Si Naḥmanides—Pinahimutikan daw Nia an Kristianismo?

EDAD MEDIA. Ano an ipinagigirumdom kaiyan? Mga krusada? Mga inkisisyon? Padusa? Maski ngani bakong panahon na parateng konektado sa bukas na orolay sa relihion, durante kan panahon na idto, kan taon 1263, nangyari an saro sa pinakanapapalaen na debate kan mga Judio asin Kristiano sa kasaysayan nin Europa. Sairisay an kalabot? Anong mga isyu an pinalataw? Paano iyan makatatabang sa sato ngonyan na mamidbid an tunay na relihion?

Ano an Nakapukaw sa Debate?

Sa bilog na Edad Media, iinatubang kan Iglesia Katolika Romana an sadiri kaiyan bilang an tunay na relihion. Minsan siring, an Judiong banwaan dai noarin man tinalikdan an saindang paghihingako na sinda an piniling banwaan nin Dios. An dai pakakombensir kan iglesia sa mga Judio na kaipuhan sindang makombertir guminiya sa pagkasudya kan mawot asin sa parate sa kadahasan asin paglamag. Durante kan mga Krusada manampulong ribong Judio an lagduan na ginadan o sinolo sa harigi kan papilion nin bautismo o kagadanan. Sa dakol na nasyon an anti-Semitismo na sutsut kan iglesia iyo an lakop kaidto.

Pero, igwa nin sarong napapalaen na aktitud na lakop sa Katolikong España kan ika-12 asin ika-13 siglo. Tinogotan an mga Judio na magkaigwa nin katalingkasan sa relihion​—basta dai ninda pag-atakehon an Kristianong pagtubod—​asin tinawan pa ngani sinda nin importanteng mga katongdan sa laog kan palasyo kan hade. Alagad pakalihis nin mga sarong siglo nin siring na pabor, guminibo nin mga aksion an mga pading Dominico na inaan an Judiong impluwensia sa sosyedad asin kombertiron an mga Judio sa Katolisismo. Si Hadeng Jaime I nin Aragon sinutsutan kan mga Dominico na mag-areglo nin sarong opisyal na debate, na an katuyohan kaiyan patunayan an pagigin mas hababa kan Judiong relihion asin an pangangaipo na makombertir an gabos na Judio.

Bako ini an kaenot-enoteng debate kan mga Judio asin Kristiano. Kan taon 1240, sarong opisyal na diriskutiran an ginibo sa Paris, Pransia. An pangenot na katuyohan kaiyan bistahon an Talmud, sarong sagradong libro para sa mga Judio. Minsan siring, kadikit sanang katalingkasan sa pagtaram an itinao sa mga partisipanteng Judio. Pakapahayagan kan iglesia kan kapangganahan kaiyan sa diriskutiran na ini, sinolo an kadakoldakol na kopya kan Talmud sa pampublikong mga plasa.

Alagad an pagigin mas mapagpabaya sa iba ni Hadeng Jaime I nin Aragon dai nagtogot sa siring kamapagsaginsagin na pagbista. Narerealisar ini, prinobaran kan mga Dominico an laen na paagi. Siring kan pagkasabi kaiyan ni Hyam Maccoby sa saiyang librong Judaism on Trial, inimbitaran ninda an mga Judio sa sarong debate “na sagin bilang paggalang asin pangongombensir, imbes na pagdenunsiar siring kan sa Paris.” Ninombrahan kan mga Dominico bilang pangenot nindang representante si Pablo Christiani, sarong Judio na nakombertir sa Katolisismo asin nagin pading Dominico. Paagi sa paggamit sa kaaraman ni Pablo Christiani sa mga isinurat sa Talmud asin kan mga rabi, segurado kan mga Dominico na kaya nindang patunayan an saindang kaso.

Taano ta si Naḥmanides?

Sasaro sanang personahe sa España an igwa kan espirituwal na karakter na irepresentar an lado kan mga Judio sa debate​—si Moses ben Naḥman, o Naḥmanides.a Namundag kan mga 1194 sa siudad nin Gerona, kan sia tin-edyer pa namidbid na si Naḥmanides na sarong iskolar sa Biblia asin sa Talmud. Pag-edad nin 30, nakasurat na sia nin mga komentaryo sa kadaklan kan Talmud, asin dai nahaloy pakalihis kaiyan nagin siang pangenot na parapangoltanan sa kontrobersia manongod sa mga isinurat ni Maimonides na naghumang makabanga sa Judiong komunidad.b Ibinibilang si Naḥmanides na an pinakadakulang Judiong iskolar sa Biblia asin Talmud kan saiyang henerasyon asin tibaad ikaduwa sana ki Maimonides sa saiyang impluwensia sa Judaismo durante kan panahon na idto.

Si Naḥmanides dakula an impluwensia sa Judiong komunidad sa Catalonia, asin maski si Hadeng Jaime I nagkokonsulta sa saiya manongod sa laen-laen na bagay na konektado sa Estado. An saiyang alistong abilidad sa pag-isip iginagalang pareho kan mga Judio asin kan mga Hentil. Narealisar kan mga Dominico na tanganing epektibong sopogon an mga Judio, sia, an saindang pangenot na rabi, iyo an dapat na makipagdebate.

