An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?
Kapitulo 12: Mas Halangkaw na Burabod nin Kadonongan
“Kanigoan kadakol kan saimong mga gibo, O Jehova! Iyan gabos ginibo mo sa kadonongan. An daga pano kan saimong mga ginibo.” (Salmo 104:24) Iyo, poon sa pagigin kahangahanga kan mahiwas na uniberso sagkod sa pinong gayon nin sarong burak, an mga linalang nagpapatotoo sa daing kaagid na kadonongan kan Kaglalang kaiyan. An teknolohiya kan ika-20 siglong ini nawawaran nin halaga kun ikokomparar sa mga gibo nin Dios. Kun an Biblia Tataramon nin Dios, lalaoman man niato na iyan tumao nin ebidensia nin kadonongan na labaw sa mga kakayahan nin tawo. Iyo daw?
1. (Iiba an introduksion.) (a) Saen niato naheheling an ebidensia kan daing kaagid na kadonongan nin Dios? (b) Anong hatol an itinatao kan Biblia mapadapit sa kadonongan?
Idinodoon kan Biblia an halaga nin kadonongan. Iyan nagsasabi: “An kadonongan enot sa gabos. Magkua ka nin kadonongan; asin sa kaibanan kan gabos mong nakua, magkua ka nin pakasabot.” (Talinhaga 4:7) Inaadmitir man kaiyan na kitang mga tawo sa parate kulang nin kadonongan, asin ineenkaminar kita kaiyan: “Kun an siisay man sa saindo kulang nin kadonongan, padagos siang maghagad sa Dios, huli ta sia abundang nagtatao sa gabos.”—Santiago 1:5.
2. Paano madudugangan nin saro an saiyang kadonongan?
2 Paano an Dios ‘abundang nagtatao nin kadonongan’? An sarong paagi iyo an pag-enkaminar sa sato na basahon an Biblia asin makanood dian. An libro sa Biblia na Talinhaga nagsasadol: “Aki ko, kun ika mag-aako kan sakong mga tataramon asin magpapahalaga kan sakong mga togon, tanganing magtao nin atension sa kadonongan . . . masasabotan mo an pagkatakot ki Jehova, asin makukua mo an mismong kaaraman nin Dios. Huli ta si Jehova mismo nagtatao nin kadonongan.” (Talinhaga 2:1, 2, 5, 6) Kun iinaaplikar niato an hatol sa Biblia asin naheheling niato kun gurano iyan kaepektibo, narerealisar niato na iyan talagang nagrerepresentar sa kadonongan nin Dios.
Madonong na mga Kasabihan
3, 4. (a) Ano an sinasabi kan Biblia manongod sa pagigin daing kamanungdanan kan pagkamoot sa kuarta? (b) Anong pagkatimbang na gayo an ipinaheheling kan Biblia sa paghatol sa sato manongod sa halaga nin kuarta?
3 Tanganing orog ining masabotan, helingon niato an nagkapirang bersikulo sa Biblia. Pensara an madonong na kasabihan na ini: “Idtong mga desididong yumaman nahoholog sa sugot asin sa siod patin sa dakol na rungaw asin nakararaot na mawot . . . Huli ta an pagkamoot sa kuarta gamot nin gabos na klase nin nakadadanyar na bagay.” (1 Timoteo 6:9, 10) Ikomparar ini sa punto-de-vista sa presenteng panahon—kisuerra sa sosyedad sa Solnopan—na nag-eenkaminar sa mga tawo na hanapon an kuarta bilang pangenot nindang pasohan. Makamomondo, an dakol nakakamtan an kayamanan na hinahanap ninda pero nakamamate pa man giraray nin kadaihan nin halaga asin pagkadiskontento. An sarong sikologo klinikal nagsabi: “An pagigin Num. 1 asin mayaman dai nagtatao saimo kan pagmate na ika kontento, naninigoan, tunay na iginagalang o namomotan.”
