An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?

Kapitulo 6: An mga Milagro​—Talaga daw na an mga Iyan Nangyari?

Sarong aldaw kan 31 C.E., si Jesus asin an saiyang mga disipulo nagbabaklay pasiring sa Nain, sarong siudad sa amihanan na Palestina. Kan harani na sinda sa tata kan siudad, nasabatan ninda an sarong prosisyon sa gadan. An nagadan sarong hoben na lalaki. An saiyang ina sarong balo, asin sia an solong aki kaini, kaya ngonyan nagsosolo na ini. Oyon sa rekord, si Jesus “napahiro nin pagkaherak sa saiya, asin sia nagsabi sa saiya: ‘Ontok na sa pagtangis.’ Kadungan kaiyan sia nagdolok asin dinootan an andas, asin nag-orontok an mga nagbuburulig, asin sia nagsabi: ‘Hoben na lalaki, ako nagsasabi sa saimo, Bangon!’ Asin an gadan nagbangon asin nagpoon na magtaram.”​—Lucas 7:​11-15.

1. (Iiba an introduksion.) (a) Anong milagro an ginibo ni Jesus harani sa siudad nin Nain? (b) Gurano kahalaga kan mga milagro sa Biblia, pero an gabos daw na tawo nagtutubod na an mga iyan talagang nangyari?

¹ Iyan nakaoogmang estorya, alagad totoo daw iyan? Dakol an nasasakitan na tumubod na talagang nangyari an siring na mga bagay. Minsan siring, an mga milagro mahalagang kabtang kan rekord kan Biblia. An pagtubod sa Biblia nangangahulogan nin pagtubod na nangyari an mga milagro. Sa katunayan, an kabilogan na sistema kan katotoohan kan Biblia depende sa sarong mahalagang marhay na milagro: an pagkabuhay liwat ni Jesu-Cristo.

Kun Taano ta Dai Minatubod an Nagkapira

2, 3. Ano an sarong pangangatanosan na ginamit kan pilosopong Eskoses na si David Hume sa paghihingoang patunayan na dai nangyayari an mga milagro?

² Nagtutubod daw kamo sa mga milagro? O para daw sa saindo sa sientipikong panahon na ini, bakong makatanosan na tumubod sa mga milagro​—an boot sabihon, ekstraordinaryong mga pangyayari na may prueba nin nakalalabi sa tawong pag-interbenir? Kun dai kamo nagtutubod, bako kamo an enot. Kaidtong duwang siglo na an nakaagi, an pilosopong Eskoses na si David Hume arog man kaiyan an problema. Tibaad an saindong mga rason sa dai pagtubod kaagid kan sa saiya.

³ May tolong pangenot na punto sa mga reklamo ni Hume sa ideya na may mga milagro. Enot, an isinurat nia: “An milagro pagbalga sa mga ley nin naturalesa.” An tawo nananarig sa mga ley nin naturalesa poon pa kan panahon na dai na magirumdoman. Aram nia na an sarong bagay mahoholog kun iyan iholog, na an saldang masirang kada aga asin masolnop kada banggi, asin iba pa. Sa naturalesa sana, aram nia na an mga pangyayari pirmeng masunod sa siring na pamilyar na mga dalagan. Daing mangyayari na bakong kaoyon kan natural na mga ley. An ‘pruebang’ ini, para ki Hume, “arog kakompleto kan arin man na argumento gikan sa eksperyensia” tumang sa posibilidad nin mga milagro.

4, 5. Ano an duwa pang rason na iinatubang ni David Hume tanganing deharan an posibilidad nin mga milagro?

⁴ An ikaduwang argumentong iinatubang nia iyo na an mga tawo madaling maloko. An nagkapira gustong tumubod sa mga ngangalasan asin milagro, nangorogna kun iyan may koneksion sa relihion, asin an dakol na milagro daa napatunayan na inimbento. An ikatolong argumento iyo na an mga milagro parateng nababareta sa mga panahon nin ignoransia. Mientras na mas edukado an mga tawo, mas dikit man an nababaretang mga milagro. Arog kan pagkasabi dian ni Hume, “An siring na makangangalas na mga pangyayari nungka na nangyayari sa satong kaaldawan.” Sa siring, para sa saiya iyan nagpatunay na talagang dai noarin man nangyari an mga iyan.

⁵ Sagkod sa panahon na ini, an kadaklan na argumento tumang sa mga milagro nagsusunod sa pankagabsan na mga prinsipyong ini, kaya saro-saro niatong estudyaran an mga reklamo ni Hume.

