An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?

Kasumpay kan Kapitulo 9: Mga Hula na Naotob

An Dagos-Dagos na Progreso nin mga Kapangyarihan Pankinaban

20, 21. Anong hula an naheling ni Daniel manongod sa dagos-dagos na progreso kan mga kapangyarihan pankinaban, asin paano ini naotob?

²⁰ Kan ikaanom na siglo B.C.E., durante kan pagkadistiero sa Babilonya kan mga Judio, an saro pang propeta, si Daniel, pinasabngan na isurat an nagkapirang pambihirang bisyon na naghuhula kan ngapit na dalagan nin mga pangyayari sa kinaban. Sa saro, ilinadawan ni Daniel an dakol na simbolikong hayop na magsasarusalida sa situwasyon sa kinaban. An sarong anghel nagpaliwanag na an mga hayop na ini nagseserbing anino kan dagos-dagos na progreso nin mga kapangyarihan pankinaban magpoon kan panahon na idto padagos. Sa pagtaram manongod sa ultimong duwang hayop, sinasabi nia: “An lalaking karnero na saimong naheling na igwa kan duwang sungay nagrerepresentar sa mga hade nin Media asin Persia. Asin an barahibohon na lalaking kanding nagrerepresentar sa hade nin Grecia; asin kun manongod sa dakulang sungay na nasa tahaw kan mga mata kaiyan, iyan nagrerepresentar sa enot na hade. Asin mantang an sarong iyan nabari, kaya ngani igwa nin apat na nagtindog na kasalihid kaiyan, igwa nin apat na kahadean hale sa saiyang nasyon na matindog, alagad mayo kan saiyang puersa.”​—Daniel 8:​20-22.

²¹ An makahulang patanaw na ini naotob nin eksakto. An Imperyo nin Babilonya dinaog kan Medo-Persia, na, pakalihis nin 200 na taon, sinalidahan kan kapangyarihan pankinaban nin Grecia. An Imperyo nin Grecia pinangenotan ni Alejandrong Dakula, “an dakulang sungay.” Minsan siring, pagkagadan ni Alejandro, an saiyang mga heneral nagralabanlaban para sa kapangyarihan, asin sa katapustapusi an mahiwas an sakop na imperyo nabanga sa apat na mas saradit na imperyo, an “apat na kahadean.”

22. Sa sarong konektadong hula manongod sa dagos-dagos na progreso kan mga kapangyarihan pankinaban, ano pang kapangyarihan pankinaban an ihinula?

²² Sa Daniel kapitulo 7, an garo kaagid na bisyon nagtanaw man sa harayong ngapit. An kapangyarihan pankinaban nin Babilonya ilinadawan nin leon, an Persia nin oso, asin an Grecia nin leopardo na may apat na pakpak sa likod kaiyan asin apat na payo. Dangan, si Daniel nakaheling nin saro pang mabangis na hayop, “makatatakot asin terible patin pambihira an kosog . . . , asin iyan may sampulong sungay.” (Daniel 7:​2-7) An ikaapat na mabangis na hayop na ini ipinanganino an makapangyarihan na Imperyo nin Roma, na nagpoon na tumalubo mga tolong siglo pakasuratan ni Daniel kan hulang ini.

23. Sa anong paagi na an ikaapat na mabangis na hayop sa hula ni Daniel “laen sa gabos na iba pang kahadean”?

²³ An anghel naghula mapadapit sa Roma: “Kun manongod sa ikaapat na hayop, magkakaigwa nin ikaapat na kahadean digdi sa daga, na magigin laen sa gabos na iba pang kahadean; asin sisibaon kaiyan an bilog na daga asin babatayan iyan patin roronoton iyan.” (Daniel 7:23) Si H. G. Wells, sa saiyang librong A Pocket History of the World, nagsasabi: “An bagong kapangyarihan na ini nin Roma na nagtindog tanganing magdominar sa solnopan na kinaban kan ikaduwa asin enot na siglo B.C. sa nagkapirang bagay napapalaen sa arin man na darakulang imperyo na sagkod kaidto nangibabaw sa sibilisadong kinaban.” Iyan nagpoon bilang sarong republika asin nagpadagos bilang sarong monarkiya. Bakong arog nin nakaaging mga imperyo, iyan bakong gibo nin siisay man na sarong konkistador kundi daing ontok na nag-oswag sa laog nin mga siglo. Iyan nagdanay nin mas haloy nanggad asin nagsakop sa mas mahiwas nanggad na teritoryo kisa sa arin man na naenot na imperyo.