4 Dai man boot sabihon na an praktikal na tawo lubos na makatatalikod sa kuarta. Ipinaheheling kan Biblia an timbang na gayong kadonongan sa pagsabi kaiyan: “An kadonongan para sa proteksion kun paanong an kuarta para sa proteksion; alagad an bentaha nin kaaraman iyo na an kadonongan mismo nagpapadanay na buhay sa mga nakasasadiri kaiyan.” (Eclesiastes 7:12) Sa siring, tinatabangan kita kan Biblia na masabotan na an kuarta, minsan ngani mahalaga, bakong mahalaga sa gabos. Iyan kinakasangkapan sana, asin limitado an halaga kaiyan kun mayo kita kan kadonongan na gamiton iyan nin tama.
5, 6. (a) Taano ta madonong an hatol sa Biblia na likayan an maraot na pag-iriba? (b) Paano kita nakikinabang sa ‘paglakaw na kaiba nin mga madonong’?
5 Totoo man an tataramon na ini sa Biblia: “Sia na naglalakaw na kaiba nin mga madonong magigin madonong, alagad sia na nakiiiba sa mga lolong maraot an aabotan.” (Talinhaga 13:20) Narisa na daw nindo kun gurano kakosog kan epekto sa sato kan satong kairibaiba? An impluwensia nin kairiba nagdara sa hobenes sa pagbuburat, pagdodroga, asin inmoralidad. Kun kita makisasalak sa mga naggagamit nin usmak na pananaram, sa kahurihurihi maririsa niato na kita naggagamit naman nin usmak na pananaram. An pakikiiba sa mga madaya may tendensiang gibohon kitang madaya. Totoo nanggad, arog kan sabi man kan Biblia, “An maraot na pag-iriba nakararaot sa marahay na mga ugale.”—1 Corinto 15:33.
6 Sa ibong na lado, mapakakarhay kita nin marahay na pag-iriba. Paagi sa ‘paglakaw na kaiba nin mga madonong,’ kita man magigin orog na madonong. An marahay na mga ugale nakaoolakit, arog nin maraot na mga ugale. Sa giraray, an Biblia nagpapaheling nin kadonongan sa pag-enkaminar sa sato na maingat na pilion an satong mga kaibaiba.
7. Ano an minagibo sa Biblia na napapalaen bilang burabod nin sadol?
7 An Biblia dakol an preseptong arog kaiyan tanganing tabangan kitang magiyahan an satong buhay. Bilang burabod nin sadol, iyan napapalaen. An hatol kaiyan pirmeng kapakipakinabang. Nungka na iyan teoretiko sana, asin iyan nungka na nakadadanyar sa sato. Daing kabaing an mahiwas na sakop kan hatol sa Biblia. An mga nag-aaplikar kaiyan sa saindang buhay, asin nakaheheling kun paano iyan pirmeng nagbubunga kan saindang ikararahay, napahahalagahan an Biblia bilang napapalaen na burabod nin kadonongan.
Madonong na mga Prinsipyo
8. Paano kita matatabangan kan Biblia dawa kun kita napaaatubang sa situwasyon na dai espesipikong nasasambitan dian?
8 Pero ano kun napaaatubang kita sa situwasyon na dai espesipikong nasasambitan sa Biblia? Sa parate, nakanonompong kita nin mahiwas an aplikasyon na mga prinsipyo na magiya sa sato. Halimbawa, an dakol may panahon sa saindang buhay na napaaatubang sa desisyon mapadapit sa bisyong paninigarilyo. Mantang an tabako dai midbid sa Tahaw na Sirangan kan kaaldawan ni Jesus, iyan dai nasasambitan kan Biblia. Minsan siring, may angay na mga prinsipyo sa Biblia na makatatabang sa sato na gumibo nin madonong na desisyon sa bagay na ini.