Tumang daw sa mga Ley nin Naturalesa?

6. Taano ta bakong makatanosan na magreklamo sa ideya na may mga milagro sa basehan na an mga iyan “pagbalga sa mga ley nin naturalesa”?

⁶ Kumusta an reklamo na an mga milagro “pagbalga sa mga ley nin naturalesa” asin kun siring dai puedeng magin totoo? Sa luwas, tibaad garo nakakokombensir ini; alagad analisara an talagang sinasabi. Sa parate, an milagro puedeng tawan nin kahulogan na sarong bagay na nangyayari sa luwas kan normal na mga ley nin naturalesa.a Iyan sarong pangyayari na dai nanggad linalaoman kaya an mga nagheheling kombensido na nakaheling sinda nin pag-interbenir na nakalalabi sa tawo. Huli kaini, an talagang kahulogan kan reklamo iyo ini: ‘Imposible an mga milagro huli ta iyan milagroso!’ Taano ta dai nguna estudyaran an ebidensia bago magkonklusyon nin siring?

7, 8. (a) Kun manongod sa mga ley nin naturalesa siring sa pagkaaram niato dian, sa anong mga paagi na nagin mas mahiwas an isip nin mga sientista sa saindang punto de vista sa kun ano an posible asin bakong posible? (b) Kun nagtutubod kita sa Dios, ano an maninigo man niatong tubodon kun manongod sa saiyang kakayahan na gumibo nin pambihirang mga bagay?

⁷ An totoo, an edukadong mga tawo ngonyan bako nang arog ni David Hume kaandam na mag-insistir na an pamilyar na mga ley nin naturalesa totoo sa gabos na lugar asin sa gabos na panahon. An mga sientista andam na magbanabana sa kun baga, imbes kan pamilyar na tolong sokol na laba, lakbang, asin langkaw, tibaad may dakol pang ibang sokol sa uniberso. May mga teoriya sinda manongod sa pag-eksister nin mga black hole, na darakulaon na bitoon na natutumpag nin pasadit sagkod na an densidad kan mga iyan dai na masokol. Sa palibot kan mga iyan an espasyo sinasabing raot nang marhay an porma kaya minaontok mismo an panahon. An mga sientista nagdedebate pa ngani kun baga, sa irarom nin nagkapirang kamugtakan, an panahon madalagan nin paatras imbes na paabante!

⁸ Si Stephen W. Hawking, Lucasianong Propesor sa Matematika sa Unibersidad nin Cambridge, kan ipinaliliwanag kun paano nagpoon an uniberso, nagsabi: “Sa klasikong teoriya nin pankagabsan na relatibidad . . . an kapinonan kan uniberso seguradong sarong kamugtakan na naraot nang marhay nin grabitasyon an espasyo asin panahon na may dai na masokol na densidad asin pagkakurba nin espasyo saka panahon. Sa siring na mga kamugtakan, an gabos na aram na ley nin pisika mawawaran nin epekto.” Kaya, an mga sientista sa presenteng panahon dai minaoyon na huling an sarong bagay kontra sa normal na mga ley nin naturalesa iyan nungka na mangyayari. Sa pambihirang mga kamugtakan, puedeng mangyari an pambihirang mga bagay. Daing duwa-duwa, kun nagtutubod kita sa makakamhan sa gabos na Dios, maninigo na admitiron niato na sia may kapangyarihan na pangyarihon an pambihira​—milagroso—​na mga pangyayari kun iyan angay sa saiyang katuyohan.​—Exodo 15:​6-10; Isaias 40:​13, 15.

Kumusta Man an mga Inimbento?

9. Totoo daw na inimbento an nagkapirang milagro? Ipaliwanag an saindong simbag.

⁹ Mayo nin makatanosan na tawo na madehar na igwa nin inimbentong mga milagro. Halimbawa, hinihingako nin nagkapira na sinda may kapangyarihan na magpaomay sa may helang paagi sa milagrosong pagpaomay paagi sa pagtubod. A sarong doktor sa medisina, si William A. Nolan, ginibong espesyal na proyekto nia an pag-imbestigar sa siring na mga pagpaomay. Sinubaybayan nia an dakol na hinihingakong pakabolong kapwa kan ebanghelikong mga parapaomay paagi sa pagtubod sa Estados Unidos asin kan inaapod na espirituwal na mga siruhano sa Asia. An resulta? An nanompongan nia sana mga halimbawa nin pagkadesganar asin pandadaya.

