An Pagkatapos nin Gabos na Guerra—Magigibo Daw Iyan?

“MADIA kamo, banwaan, helinga nindo an mga ginigibo ni Jehova, kun paanong sia nagbugtak nin mga ngangalasan sa daga. Pinapaontok nia an mga ralaban sagkod sa kaporoporohi kan daga. An arko saiyang binabari asin pinagpuputolputol an garod; an mga karro saiyang sinosolo sa kalayo.”—Salmo 46:8, 9.

An mga tataramon kan pinasabngan na salmista na nasa itaas kaoyon sa odok na pagmawot nin mga tawo sa gabos na panahon. An totoo, siisay an dai nagmawot kan aldaw na mayo na nin guerra? Minsan siring, minsan gurano an kamawotan niato na maheling iyan, an pagkatapos nin guerra sagkod ngonyan dai nagigibo kan gabos na paghihingoa nin tawo. An guerra bako sanang yaon pa kundi iyan nagin man mas mapanlaglag asin nakagagadan kaya sa enot na pangyayari sa kasaysayan nin tawo an pagpapadagos nin sibilisasyon, asin pati kan buhay mismo, namemeligro.

Huli sa grabeng peligro na nagdadangadang, dai kitang maginibo kundi maghapot: Taano daw ta nagin siring kamiserableng mga pagkasudya an mga paghihingoa nin tawo na olangon an guerra? Talaga daw na dai malilikayan an guerra? Sa katunayan, taano ngani ta nagkakaigwa nin mga guerra?

Kun Taano ta Nasusudya an mga Paghihingoa nin Tawo

“Kun kamo nag-iistar sa sarong lugar na mayo nin pulis asin an gabos may mga badil asin nabubuhay na perming natatakot na sinda salakayon, magkakaigwa nanggad nin dakol na pagbaradilan,” an isinurat kan peryodista asin historyador militar na si Gwynne Dyer. “Arog kaiyan an kamugtakan kan lugar na iniistaran kan gabos na nasyon sa kinaban,” an pagpapadagos nia. “Mayo nin internasyonal na pulis, kaya an lambang nasyon nagkukua nin armas asin nag-aandam para sa kadahasan; alagad an kadahasan na naaayonan nin mga nasyon igwa nin espesyal na ngaran. Inaapod niato iyan na guerra.”

Minsan ngani iyan pinasimpleng gayong paliwanag, iyan nagtotokdo sa nagkapirang pundamental na mga bagay na nagbubunga nin guerra. Kaipuhan na igwa kan kasangkapan sa pakikiguerra saka kan kagustohan na gibohon iyan. Kadungan kaini, maririsa man niato an kadaihan nin ley asin areglo sa “lugar na iniistaran,” na sa kasong ini iyo an kinaban.

An bantog na mga historyador na si Will asin Ariel Durant nagtokdo sa kaparehong pundamental na mga bagay na ini kan sinda sumurat sa saindang librong The Lessons of History: “Sa presenteng kakulangan nin internasyonal na ley asin saboot an sarong nasyon kaipuhan na magin andam sa ano man na oras na magdepensa sa sadiri; asin kun an mahalagang intereses kaiyan napapalabot iyan kaipuhan na togotan na gamiton an ano man na paagi na ibinibilang kaiyan na kaipuhan tanganing makaligtas. An Sampulong Togon kaipuhan na dai maggirong kun an nakataya kaligtasan kan sadiri.”

Kaya, an kapangganahan o pagkasudya nin ano man na paghihingoa na tapuson an guerra madependeng gayo sa kun paano kaiyan aatubangon an pundamental na mga bagay na ini. Nagin mapanggana daw sa paggibo kaiyan an arin man na pakana nin tawo, minsan pa gurano iyan kanoble? Siyasaton niato an mga katunayan.