24, 25. (a) Paano naglataw an sampulong sungay kan mabangis na hayop? (b) Anong paglalaban kan mga sungay kan mabangis na hayop an patienot na naaraman ni Daniel?

²⁴ Pero kumusta an sampulong sungay kan dakulaon na hayop na ini? Sinabi kan anghel: “Asin kun manongod sa sampulong sungay, hale sa kahadean na iyan matindog an sampulong hade; asin may saro pang matindog kasunod ninda, asin sia mismo magigin laen sa mga naenot, asin tolong hade an saiyang hahamakon.” (Daniel 7:24) Paano ini nangyari?

²⁵ Bueno, kan magpoon na lumuya an Imperyo nin Roma kan ikalimang siglo C.E., dai tolos iyan sinalidahan nin saro pang kapangyarihan pankinaban. Imbes, iyan nagkasuruhaysuhay sa nagkapirang kahadean, “sampulong hade.” Sa katapustapusi, dinaog kan Imperyo nin Britania an tolong karibal na imperyo nin España, Pransia, asin Netherlands tanganing magin an mayor na kapangyarihan pankinaban. Sa siring na paagi hinamak kan bagohan na ‘sungay’ an “tolong hade.”

An mga Hula ni Daniel​—Pakatapos Na kan Pangyayari?

26. Kasuarin hinihingako kan mga kritiko na isinurat an Daniel, asin taano?

²⁶ An Biblia nagpaparisa na an libro ni Daniel isinurat kan ikaanom na siglo B.C.E. Minsan siring, an mga kaotoban kan mga hula kaiyan eksaktong marhay kaya an mga kritiko naghihingako na iyan seguradong isinurat kan mga 165 B.C.E., kan an dakol na hula naotob na. Sa ibong kan bagay na an solamenteng tunay na rason sa paghihingakong ini iyo na an mga hula ni Daniel naotob, an huring petsang ini para sa pagsurat kan Daniel iinaatubang bilang napatunayan na katotoohan sa dakol na librong reperensia.

27, 28. Ano an nagkapirang katotoohan na nagpapatunay na an Daniel dai isinurat kan 165 B.C.E.?

²⁷ Pero en komparasyon sa siring na teoriya, dapat niatong turotimbangon an minasunod na mga katotoohan. Enot, an libro nasambitan sa Judiong mga reperensia na ginibo kan ikaduwang siglo B.C.E., arog baga kan enot na libro kan Mga Macabeo. Siring man, kaiba iyan sa bersion na Griegong Septuaginta, na an pagtradusir pinonan kan ikatolong siglo B.C.E. Ikatolo, an mga kapidaso nin mga kopya kan Daniel kabilang sa mga kopyang mas parateng nakua sa Mga Balumbon sa Gadan na Dagat​—asin an mga kapidasong ini hinohonang kaidto pang mga 100 B.C.E. Malinaw, dai nahaloy pakatapos na ikasurat daa an Daniel, iyan aram na asin iginagalang na nin dakol: makosog na ebidensia na iyan isinurat haloy na bago an sinasabi kan mga kritiko na pagkasurat kaiyan.

²⁸ Dugang pa, an Daniel may mga detalyeng nasa kasaysayan na dai kutana aram nin sarong kagsurat kan ikaduwang siglo. Lataw an dapit ki Belsasar, an namamahala sa Babilonya na ginadan kan bumagsak an Babilonya kaidtong 539 B.C.E. An mayor na bakong Biblikal na mga ginikanan kan satong kaaraman manongod sa pagbagsak kan Babilonya iyo si Herodoto (ikalimang siglo), si Jenofonte (ikalima asin ikaapat na siglo), asin si Beroso (ikatolong siglo). Mayo sa sainda na nakamimidbid ki Belsasar. Harayoon nanggad an posibilidad na an sarong kagsurat kan ikaduwang siglo magkaigwa nin impormasyon na mayo sa mas naenot na mga autor na ini! An rekord manongod ki Belsasar sa Daniel kapitulo 5 makosog na argumento na isinurat ni Daniel an saiyang libro bago isurat kan ibang kagsurat na ini an saindang libro.a