10. Para daw sa saindo an bagay na napatunayan na inimbento an nagkapirang milagro nagpapatotoo na mapandaya an gabos na milagro?

¹⁰ An siring daw na mga pandadaya nangangahulogan na nungka na nangyari an tunay na mga milagro? Dai man. Kun beses nakadadangog kita manongod sa pagpalakop nin palsipikadong mga kuartang papel, alagad dai iyan nangangahulogan na palsipikado an gabos na kuarta. An nagkapirang may helang dakula an paniwala sa mga palsipikadong doktor, mapandayang mga doktor, asin nagtatao nin dakol na kuarta sa sainda. Alagad dai ini nangangahulogan na mapandaya an gabos na doktor. An nagkapirang pintor nagin eksperto sa pagpalsipikar kan mga ipininta kan mga “midbid na maestro.” Alagad dai iyan nangangahulogan na palsipikado an gabos na ipininta. Ni nangangahulogan man na an tunay na mga milagro nungka na mangyayari huli sa bagay na an nagkapirang hinihingakong milagro malinaw na inimbento.

‘An mga Milagro Dai Na Nangyayari Ngonyan’

11. Ano an ikatolong reklamo ni David Hume sa ideya na may mga milagro?

¹¹ An ikatolong reklamo sinumaryo sa mga tataramon na: “An siring na makangangalas na mga pangyayari nungka na nangyayari sa satong kaaldawan.” Si Hume dai pa noarin man nakaheling nin milagro, kaya habo niang tumubod na puedeng mangyari an mga milagro. Minsan siring, an arog kaining pangangatanosan nagkakakorontrahan. Kaipuhan na admitiron nin siisay man na intelihenteng tawo na, bago an kaaldawan kan pilosopong Eskoses, may “makangangalas na mga pangyayari” na dai na naotro durante kan panahon na sia nabubuhay. Anong mga pangyayari?

12. Ano an makangangalas na mga pangyayari kan nakaagi na dai ikapaliliwanag paagi sa mga ley nin naturalesa na nagpupunsionar ngonyan?

¹² Sarong bagay, an buhay nagpoon sa daga. Dangan, an nagkapirang klase nin buhay tinawan nin pakaagimadmad. Sa kahurihurihi, naglataw an tawo, na tinawan nin kadonongan, imahinasyon, kakayahan na mamoot, asin abilidad nin konsensia. Daing sientista na makapaliliwanag basado sa mga ley nin naturalesa na nagpupunsionar ngonyan kun paano nangyari an siring na ekstraordinaryong mga bagay. Pero igwa kita nin nabubuhay na ebidensia na iyan talagang nangyari.

13, 14. Anong mga bagay na ordinaryo ngonyan an magigin garo milagroso para ki David Hume?

¹³ Asin kumusta man an “makangangalas na mga pangyayari” na nangyari poon kan kaaldawan ni David Hume? Ipamugtak ta baga na nakapagbiahe kita pabalik sa panahon asin nasabi niato sa saiya an manongod sa kinaban ngonyan. Imahinara an paghihingoang ipaliwanag na an sarong negosyante sa Hamburg puedeng makipag-olay sa saro na rinibong milya an rayo sa Tokyo na dai man lamang ilinalangkaw an saiyang tingog; na an labanan sa putbol sa España puedeng maheling sa bilog na daga mantang kinakawat iyan; na an mga lunadan na mas dakulang marhay sa mga bapor na nagbibiahe sa kadagatan kan kaaldawan ni Hume puedeng pumaitaas hale sa daga asin ibiahe sa aire an 500 katawo sa distansiang rinibong milya sa laog sana nin nagkapirang oras. Naiimahinar daw nindo an saiyang isisimbag? ‘Imposible! An siring na makangangalas na mga pangyayari nungka na nangyayari sa satong kaaldawan!’

¹⁴ Pero nangyayari nanggad sa satong kaaldawan an siring na “makangangalas na mga pangyayari.” Taano? Huli ta an tawo, sa paggamit sa sientipikong mga prinsipyo na manongod kaiyan daing kaaram-aram si Hume, nakanood na gumibo nin mga telepono, telebisyon, asin eroplano. Kun siring, masakiton daw na tubodon na kun beses kan nakaagi an Dios, sa mga paaging dai pa niato nasasabotan sagkod ngonyan, may ginibong mga bagay na para sa sato milagroso?

Paano Niato Maaaraman?

15, 16. Kun talagang nangyari an mga milagro, ano sana an paagi na maaraman niato iyan? Iilustrar an saindong simbag.