Nagduwaduwa si Naḥmanides na umoyon sa debate, na narerealisar na an mga Dominico daing intension na magin imparsial. Sia kaipuhan na sumimbag sa mga hapot alagad dai puedeng magpalataw nin ano man na hapot. Minsan siring, uminoyon sia sa kahagadan kan hade, na nakikiolay na togotan siang magtaram nin suelto sa saiyang mga pagsimbag. Uminoyon digdi si Hadeng Jaime I. An siring na konsiderasyon sa limitadong katalingkasan sa pagtaram dai pa nangyari asin dai na nangyari sa bilog na Edad Media, sarong malinaw na ebidensia kan halangkaw na pagmidbid kan hade ki Naḥmanides. Pero, nahahandal pa man giraray si Naḥmanides. Kun mansayon sia na sobra kaantagonistiko sa debate, magkakaigwa nin kapahapahamak na mga epekto kapwa sa saiya asin sa Judiong komunidad. Puedeng pumutok an kadahasan sa ano man na oras.

Si Naḥmanides Kontra ki Pablo Christiani

An pinakamayor na lugar para sa debate iyo an palasyo kan hade sa Barcelona. Apat na sesyon an ginibo​—Hulyo 20, 23, 26, asin 27, 1263. Personal na pinangenotan kan hade an kada sesyon, na inatenderan man kan laen-laen na dignitaryo nin Iglesia asin Estado, siring man kan mga Judio sa lokal na komunidad.

Para sa iglesia an resulta kan debate dai noarin man pinagdudahan. Sa saindang opisyal na report, sinabi kan mga Dominico na an katuyohan kan debate ‘bakong tanganing an pagtubod pagdiskutiran na garo baga iyan bagay na pinagdududahan, kundi tanganing raoton an mga sala kan mga Judio asin haleon an kompiadong pagtubod nin dakol na Judio.’

Dawa ngani haros 70 anyos na, ipinaheling ni Naḥmanides an saiyang alistong abilidad sa pag-isip paagi sa paglimitar kan pag-orolay sa pundamental na mga isyu sana. Nagpoon sia paagi sa pagsabi: “[An nakaaging] mga debate sa pag-oltanan kan mga hentil asin Judio mapadapit sa dakol na kabtang nin relihiosong mga selebrasyon na dian dai minadepende an pundamental na prinsipyo nin pagtubod. Minsan siring, sa korteng ini kan hade, mawot kong makipagdebate dapit sana sa mga bagay na dian minadepende an enterong kontrobersia.” Kaya pinagkaoyonan na lilimitaran an mga tema sa kun baga duminatong na an Mesiyas, kun baga sia Dios o tawo, asin kun baga mga Judio o Kristiano an igwa kan tunay na ley.

Sa saiyang pambukas na argumento, ipinahayag ni Pablo Christiani na patutunayan nia hale sa Talmud na duminatong na an Mesiyas. Nagsimbag si Naḥmanides na kun totoo ini, taano an mga rabi na nag-ako kan Talmud ta dai nag-ako ki Jesus? Imbes na isentro an saiyang mga argumento sa malinaw na pangangatanosan sa Kasuratan, paorootrong sinambit ni Christiani an malibog na mga sinabi nin mga rabi tangani na ikaestablisar an saiyang mga argumento. Sa pagsarosaro kan mga punto pinahimutikan ini ni Naḥmanides paagi sa pagpaheling na an mga iyan kinokotar na mayo sa konteksto. Makatanosan sana na ikapamimidbid ni Naḥmanides an saiyang sadiri bilang an mas may kakayahan sa pagdebate sa mga kasuratan na saiyang pinag-adalan sa bilog niang buhay. Maski kun sinasambit ni Christiani an Kasuratan, an saiyang argumento nagtampok nin mga punto na madali sanang mapahimutikan.

Maski ngani tinawan nin restriksion na simbagon sana an mga hapot, ikinaatubang ni Naḥmanides an mapuersang argumento na nagpaheling kun taano an paninindogan kan Iglesia Katolika ta dai maako kapwa kan mga Judio asin kan iba pang intelihenteng mga tawo. Mapadapit sa doktrina nin Trinidad, ipinahayag nia: “An isip nin siisay man na Judio o siisay man na tawo dai matogot sa saiya na maniwala na an Kaglalang kan langit asin daga . . . maagi sa matris nin sarong Judia . . . asin sa huri itatao sa kamot kan saiyang mga kaiwal, na . . . guminadan sa saiya.” Sinabi ni Naḥmanides sa malinaw asin halipot na pananaram: “An pinaniniwalaan nindo​—asin iyan an pundasyon kan saindong pagtubod—​dai maako nin [rasonableng] isip.”