9-11. Sa anong paagi na nakatatabang sa sato an mga prinsipyo sa Biblia na makaabot sa madonong na desisyon kun manongod sa paggamit nin tabako, asin paano kita nakikinabang paagi sa pagsunod sa mga prinsipyong ini?
9 An paninigarilyo, minsan ngani sinasabing masiram, sa katunayan paghangos nin konsentradong mga nakaaati sa pulmon. Inaatian kan parasigarilyo an saiyang hawak, saka an saiyang gubing asin an aire sa palibot nia. Dugang pa, an paninigarilyo adiksion. An mga tawong gustong pumondo sa parate nasasakitan na marhay. Nasa isip ini, puede kitang patabang sa Biblia sa pakaabot sa madonong na konklusyon manongod sa paninigarilyo.
10 Enot, pensara an problema nin adiksion. Si Pablo, kan nagtataram manongod sa pagkakan, nagsabi: “Dai ko itotogot na ako mapasairarom kan autoridad nin ano man.” (1 Corinto 6:12) Si Pablo talingkas na kumakan nin ano man na klaseng pagkakan, alagad aram nia na an nagkapira kaidto sensitibo an konsensia. Kaya sinabi nia na sia bakong “adikto” sa nagkapirang kakanon na dai nia kayang talikdan iyan kun kaipuhan tanganing dai makapasingkog sa iba. Kun an saro dai nakaoontok sa paninigarilyo—o pagmama—nin tabako, tunay na sia ‘nasa irarom kan autoridad kaiyan.’ Kaya an isinabi ni Pablo manongod sa pagkakan marahay na giya sa paggamit nin tabako. Dai niato maninigong itogot na kita oriponon nin sarong bisyo.
11 Ikaduwa, pensara an manongod sa polusyon. An Biblia nagsasabi: “Magpakalinig kita sa lambang ramog nin laman asin espiritu.” (2 Corinto 7:1) An paninigarilyo daing duwa-duwa na ramog, o polusyon, sa laman. An pagigin seryoso kan polusyon na ini maheheling sa bagay na, sono sa World Health Organization, iyan dahelan na an labing sarong milyon katawo magadan nin mayo pa sa panahon kada taon. Kun kukuyogon niato an prinsipyo sa Biblia manongod sa pagpakalinig sa mga ramog nin laman, maiingatan kita sa grabeng mga peligro sa salud nin paninigarilyo, saka nin mga droga asin iba pang ramog.
Kapakipakinabang na mga Tataramon
12. Taano an hatol sa Biblia ta pirmeng konektado sa satong pisikal asin emosyonal na ikararahay?
12 Dai niato maninigong ipagngalas na an pagkuyog sa hatol sa Biblia nagtatao sa sato nin pakinabang sa pisikal na paagi. An hatol sa Biblia gikan sa Dios. Bilang satong Kaglalang, igwa sia nin personal na kaaraman sa kun paano an pagkagibo sa sato asin kun ano an kaipuhan niato. (Salmo 139:14-16) An hatol nia pirmeng konektado sa satong pisikal asin emosyonal na ikararahay.
13, 14. Taano ta kadonongan an pagkuyog sa hatol sa Biblia na dai magputik?
13 Ini naheheling sa hatol na dai magputik. An pagputik saro sa pitong bagay na ikinaoongis ni Jehova, asin iiniiba kan librong Kapahayagan an mga putikon sa mga mayo nin lugar sa bagong kinaban nin Dios. (Talinhaga 6:19; Kapahayagan 21:8) Sa ibong kaini, an pagputik lakop. An sarong magasin sa negosyo nagkokomento: “An E.U. nag-aagi sa pinakagrabeng biglang pagdakol nin pandadaya, panloloko asin konektadong mga pag-abuso sa kasaysayan kaiyan.”