¹⁵ Siempre, an pagsabi na an mga milagro puedeng nangyari dai nangangahulogan na iyan nangyari. Paano niato maaaraman, sa ika-20 siglong ini, kun baga kaidtong mga panahon kan Biblia an Dios naggibo nin tunay na mga milagro paagi sa saiyang mga lingkod digdi sa daga o dai? Anong klase nin ebidensia an lalaoman nindo para sa siring na mga bagay? Imahinara an sarong simpleng marhay an pamumuhay na miembro nin sarong tribo na kinua sa istaran nia sa kadlagan tanganing mamasyar sa sarong dakulang siudad. Pagbalik nia, paano nia ikalaladawan sa saiyang mga katribo an mga ngangalasan nin sibilisasyon? Dai nia ikapaliliwanag kun paano nagdadalagan an auto o kun taano ta may minaluwas na musika sa radyo. Dai sia makagigibo nin komputer tanganing patunayan na nag-eeksister an siring na bagay. An magigibo nia sana iestorya an naheling nia.

¹⁶ Magkaagid an situwasyon niato asin kan mga katribo kan lalaking iyan. Kun an Dios talagang naggibo nin mga milagro, sa mga nakaheling mismo sana niato maaaraman an manongod dian. An mga nakaheling mismo dai ikapaliliwanag kun paano nangyari an mga milagro, ni maaarog man ninda iyan. Masasabi sana ninda sa sato kun ano an naheling ninda. Siempre pa, puedeng dayaon an mga nakaheling mismo. Madali man sindang magpasobra asin magtao nin salang impormasyon. Kun siring, tanganing tubodon ta an saindang patotoo, kaipuhan tang maaraman na an mga nakaheling mismong ini sadiosan, halangkaw an kualidad, asin nagpatunay na sinda may marahay na mga motibo.

An Milagro na Pinakamasarig an Patotoo

17. (a) Ano an milagro sa Biblia na may pinakamasarig na patotoo? (b) Ano an mga pangyayari na suminagkod sa kagadanan ni Jesus?

¹⁷ An milagro sa Biblia na pinakamasarig an patotoo iyo an pagkabuhay liwat ni Jesu-Cristo, kaya taano ta dai niato gamiton ini bilang kaso na an resulta magseserbing arogan, sabi ngani. Enot, estudyare an ibinaretang mga detalye: Inarestar si Jesus kan banggi nin Nisan 14​—na nanagbong Huebes na banggi sa satong modernong pagkuenta kan semana.b Pinaatubang sia sa mga namomoon sa mga Judio na nagsahot sa saiya nin paglanghad asin nagdesisyon na sia dapat na magadan. Dinara si Jesus kan mga namomoon na Judio sa atubangan kan Romanong gobernador na si Poncio Pilato, na napadara sa saindang impluwensia asin itinao sia tanganing gadanon. Kan Biernes na hapon​—Nisan 14 pa man giraray sa kalendaryong Judio—​sia ipinako sa sarong hariging pasakitan asin pakalihis nin nagkapirang oras nagadan.​—Marcos 14:​43-65; 15:​1-39.

18. Oyon sa Biblia, paano nagpoon na maglakop an bareta manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus?

¹⁸ Pakabudyaka nin sarong Romanong soldados kan hirog ni Jesus tanganing siertohon na sia talagang gadan na, ilinobong an bangkay ni Jesus sa sarong bagong lolobngan. An kasunod na aldaw, Nisan 15 (Biernes/Sabado), sarong sabbath. Alagad kan aga nin Nisan 16​—Domingong aga—​an nagkapirang disipulo nagduman sa linobngan asin nanompongan na iyan dai na nin laog. Dai nahaloy, nagpoon na maglakop an mga estorya na si Jesus naheling na buhay. An enot na reaksion sa mga estoryang ini kaparehong-kapareho kan magigin reaksion ngonyan​—dai pakatubod. Maski an mga apostol habong tumubod. Alagad kan maheling mismo ninda an buhay na si Jesus, mayo sindang maginibo kundi akoon na tunay na binuhay sia liwat hale sa mga gadan.​—Juan 19:31–20:29; Lucas 24:11.

An Linobngan na Daing Laog

19-21. (a) Oyon ki Justinong Martir, paano kinontra kan mga Judio an paghuhulit kan mga Kristiano manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus? (b) Ano an masisierto niatong totoo manongod sa linobngan ki Jesus kan Nisan 16?

