Ano an Manonodan Niato sa mga Linalang nin Dios?

AN MGA salampati inaaram an saindang namumugtakan paagi sa paggamit nin mga rangboy nin magnetikong mga kristal sa saindang payo asin liog. An nagkapirang sira nakapagpapaluwas nin koryente. An pirang klase nin gamgam hinahale an sobrang asgad sa tubig sa dagat na iniinom ninda. An ibang suso may mga bakanteng parte sa hawak na puwedeng panoon magsalang nin tubig tanganing lumadop o nin aire tanganing bumutwa naman.

Iyo, baga man aram nia o dai, kun an tawo minagamit nin kompas, nagpapaluwas nin koryente, nagdidisenyo nin submarino, o hinahale an asgad sa tubig sa dagat, an totoo inaarog sana nia an mga linalang nin Dios.

Tunay na an mga linalang nin Dios kadakol kan itinataong leksion sa tawo kaya kun beses iyan inaapod na “an libro nin naturalesa.” Halimbawa, an bionics sanga nin siensia na dusay sa praktikal na pag-aplikar kan mga sistema na yaon sa mga linalang. Kaiba digdi an mga pakpak nin eroplano na kapareho kan sa mga gamgam, mga submarino na an korte nakaaagid sa mga lumod, asin mga estrukturang konkreto na dinisenyo kapareho kan tolang nin tawo. Alagad teknikal na kaaraman sana daw an ikatatao kan “libro nin naturalesa”?

Bako, iyan kun beses nagtatao man nin praktikal na mga leksion sa moral. Halimbawa, sa pagsambit sa naturalesa kan tanga manongod sa kahigosan, an libro sa Biblia na Mga Talinhaga nagsasadol: “Helinga an tanga, ikang hugakon; helinga an mga ugale kaiyan asin magin ka madonong. Minsan iyan mayo nin kapitan, opisyal o hade, inaandam kaiyan an pagkakan kaiyan minsan sa tig-initan; tinipon kaiyan an pagkakan na ikabubuhay kaiyan minsan sa panahon nin pag-ani.”—Talinhaga 6:6-8.

Minsan siring, an ethology, siensia na naghihingakong nagkukua nin leksion sa hiro-hiro nin mga hayop, may mga limitasyon. An hiro-hiro nin tawo dai ikabubugtak sa kategoriya na kapareho kan mga hayop. An risang mga pagkakalaen, arog baga kan tataramon asin mas komplikado nanggad na pag-isip nin tawo, kaipuhan na konsideraron. Arog kan sabi nin sarong sientista: “Kita bako sanang mas madonong na mga kabalang.” An satong isip “ginigibo kitang laen nanggad sa gabos na ibang klase nin buhay.”

Dugang pa, may mga hapot na noarin man dai masisimbag nin maigot sanang pag-adal sa mga linalang. Kaiba digdi an: May katuyohan daw an buhay? Igwa daw nin Dios, asin kun iyo, sia daw may pagmakolog sa sato? Helingon niato ngonyan kun baga masisimbag an siring na mga hapot.

[Kahon/Ritrato sa pahina 3]

An mga Linalang an Enot na Igwa Kaiyan: Sonar

An mga kalabidong igwa nin sistema na nakaaagid sa sonar, na nagpapangyari sainda na makua asin masundan an hiro kan saindang sisibaon paagi sa pagpaluwas nin mga tanog asin pag-analisar sa aningal. Alagad ta an sarong klase nin mariposa (an dogbane tiger) igwa nin panribaraw na senyal na nagpapaluwas nin mga alon-alon na nakaaagid sa kan sa kalaban kaiyan. Pagkaresibi kan senyal, an kalabidong, huling mayo nin igong panahon na analisaron kun baga iyan kaolangan o bako, sistematikong linilikayan an mariposa.

Si Propesor James Fullard, kan Unibersidad nin Toronto, Canada, nagpahayag kan saiyang paghanga, na sinasabi: “An makangangalas iyo an kadakolan nin pag-asikaso sa impormasyon asin hararom na neurolohikong mga desisyon na ginigibo pareho kan mga kalabidong asin mariposa, na an ginagamit kadikiton sanang selula sa nerbiyos. Sinda nagpapaheling nin grado nin pag-ekonomiya asin pagkakomplikado na kauurihan nin mga tawong eksperto sa estratehiya sa pakikilaban sa itaas.”

[Kahon/Ritrato sa pahina 4]

An mga Linalang an Enot na Igwa Kaiyan: An Kampanang Panladop

Kaidtong mga kapinonan kan ika-16 na siglo, si Leonardo da Vinci sinasabing nakaimbento nin aparatong panladop. Pero an sarong klase nin lawa na inaapod Argyroneta aquatica dati nang may sangkap na sistema nin paghangos sa irarom nin tubig. Arog kan ipinaliliwanag ni Andrée Tétry sa saiyang librong Les outils chez les êtres vivants (Mga Instrumentong Ginagamit nin Buhay na mga Linalang), an lawang ini “minatugpa sa toninong na mga sapa sa tahaw nin lunod na mga tinanom sa tubig asin hinahabol sa tahaw ninda an pinong pabalagbag na lapat, na natitindihan nin dakol na tursido. Pagbutwa, . . . an lawa, sa biglang pag-iktad, minadakop nin sabo sa dai nababasang barahibo kaiyan sa tulak. . . . Minarurip na naman an lawa asin binubutasan an sabo sa irarom kan lapat nin sedang mga tursido. An sabo minaitaas tanganing magin sadit na bukol sa lapat.” Paagi sa pagpabalikbalik, an lawa nakatitipon nin igong aire tanganing magsarong aldaw sa irarom kan kampana kaiyan, na dian kinakakan kaiyan an nadakop na biktima kan banggi. Manongod digdi, idinugang ni Tétry: “Kun siring, an mga aparatong panladop nin tawo kapareho kan pinakaespesyalisadong klase na namamasdan sa naturalesa.”