14 Pero minsan uso, an pagputik maraot para sa sosyedad asin maraot para sa indibiduwal. An kolumnistang si Clifford Longley tama an komento: “An putik nakadadanyar sa putikon asin sa pinagputikan, sa pinakahararom na grado kan saindang pagkatawo, paagi sa pagputol sa pundamental na koneksion kan isip asin katunayan.” An The American Journal of Psychiatry nagsasabi: “An sikolohikong epekto sa mga tawo na pinagsasabihan nin putik puedeng magin nakapanluluya nin biyo. An darakulang desisyon sa buhay tibaad ibasar sa falsong impormasyon na pinaniniwalaan na tama. An mga putik puede man na magkaigwa nin bakong paborableng mga epekto sa mismong mga putikon.” Gurano kamas marahay na isabi an katotoohan, arog kan madonong na ihinahatol kan Biblia!
15, 16. Sa anong mga paagi na para sa satong kapakinabangan na kuyogon an hatol sa Biblia na magpaheling nin pagkamoot sa iba?
15 Sa mas positibong estilo nin pagtaram, sinasabi sa sato kan Biblia na maninigo kitang magmakolog sa iba, magpaheling nin pagkamoot sa sainda, asin magin matinabang sa sainda. Aram na marhay an mga tataramon ni Jesus: “Kun siring, an gabos na boot nindong gibohon sa saindo nin mga tawo, gibohon man nindo sa sainda.”—Mateo 7:12.
16 Abaa kamas magigin marahay kan kinaban kun an gabos makuyog sa pagboot na ini! Dugang pa, sono sa sikolohikong pagsiyasat na ginibo sa Estados Unidos, an mga tawo magigin mas marahay an pagmate. An 1,700 katawo na siniyasat nagsabi na an pagtabang sa iba nagtao sa sainda nin pakamate nin katrangkilohan asin pakaginhawa sa mga kamatean na konektado sa tension na arog baga kan mga kulog-payo asin pagkawara nin boses. An report nagkonklusyon: “Kun siring, minalataw na an pagmakolog sa iba kabtang kan naturalesa nin tawo na arog kan pagmakolog sa satong sadiri.” Ipinagigirumdom kaini sa sato an pagboot sa Biblia: “Kamotan mo an saimong kataed nin siring sa saimo man sana.” (Mateo 22:39; ikomparar an Juan 13:34, 35.) Natural sanang kamotan an satong sadiri. Alagad tangani na magin nasa marahay na kondisyon an satong emosyon, sinasabi kan Biblia na kaipuhan na timbangan niato an pagkamoot na iyan sa sadiri nin pagkamoot sa iba.
Pag-agom Asin Moralidad
17. Taano ta may beses na garo baga lihis na sa uso an hatol sa Biblia?
17 Minsan ngani an hatol sa Biblia nagtatao nin ebidensia nin hararom na kadonongan, iyan dai pirmeng nagsasabi kan gustong madangog nin mga tawo. Sa parate, iyan pinagsasahotan na lihis na sa uso. Taano daw? Huli ta minsan ngani an hatol kan Biblia para sa panhaloyan na ikararahay niato, an pag-aplikar kaiyan sa parate nagkakaipo nin disiplina asin pagdehar sa sadiri; asin an mga kualidad na ini bakong popular ngonyan.
18, 19. Ano an mga pamantayan kan Biblia para sa pag-agom asin moralidad?
18 Halimbawa an pag-agom asin moralidad. Estriktong marhay an mga pamantayan digdi kan Biblia. Itinotokdo kaiyan an monogamiya, sarong agom na lalaki para sa sarong agom na babae. Asin minsan ngani may nasasambitan iyan na grabeng mga kaso na puede an diborsio o separasyon, sa pankagabsan sinasabi kaiyan na an bogkos nin pag-agom sagkod na nabubuhay. “Dai daw nindo nabasa na sia na naglalang sa sainda sa kapinonan ginibo sindang lalaki asin babae asin nagsabi, ‘Huli kaini babayaan nin lalaki an saiyang ama asin an saiyang ina asin magdadanay sa saiyang agom na babae, asin an duwa magigin sarong laman’? Kaya bako na sindang duwa, kundi sarong laman. Kun siring, an pinagsaro nin Dios dai pagsuwayon nin siisay man.”—Mateo 19:4-6; 1 Corinto 7:12-15.
