Libro kan Biblia Numero 27—Daniel

Kagsurat: Daniel

Kun Saen Isinurat: Babilonya

Natapos an Pagsurat: Mga 536 B.C.E.

Sakop na Panahon: 618–mga 536 B.C.E.

SA PANAHON na ini na an gabos na nasyon sa daga naggagatigati na sa grabeng kapahamakan, an libro nin Daniel nagtataong atension sa propetikong mga mensahe na may dakulang halaga. Mantang an mga libro sa Biblia na Samuel, Hade, asin Cronica basado sa mga rekord kan nakaheling mismo kan kasaysayan kan tipikong kahadean nin Dios (an Davidikong dinastiya), an Daniel nakapokus sa mga nasyon kan kinaban asin nagtatao nin patanaw dapit sa mga pag-inagawan nin kapangyarihan kan dakulang mga dinastiya poon kan panahon ni Daniel sagkod sa “panahon kan katapusan.” Kasaysayan ini kan kinaban na isinurat antes pa. Minasagkod iyan sa sarong kawiliwiling kulminasyon sa pagpaheling kun ano an mangyayari sa “huring kabtang kan mga aldaw.” Kapareho ni Nabucodonosor, kaipuhan na manodan kan mga nasyon sa makolog na paagi “na an Kaharohalangkawe iyo an Namamahala sa kahadean nin katawohan” asin na sa katapustapusi itatao nia iyan sa saro na “kabaing nin aki nin tawo,” an Mesiyas asin Poon, si Cristo Jesus. (Dan. 12:4; 10:14; 4:25; 7:​13, 14; 9:25; Juan 3:​13-16) Paagi sa pagtao nin maingat na atension sa propetikong mga kaotoban kan ipinasabong na libro nin Daniel, mas lubos niatong maaapresyar an kapangyarihan ni Jehova sa pagpropesiya asin an saiyang mga garantiya na poproteksionan asin bebendisyonan an saiyang banwaan.​—2 Ped. 1:19.

² An libro inginaran sa kagsurat kaiyan. An Daniel (sa Hebreo, Da·ni·yeʼlʹ) nangangahulogan nin “An Dios an Hokom Ko.” Si Ezequiel, na katemporanyo nia, nagpapatunay na si Daniel totoong tawo, na nginangaranan sia kaiba ni Noe asin Job. (Ezeq. 14:​14, 20; 28:3) Pinetsahan ni Daniel an pagpopoon kan saiyang libro kan “ikatolong taon kan paghade ni Joaquim na hade kan Juda.” Ini kan 618 B.C.E., an ikatolong taon ni Joaquim bilang hade na sakop ni Nabucodonosor.a An propetikong mga bisyon ni Daniel nagpadagos sagkod sa ikatolong taon ni Ciro, mga 536 B.C.E. (Dan. 1:1; 2:1; 10:​1, 4) Kanigoan kamakasaysayan kan mga taon kan buhay ni Daniel! Kan aki pa yaon sia sa kahadean nin Dios sa Juda. Dangan, bilang solteritong prinsipe, kaiba an kaibaiba niang mga mahal na tawong Judeano, sia dinara sa Babilonya asin naheling nia mismo an paglataw asin pagbagsak kan ikatolong pambilog na kinaban na kapangyarihan na idto sa kasaysayan kan Biblia. Si Daniel nabuhay tanganing maglingkod bilang opisyal kan gobyerno sa ikaapat na pambilog na kinaban na kapangyarihan, an Medo-Persia. Sierto na haros sanggatos na taon na nabuhay si Daniel.

³ An libro nin Daniel poon pa kaidto pirmeng kaiba sa Judiong katalogo kan ipinasabong na Kasuratan. An mga kapidaso kan Daniel nakua kaiba kan iba pang nasa canon na mga libro sa Mga Rolyo sa Gadan na Dagat, na an iba may petsa na poon kan enot na kabtang kan enot na siglo B.C.E. Minsan siring, an orog pang importanteng prueba sa pagigin totoo kan libro iyo an mga pagkasambit dian sa Kristianong Griegong Kasuratan. Si Jesus espesipikong nginaranan si Daniel sa saiyang propesiya dapit sa “pagtatapos kan sistema nin mga bagay,” kun saen sia nagkapirang beses na nagkotar sa libro.​—Mat. 24:3; helingon man an Dan. 9:27; 11:31; asin 12:11​—Mat. 24:15 patin Mar. 13:14; Dan. 12:1​—Mat. 24:21; Dan. 7:​13, 14​—Mat. 24:30.