29. Taano ta imposible na an librong Daniel isinurat pagkaotob kan mga hula na yaon dian?

²⁹ Sa katapustapusi, dakol an hula sa Daniel na naotob haloy na pakalihis kan 165 B.C.E. An saro kaini iyo an hula manongod sa Imperyo nin Roma, na nasambitan sa enotan. An saro pa iyo an pambihirang hula sa pagdatong ni Jesus, an Mesiyas.

An Pagdatong kan Linahidan na Saro

30, 31. (a) Anong hula ni Daniel an patienot na nagsabi kan panahon kan paglataw kan Mesiyas? (b) Paano niato makakalkulo, basado sa hula ni Daniel, an taon na nakatalaan na lumataw an Mesiyas?

³⁰ An hulang ini nasusurat sa Daniel, kapitulo 9, asin arog kaini an sinasabi: “Pitong polong semana [nin mga taon, o apat na gatos may siyam na polong taon] an ipinagboot sa saimong banwaan asin sa saimong banal na siudad.”b (Daniel 9:​24, The Amplified Bible) Ano an mangyayari durante kan 490 taon na ini? Mababasa niato: “Poon sa pagluwas kan togon na ibalik sa dati asin itogdok an Jerusalem sagkod sa [pagdatong kan] linahidan na saro, sarong prinsipe, magkakaigwa nin pitong semana [nin mga taon], asin anom na polo may duwang semana [nin mga taon].” (Daniel 9:​25, AB) Kaya ini hula manongod sa panahon kan pagdatong kan “linahidan na saro,” an Mesiyas. Paano iyan naotob?

³¹ An pagboot na ibalik sa dati asin itogdok an Jerusalem ‘nagluwas’ kan “ikaduwang polong taon ni Artajerjes na hade” sa Persia, an boot sabihon, kan 455 B.C.E. (Nehemias 2:​1-9) Kan katapusan nin 49 taon (7 semana nin mga taon), ikinabalik na sa dati an kadaklan sa kamurawayan nin Jerusalem. Dangan, sa pagbilang kan bilog na 483 na taon (7 saka 62 na semana nin mga taon) poon 455 B.C.E., minaabot kita sa 29 C.E. Ini, sa katunayan, an “ikakaglimang taon kan paghade ni Tiberio Cesar,” an taon na si Jesus binautismohan ni Juan na Bautisador. (Lucas 3:1) Kan panahon na idto, si Jesus ipinamidbid sa publiko bilang Aki nin Dios asin pinonan an saiyang ministeryo na paghuhulit kan maogmang bareta sa Judiong nasyon. (Mateo 3:​13-17; 4:23) Sia nagin an “linahidan na saro,” o Mesiyas.

32. Sono sa hula ni Daniel, gurano an ilalawig kan daganon na ministeryo ni Jesus, asin ano an mangyayari sa katapusan kaiyan?

³² Idinugang kan hula: “Asin pakalihis kan anom na polo may duwang semana [nin mga taon] na tataposon an linahidan na saro.” Sinasabi man kaiyan: “Asin sia malaog sa makosog asin marigon na pakipagtipan sa dakol sa laog nin sarong semana [pitong taon]; asin sa tahaw kan semana paoontokon nia an atang asin dolot.” (Daniel 9:​26, 27, AB) Kaoyon digdi, si Jesus esklusibong nagduman “sa dakol,” an mga Judio sa laman. May beses na sia naghulit man sa mga Samaritano, na nagtutubod sa pirang kabtang kan Kasuratan alagad nag-organisar nin sarong sekta na siblag sa mayor na Judaismo. Dangan, “sa tahaw kan semana,” pakalihis nin tolo may kabangang taon na paghuhulit, idinolot nia an saiyang buhay bilang atang asin sa siring ‘tinapos.’ Ini nangahulogan kan katapusan kan Ley ni Moises kaiba an mga atang asin dolot na regalo kaiyan. (Galacia 3:​13, 24, 25) Huli kaini, paagi sa saiyang kagadanan, pinaontok ni Jesus “an atang asin dolot.”