19 Dugang pa, sinasabi kan Biblia na an solamenteng lugar para sa seksuwal na relasyon sa laog kan bogkos nin pag-agom. Ipinangangalad kaiyan an gabos na siring na relasyon sa luwas nin pag-agom. Mababasa niato: “Bakong mga parapakisaro, ni mga parasamba sa idolo, ni mga parasambay, ni mga binabae, ni mga lalaki na minadorog sa kapwa lalaki . . . an magmamana kan kahadean nin Dios.”—1 Corinto 6:9, 10.
20. Sa anong mga paagi na an mga pamantayan kan Biblia sa moralidad dai iniintindi nin dakol ngonyan?
20 Ngonyan, dai iniintindi nin dakol an mga pamantayan na ini. An propesor sa sosyolohiya na si David Mace nagkokomento: “Sa presenteng siglo an kultura niato nag-agi sa mga pagbago na mahiwas an sakop, asin an dakol na suanoy na kostumbre asin institusyon natanyog sagkod sa pundasyon kaiyan. An pag-agom dai napapalaen.” Lakop an malaswang mga gibo sa moral. Sa parate ibinibilang na normal an pagdodorog nin mag-ilusyon na tin-edyer. Parate an pagsasaro bago ikasal—‘tanganing makasegurado.’ Asin oras na makasal, bakong pambihira an bawal na mga pakikisambay.
21. Ano an ibinunga kan lakop na dai pag-intindi sa mga pamantayan kan Biblia sa pag-agom asin moralidad?
21 Nagtao daw nin kaogmahan an mas haluag na kamugtakan na ini sa moral? Dai, iyan daing ibang itinao kundi grabeng karibokan—asin magastos pating grabeng karibokan—na nagbubunga nin kamondoan asin laglag na mga pamilya. Igwa man nin lakop asin kadakol kan apektado na mga helang na ikinaoolakit paagi sa pagdodorog na direktang masususog sa malaswang moralidad. Dai na makontrol an paglakop nin gonorrea, sipilis, asin chlamydia, kabilang nin iba pa. Sa nakaaagi pa sanang mga taon, an pagpapatotot asin homoseksuwal na mga gibo nakaparikas sa paglakop nin AIDS. May epidemya nin hoben na mga babaeng daing agom na nagkakaaki mantang sinda mismo haros dai pa nakalilihis sa pagkaaki. An Ladies’ Home Journal nagkomento: “An pagdodoon sa sekso na iyo an nagin marka kan mga taon na sisenta asin setenta nagtao bakong nin daing katapusan na kaogmahan nin tawo kundi nin nagkapirang grabeng kasakitan nin tawo.”
22. Kun dapit sa moralidad, ano an nagtatao kan pinakadakulang kaogmahan?
22 Huli kaini, nadadangog na niato ngonyan an mga komento na arog kan sinabi kan propesor sa sosyolohiya na si Carlfred B. Broderick: “Seguro nasa igo na kitang edad tanganing estudyaran kun baga dai magigin mas sa ikararahay niato gabos na ipalakop an paglikay sa pagdodorog bago an kasal bilang palakaw na iyo an pinakasensitibo sa mga pangangaipo kan satong mga siudadano asin sa saindang diretso sa katalingkasan: katalingkasan sa helang, katalingkasan sa dai ginustong pagbados.” Totoo nanggad, sa kahaloyan, napatunayan na an pamantayan kan Biblia sa moralidad iyo an nagtatao kan pinakadakulang kaogmahan.
(Ipagpapadagos sa masunod na luwas.)