⁴ Minsan ngani pinagdududahan kan mas halangkaw na gradong mga kritiko nin Biblia an pagigin nasa kasaysayan kan libro ni Daniel, an saindang mga sinasabi biyong pinahimutikan nin mga nadiskobre nin arkeolohiya sa nakaaging mga taon. Halimbawa, pinagtuya kan mga kritikong ini an sabi ni Daniel na si Belsasar an hade sa Babilonya kan panahon na si Nabonido an sinasabing namamahala. (Dan. 5:1) Biyo nang napatunayan ngonyan nin arkeolohiya na si Belsasar totoong persona asin na sia kaibang namamahala ni Nabonido sa huring mga taon kan Imperyo nin Babilonya. Halimbawa, an sarong suanoy na tekstong cuneiform na inaapod na “Bersong Salaysay ni Nabonido” malinaw na nagkokompirmar na si Belsasar igwa nin autoridad bilang hade sa Babilonya asin nagpapaliwanag iyan kun paano sia nagin kaibang namamahala ni Nabonido.b An iba pang ebidensia sa cuneiform nagsusuportar sa paniniwala na si Belsasar igwa nin mga katongdan bilang hade. An sarong tablang gapo, na may petsa kan ika-12 taon ni Nabonido, may nakasurat na sumpa na ginibo sa ngaran ni Nabonido, an hade, asin ni Belsasar, an aki kan hade, na sa siring nagpapaheling na si Belsasar karanggo kan saiyang ama.c Interesante man ini sa pagpaliwanag kun taano ta nag-alok si Belsasar na gibohon si Daniel na “ikatolo sa kahadean” kun matatawan nia nin kahulogan an surat-kamot sa lanob. Si Nabonido an ibibilang na primero, si Belsasar an ikaduwa, asin si Daniel an idedeklarar na ikatolong namamahala. (5:​16, 29) An sarong parasiyasat nagsabi: “An mga pagkasambit ki Belsasar sa cuneiform naglinaw na marhay sa saiyang katongdan kaya an saiyang lugar sa kasaysayan malinaw na marhay na nahayag. Kadakol kan teksto na nagpapaheling na si Belsasar haros nagin kapantay ni Nabonido sa posisyon asin prestihio. Sarong establisado nang katunayan an pagkaigwa nin duwang pamamahala durante kan kadaklan sa huring kabtang kan Neo-Babilonyong pamamahala. Kapot ni Nabonido an supremong autoridad sa saiyang palasyo sa Tema sa Arabia, mantang si Belsasar nagin kaibang namamahala sa Babilonya bilang sentro kan saiyang kapangyarihan. Malinaw na si Belsasar bakong maluyang gobernador; ipinagkatiwala sa saiya ‘an pagkahade.’ ”d

⁵ May mga nagprobar na halean nin halaga an isinaysay ni Daniel manongod sa naglalaad na horno (kap. 3), na sinasabi na iyan eroestorya sana. An sarong surat kan panahon kan Daan na Babilonya nagsasabi, sa sarong kabtang: “Sa siring sinabi ni Rim-Sin na saimong kagurangnan: Huli ta iinapon nia an oripon na soltero sa horno, iapon mo man an oripon sa horno.” Interesante nanggad, sa pagtaram manongod dian, si G. R. Driver nagsabi na an padusang ini “yaon sa estorya kan Tolong Banal na Lalaki (Dan. III 6, 15, 19-27).”e