Itinatampok an dai pagkataramatama na sagkod sa aldaw na ini nakaoolang sa dakol na Judio na konsideraron man lamang an posibilidad na si Jesus an Mesiyas, idinoon ni Naḥmanides an grabeng pagkakasala sa dugo kan iglesia. Nagsabi sia: “Nagsasabi an propeta na sa panahon kan Mesiyas, . . . dadaragopdopon ninda an saindang mga espada na magin tarom nin arado, asin an saindang mga budyak na magin mga sanggot; an nasyon dai mabingat nin espada tumang sa nasyon, ni mag-aadal pa man sinda sa pakilaban. Poon kan kaaldawan kan Nazareno sagkod ngonyan, an enterong kinaban pano-pano nin kadahasan asin paghabon. [Iyo nanggad], nagpapabolos nin mas dakol na dugo an mga Kristiano kisa sa ibang mga nasyon, asin sinda namumuhay man nin inmoral. Kanigoan kadepisil para sa saindo, sakong kagurangnan na hade, asin para sa mga ini na saindong kabalyero kun sinda dai na . . . mag-aadal sa pakilaban!”​—Isaias 2:4.

Pakatapos kan ikaapat na sesyon, pinapondo na kan hade an debate. Sinabihan nia si Naḥmanides: “Dai pa ako noarin man nakaheling nin tawo na nasa salang lado na nakiargumento nin siring karahay kan ginibo mo.” Bilang pag-otob sa saiyang panuga, na ginagarantiyahan nin katalingkasan sa pagtaram asin proteksion si Naḥmanides, pinapuli sia ni Hadeng Jaime I nin Aragon, kaiba an regalong 300 na dinar. Bilang kahagadan kan obispo nin Gerona, isinurat ni Naḥmanides an debate.

Minsan ngani nagdeklarar nin dai mapagdududahan na kapangganahan, malinaw na naanggot an mga Dominico. Dai nahaloy sinahotan ninda si Naḥmanides nin mga paglanghad tumang sa iglesia, na ginagamit bilang prueba an saiyang mga isinurat dapit sa debate. Dai nakontento sa pagtratar kan hade ki Naḥmanides, nag-apelar an mga Dominico ki Papa Clemente IV. Minsan ngani labi nang 70 anyos, pinahale si Naḥmanides sa España.c

Saen Manonompongan an Katotoohan?

An argumento daw kan arin man na lado nakatabang na mamidbid an tunay na relihion? Mantang itinampok kan kada saro an mga sala kan sa ibong na lado, mayo sa duwa an nag-atubang nin malinaw na mensahe nin katotoohan. An pinahimutikan na marhay ni Naḥmanides bakong an tunay na Kristianismo kundi, imbes, an doktrinang gibo nin tawo, siring baga kan katokdoan nin Trinidad, na inimbento kan Kakristianohan kan mga siglo pakalihis ni Jesus. An inmoral na gawe-gawe asin daing herak na pagpabolos nin dugo kan Kakristianohan, na mapusong gayong itinampok ni Naḥmanides, dai man madidiskutir na rekord sa kasaysayan.

Bakong masakit saboton kun taano ta, sa irarom kan mga kamugtakan na ini, dai nakombensir si Naḥmanides asin an ibang mga Judio kan mga argumento apabor sa Kristianismo. Dugang pa, an mga argumento ni Pablo Christiani basado, bakong sa malinaw na pangangatanosan sa Hebreong Kasuratan, kundi sa sala an pagkaaplikar na mga isinurat nin mga rabi.

Sa katunayan, dai pinahimutikan ni Naḥmanides an tunay na Kristianismo. Kan saiyang kapanahonan an tunay na liwanag kan mga katokdoan ni Jesus asin mga prueba kan saiyang pagka-Mesiyas natahoban na nin falsong representasyon. An paglataw kan siring na apostatang katokdoan aktuwal na ihinula ni Jesus asin kan mga apostol.​—Mateo 7:​21-​23; 13:​24-​30, 37-​43; 1 Timoteo 4:​1-3; 2 Pedro 2:​1, 2.

Minsan siring, malinaw na namimidbid ngonyan an tunay na relihion. Si Jesus nagsabi mapadapit sa saiyang tunay na mga parasunod: “Paagi sa saindang mga bunga mamimidbid nindo sinda. . . . Siring man an gabos na kahoy na marahay nagbubunga nin marahay, alagad an gabos na kahoy na raot nagbubunga nin daing data.” (Mateo 7:​16, 17) Iniimbitaran niamo kamo na gumibo kan pagmidbid na iyan. Togotan nindo an Mga Saksi ni Jehova na tabangan kamo na gumibo nin basado sa katunayan na pagsiyasat kan Makakasuratan na mga prueba. Sa siring manonodan nindo an tunay na kahulogan kan gabos na panuga nin Dios na konektado sa Mesiyas asin sa saiyang pamamahala.

[Mga nota sa ibaba]

[Retrato sa pahina 20]

Ipinakipag-argumento ni Naḥmanides an saiyang kaso sa Barcelona

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 19]

An mga ilustrasyon na nasa pahina 19-20: Rineprodusir hale sa Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s