbag kan kasaysayan.
An nakaaging mga ralaban asin an presenteng kakayahan para sa paggaradanan minagiya sa sato na maghapot, Ano daw an mga causa nin guerra? Ano an malalaoman para sa tunay, nagdadanay na katoninongan sa satong panahon—bako sanang pagpahingalo sa pag-oltanan nin duwang guerra? Asin sa nuklear na kapanahonan na ini, saro daw na masakit kamtan na pangatorogan an nagdadanay na katoninongan?