⁶ An libro nin Daniel iiniba kan mga Judio, bakong sa Mga Propeta, kundi sa Mga Isinurat. Sa ibong na lado, sinunod kan Bibliang Ingles an katalogo kan Griegong Septuaginta asin kan Latin na Vulgata paagi sa pagbugtak kan Daniel sa pag-oltanan kan mayor asin menor na mga propeta. Sa katunayan may duwang kabtang an libro. An enot sa mga ini, an kapitulo 1 sagkod 6, isinaysay sa kronolohikong pagkasunodsunod an mga naeksperyensiahan ni Daniel asin kan saiyang kairiba sa serbisyo sa gobyerno poon 617 B.C.E. sagkod 538 B.C.E. (Dan. 1:​1, 21) An ikaduwang kabtang, na kompuesto kan kapitulo 7 sagkod 12, isinurat mismo ni Daniel sa primera persona asin ilinaladawan kaiyan an personal na mga bisyon asin mga pakikipag-olay ni Daniel sa mga anghel poon kan mga 553 B.C.E.f sagkod mga 536 B.C.E. (7:​2, 28; 8:2; 9:2; 12:​5, 7, 8) An duwang kabtang na iyan an minakompuesto kan sarong oroyon na libro nin Daniel.

KUN TAANO TA KAPAKIPAKINABANG

¹⁹ An gabos na determinadong papagdanayon an integridad sa tahaw nin napapalaen na kinaban maninigo na horophoropon an marahay na halimbawa ni Daniel asin kan saiyang tolong kairiba. Gurano man karingis kan huma, an mga ini padagos na namuhay sono sa mga prinsipyo nin Dios. Kan namemeligro an saindang buhay, si Daniel huminiro na “may hatol asin marahay na kaisipan” asin may paggalang sa superyor na autoridad kan hade. (2:​14-16) Kan ipirit an pagboot, pinili kan tolong Hebreo an naglalaad na horno imbes na gumibo nin idolatriya, asin pinili ni Daniel an lungib nin mga leon imbes na isuko an saiyang pribilehio nin pamibi ki Jehova. Sa lambang pangyayari nagtao si Jehova nin proteksion. (3:​4-6, 16-18, 27; 6:​10, 11, 23) Si Daniel mismo nagtatao nin marahayon na halimbawa nin mapagngayongayong pagsarig ki Jehova Dios.​—2:​19-23; 9:​3-23; 10:12.

²⁰ Makawiwili asin nakakapakosog sa pagtubod na repasohon an mga bisyon ni Daniel. Enot, horophoropa an apat na bisyon manongod sa pambilog na kinaban na mga kapangyarihan: (1) Yaon an bisyon kan makatatakot na marhay na ladawan, na an payong bulawan nagrerepresentar sa dinastiya kan mga hade sa Babilonya poon ki Nabucodonosor, na hale dian tolo pang kahadean an nagralataw, na ilinaladawan kan iba pang kabtang kan imahen. Ini an mga kahadean na rinonot kan “gapo,” na sa panahon kaiyan magigin “kahadean na dai noarin man malalaglag,” an Kahadean nin Dios. (2:​31-45) (2) Kasunod kaiyan an personal na mga bisyon ni Daniel, na an enot iyo an apat na mabangis na hayop, na nagrerepresentar sa “apat na hade.” An mga ini nakakaagid sa leon, oso, leopardo na may apat na payo, asin sarong hayop na igwa nin dakulang ngipon na batbat, sampulong sungay, asin sa huri sarong sadit na sungay. (7:​1-8, 17-28) (3) Dangan, yaon an bisyon dapit sa lalaking karnero (Medo-Persia), lalaking kanding (Grecia), asin sadit na sungay. (8:​1-27) (4) Sa kahurihurihi, yaon an bisyon manongod sa hade kan timog asin hade kan amihanan. An Daniel 11:​5-19 eksaktong ilinaladawan an pagriribal kan mga supang na Egipcio asin Seleucides kan Imperyong Grecia ni Alejandro kasunod kan pagkagadan ni Alejandro kan 323 B.C.E. Poon sa bersikulo 20 padagos na sinususog kan propesiya an kasalihid na mga nasyon kan timog asin amihanan. An pagsambit ni Jesus sa “makababaldeng bagay na nagpapangyari nin kagabaan” (11:31), sa saiyang propesiya manongod sa tanda kan saiyang presensia, nagpapaheling na an pag-inagawan na ini nin kapangyarihan kan duwang hade magpapadagos sagkod mismo sa “pagtatapos kan sistema nin mga bagay.” (Mat. 24:3) Nakakaranga nanggad an pag-asegurar kan propesiya na sa “panahon nin kasakitan na dai pa nangyari poon na magkaigwa nin nasyon sagkod sa panahon na iyan,” si Miguel mismo matindog tangani na haleon an bakong diosnon na mga nasyon asin magtao nin katoninongan sa makinuyog na katawohan!​—Dan. 11:20–12:1.