Kadaihan nin Internasyonal na Areglo

Dakol na mga pagprobar an ginibo kan mga nakaagi tanganing gumibo nin sarong klase nin pankinaban na ahensia na may kapangyarihan na bantayan an mga nasyon asin magmentenar sa internasyonal na ley asin areglo. Halimbawa, an Liga de Naciones pinorma kan matapos an Guerra Mundial I tanganing seguradohon na an kinaban dai giraray maholog sa guerra. Iyan garo baga napara kan pumutok an Guerra Mundial II. Dangan, kan 1945, naglataw an organisasyon nin Naciones Unidas, na inomaw asin sinamba kan klero nin Kakristianohan bilang an paglaom nin katawohan para sa katoninongan. Ano an nagin rekord kaiyan? Sa giraray itinatao kan kasaysayan an simbag. “Labing apat na milyon katawo an kalabot ngonyan sa 42 na laen-laen na guerra, rebelyon asin mga kariribokan sibil. . . . Poon sa sarong milyon sagkod sa limang milyon katawo an nagadan sa mga ralaban na ini,” an bareta kan The New York Times kan 1984. Ngonyan kakadikit an nagtutubod na an NU igwa kan kakayahan na olangon sa pagputok an mga guerra asin ralaban. An pag-eksister kaiyan daing gayo nakatatabang na mahale an pagkatakot sa ikatolong guerra mundial o nuklear na pagkatunaw.

Nag-oorog na Peligro Asin Tension

An sarong dahelan na an mga ahensia na kapareho kan NU daing kapangyarihan na makaolang sa guerra iyo na an mga nasyon sa bilog na kinaban biyong dusay sa nasyonal na soberaniya asin mga diretso. Sinda haros daing labot sa internasyonal na responsibilidad o mga reglamento sa paggawe. Tanganing maotob an saindang mga katuyohan, may mga nasyon na para sa sainda biyo sindang may katanosan na gamiton an ano man na paagi na pinaghohona nindang kaipuhan—mga lagduan na pangadan, pag-asesinar, pag-hijack, panbobomba, asin iba pa—na sa parate an nabibiktima iyo an mga daing kasalan. Pati an mayor na mga kapangyarihan sa kinaban parateng nagtitinuludan sagkod na haros mawaran na nin pasensia sa ngaran nin pagliligtas sa sadiri asin nasyonal na interes. Gurano kahaloy na an mga nasyon magpipinasensiahan sa siring na rungaw asin iresponsableng paggawe? Pirang Falklands, Afghanistan, Grenada, Korean 007, asin iba pa an kayang agihan kan kinaban na mayo nin dakulang paghampangan? Bakong masakit na masabotan kun taano an nasyonalismo asin pagboboot kun anong gustong gibohon nin saro ta nagin mayor na mga kaolangan sa pagtapos sa guerra.

Armado Asin Andam

Sa ngonyan aram na nin gabos na an mga bugtakan nin armas kan mga pinakamakapangyarihan na nasyon may istak na igong nuklear na armas tanganing laglagon an gabos na buhay nin tawo sa daga nin dakol na beses. Alagad kumusta man an ibang mga nasyon? Sono sa sarong report kan gobyerno nin E.U., an nagpoprogresong mga nasyon sa bilog na kinaban, minsan ngani nadedepisilan sa ekonomiya, naggasto nin labing $230 bilyones sa nakaaging dekada sa pagbakal sa nagkapira sa pinakamodernong mga eroplano, misil, asin tangke. An resulta? “Iyan nakaaabot na ngonyan sa punto na an dakol sa mga buminakal nagkakaproblema na sa pagbayad sa gabos nindang bagong mga kasangkapan.” An mga nasyon na ini talagang literal na kompleto sa armas. An bagay na an nasa sainda iyo sana an inaapod na mga armas na bakong nuklear ginigibo sindang mas gusto asin andam na gamiton iyan.

May Dahelan daw sa Paglaom?

An paorootrong pagkasudya kan mga paghihingoa nin tawo na tapuson an guerra nagdodoon sana kan katotoohan sa Biblia na “mayo sa tawong naglalakaw an kakayahan na giyahan an saiyang lakad.” (Jeremias 10:23) Minsan pa gurano an pagmawot nin mga tawo na matapos an guerra, sinda dai nanggad tatao kun paano iyan magigibo. Kun siring, ano an masasabi manongod sa panuga na ‘papaontokon an mga ralaban sagkod sa kaporoporohi kan daga’? Iyan daw itinao tangani sanang pukawon an paglaom o tuyaon kita? Dai nanggad. Huli ta siniseguro sa satuya ni Jehova manongod sa ano man na tataramon o panuga gikan sa saiyang ngoso: “Dai iyan mabalik sako na daing laog.” (Isaias 55:11) Kun siring, paano daw maootob an panugang ini? Ano an masarig na pasisikadan niato sa pagtubod na an Dios magigin mapanggana sa bagay na dian paorootrong nasudya an tawo?