33. Gurano kahaloy na si Jehova esklusibong magtatao nin atension sa mga Judio, asin anong pangyayari an nagsenyalar kan katapusan kan panahon na ini?

³³ Minsan siring, sa laog pa nin tolo may kabangang taon an bagong Kristianong kongregasyon nagpatotoo sana sa mga Judio asin, paghaloyhaloy, sa paryenteng mga Samaritano. Minsan siring, kan 36 C.E., sa katapusan kan 70 semana nin mga taon, si apostol Pedro giniyahan na maghulit sa sarong Hentil, si Cornelio. (Gibo 10:​1-48) Ngonyan, an “pakipagtipan sa dakol” bako na sanang sa mga Judio. An kaligtasan ihinulit man sa dai tinuring mga Hentil.

34. Kaoyon kan hula ni Daniel, ano an nangyari sa Israel sa laman huling isinikwal ninda an Mesiyas?

³⁴ Huli ta an Judiong nasyon isinikwal si Jesus asin nagkasapakat na ipagadan sia, dai sinda prinotehiran ni Jehova kan an mga Romano dumatong asin linaglag an Jerusalem kan 70 C.E. Sa siring, naotob an dugang pang mga tataramon ni Daniel: “Asin an banwaan kan saro pang prinsipe na madatong lalaglagon an siudad asin an santuaryo. An katapusan kaiyan madatong paagi sa baha, asin sagkod sa katapusan magkakaigwa nin ralaban.” (Daniel 9:26b, AB) An ikaduwang “prinsipeng” ini iyo si Tito, an Romanong heneral na luminaglag sa Jerusalem kan 70 C.E.

Hulang Ipinasabong

35. Ano pang mga hula manongod ki Jesus an naotob?

³⁵ Sa paaging ini, an hula ni Daniel manongod sa 70 semana naotob sa pambihira kaeksaktong paagi. Tunay nanggad, an dakol sa mga hula na nasusurat sa Hebreong Kasuratan naotob kan enot na siglo, asin an dakol digdi may koneksion ki Jesus. An lugar na namundagan ni Jesus, an saiyang kaigotan para sa harong nin Dios, an saiyang paghuhulit, an pagpasaloib sa saiya sa halagang 30 pidasong pirak, an paagi kan saiyang kagadanan, an bagay na pinaagi sa kapaladan an saiyang mga gubing​—an gabos na detalyeng ini ihinula sa Hebreong Kasuratan. An kaotoban kan mga iyan nagpatunay na daing pagduda na si Jesus an Mesiyas, asin ipinaheling giraray kaiyan na an mga hula ipinasabong.​—Miqueas 5:2; Lucas 2:​1-7; Zacarias 11:12; 12:10; Mateo 26:15; 27:35; Salmo 22:18; 34:20; Juan 19:​33-37.

36, 37. Ano an manonodan niato sa bagay na an mga hula sa Biblia naotob, asin anong kompiansa an itinatao sa sato kan kaaraman na ini?

³⁶ Sa katunayan, an gabos na hula sa Biblia na nakatalaan na maotob naotob. An mga bagay nangyari nin eksakto sa sinabi kan Biblia na mangyayari. Ini makosog na ebidensia na an Biblia Tataramon nin Dios. Segurado na bako sanang kadonongan nin tawo an nasa likod kan mga hulang iyan tangani na iyan magin daing kasalasala.

³⁷ Alagad may iba pang hula sa Biblia na dai naotob kan mga panahon na idto. Taano? Huli ta iyan nakatalaan na maotob sa satong kaaldawan, asin sa ngapit pa ngani niato. An pagkamasasarigan kan suanoy na mga hulang idto ginigibo kitang kompiado na an ibang hulang ini siertong maootob man. Arog kan maheheling niato sa masunod na kapitulo, ini man nanggad an totoo.

[Mga Nota sa Ibaba]