²¹ Dangan, yaon an propesiya ni Daniel manongod sa “setentang semana.” Pakaagi nin 69 semana malataw an “Mesiyas na Poon.” Tama nanggad, 483 na taon (69 multiplikaron nin 7 taon) pagkatapos na ‘iluwas an pagboot’ na itogdok giraray an Jerusalem, na inautorisaran ni Artajerjes kan ika-20 taon nia asin ipinaotob ni Nehemias sa Jerusalem, si Jesus na taga Nazaret binautismohan sa Salog nin Jordan asin linahidan nin banal na espiritu, na nagin Cristo, o Mesiyas (an boot sabihon, Linahidan).g Iyan nangyari kan taon 29 C.E. Pakalihis kaiyan, segun man sa propesiya ni Daniel, uminabot an “pagpoho” kan an Jerusalem laglagon kan 70 C.E.​—Dan. 9:​24-27; Luc. 3:​21-23; 21:20.

²² Sa pangatorogan ni Nabucodonosor manongod sa pinalod na kahoy, na isinurat ni Daniel sa kapitulo 4, isinaysay na ibinaba ni Jehova Dios an hade na naghambog kan saiyang sadiring mga nahaman asin nagsarig sa sadiri niang kosog. Pinangyari siang mamuhay na siring sa sarong hayop sa langtad sagkod na midbidon nia “na an Kaharohalangkawe iyo an Namamahala sa kahadean nin katawohan, asin na itinatao nia iyan sa saro na boot nia.” (Dan. 4:32) Kita daw ngonyan magigin arog ki Nabucodonosor, na ipaghahambog an satong mga nahaman asin magsasarig sa kosog nin mga tawo, tangani sanang padusahan kita nin Dios, o may kadonongan daw niatong rerekonoseron na Sia an Namamahala sa kahadean nin katawohan asin magsasarig kita sa saiyang Kahadean?

²³ An paglaom sa Kahadean idinodoon sa bilog na libro nin Daniel sa paaging nakakapakosog sa pagtubod! Ipinapaheling si Jehova Dios bilang an Supremong Soberano na nagpatindog nin sarong Kahadean na dai noarin man malalaglag asin maronot sa gabos na iba pang kahadean. (2:​19-23, 44; 4:25) Maski an paganong mga hade na si Nabucodonosor asin Dario napiritan na rekonoseron an pagkasupremo ni Jehova. (3:​28, 29; 4:​2, 3, 37; 6:​25-27) Ilinangkaw asin pinamuraway si Jehova bilang an Suanoy kan mga Aldaw na naghohokom dapit sa isyu sa Kahadean asin itinatao sa “saro na kabaing nin aki nin tawo” an daing katapusan na “pamamahala asin dignidad patin kahadean, tanganing an mga banwaan, mga grupo nasyonal asin mga lenguahe gabos maglingkod sa saiya.” An “mga banal kan Supremo” an makakaibanan ni Cristo Jesus, an “Aki nin tawo,” sa Kahadean. (Dan. 7:​13, 14, 18, 22; Mat. 24:30; Kap. 14:14) Sia si Miguel, an dakulang prinsipe, na ginagamit an saiyang kapangyarihan sa Kahadean tangani na ronoton asin taposon an gabos na kahadean sa daan na kinaban na ini. (Dan. 12:1; 2:44; Mat. 24:​3, 21; Kap. 12:​7-10) An pakasabot sa mga propesiya asin bisyon na ini maninigong magparigon sa boot kan mga namomoot sa katanosan na humiro asin hanapon sa mga pahina kan Tataramon nin Dios an tunay na “makangangalas na mga bagay” dapit sa mga katuyohan kan Kahadean nin Dios na ihinahayag sa sato paagi sa ipinasabong asin kapakipakinabang na libro nin Daniel.​—Dan. 12:​2, 3, 6.

[Mga Nota sa Ibaba]