¹⁹ Binuhay daw liwat si Jesus, o inimbento sana daw an gabos na ini? An sarong bagay na posibleng ihinapot nin mga tawo kaidto iyo ini: Ano nasa linobngan pa sa saiya an bangkay ni Jesus? An mga parasunod ni Jesus napaatubang kutana sa dakulang kaolangan kun ikinatokdo kan saindang mga kaiwal an aktuwal niang bangkay na yaon pa sa linobngan bilang ebidensia na dai sia binuhay liwat. Minsan siring, mayo nin rekord na ginibo ninda ini. Imbes, oyon sa Biblia, tinawan ninda nin kuarta an mga soldados na idinestinong magbantay sa linobngan asin sinabihan sinda: “Sabihon nindo, ‘An saiyang mga disipulo nagdatong kan banggi asin hinabon sia mantang kami natotorog.’” (Mateo 28:​11-13) May ebidensia man kita apuera sa Biblia na arog kaini an ginibo kan mga namomoon na Judio.

²⁰ Mga sarong siglo pagkagadan ni Jesus, si Justinong Martir nagsurat nin sarong libro na inapod na Dialogue With Trypho. Sinabi nia digdi: “Kamo [an mga Judio] nagsugo nin pinili asin ordenadong mga lalaki sa bilog na kinaban tanganing ibalangibog na may daing Dios asin tampalasan na erehiya na guminikan sa sarong Jesus, sarong nandadayang taga-Galilea, na ipinako niato, alagad kan banggi hinabon sia kan saiyang mga disipulo sa linobngan, na binugtakan sa saiya.”

²¹ Ngonyan, si Trifo sarong Judio, asin an Dialogue With Trypho isinurat tanganing idepensa an Kristianismo tumang sa Judaismo. Huli kaini, harayo sa posibilidad na sabihon ni Justinong Martir an sinabi nia​—na pinagsahotan kan mga Judio an mga Kristiano na hinabon an bangkay ni Jesus sa linobngan—​kun dai nagsahot nin siring an mga Judio. Kun dai, ginibo nia kutana an saiyang sadiri na madaling tamaan nin pasil maberepikar na sahot nin pagputik. Masasabi sana ini ni Justinong Martir kun talagang nagsugo an mga Judio nin siring na mga mensahero. Asin gigibohon sana ninda iyan kun talagang daing laog an linobngan kan Nisan 16, 33 C.E. asin kun dai ninda ikatotokdo an bangkay ni Jesus sa linobngan bilang ebidensia na sia dai binuhay liwat. Kaya mantang daing laog an linobngan, ano an nangyari? Hinabon daw talaga kan mga disipulo an bangkay? O iyan daw milagrosong hinale bilang ebidensia na si Jesus talagang binuhay liwat?

An Konklusyon kan Doktor na si Lucas

22, 23. Siisay an sarong edukadong tawo kan enot na siglo na nagsiyasat kan pagkabuhay liwat ni Jesus, asin anong mga reperensia an nakua nia?

²² An sarong edukadong marhay na tawo kan enot na siglo na maingat na inestudyaran an ebidensia iyo si Lucas, sarong doktor. (Colosas 4:14) Isinurat ni Lucas an duwang libro na kabtang na ngonyan kan Biblia: an saro Ebanghelyo, o kasaysayan kan ministeryo ni Jesus, asin an saro, na inaapod na Mga Gibo kan mga Apostol, kasaysayan kan paglakop nin Kristianismo kan mga taon pagkagadan ni Jesus.

²³ Sa introduksion kan saiyang Ebanghelyo, si Lucas nagtataram manongod sa kadakol na ebidensia na nakua nia alagad dai na niato makukua. Nagtataram sia manongod sa nasusurat na mga dokumento manongod sa buhay ni Jesus na kinonsulta nia. Isinurat man nia na nakipag-olay sia sa mga nakaheling mismo kan buhay, pagkagadan, asin pagkabuhay liwat ni Jesus. Dangan, sinasabi nia: “Sinusog ko nin eksakto an gabos na bagay poon sa kapinonan.” (Lucas 1:​1-3) Malinaw na lubos an pagsiyasat ni Lucas. Matibay daw siang historyador?

24, 25. Paano minamansay nin dakol an mga kualipikasyon ni Lucas bilang historyador?

²⁴ Dakol an nagpatotoo na iyo. Kaidtong 1913, si Sir William Ramsay nagkomento sa sarong pahayag manongod sa pagigin totoo sa kasaysayan kan mga isinurat ni Lucas. An saiyang konklusyon? “Si Lucas sarong historyador na primera klase; bako sanang mapagtitiwalaan an saiyang mga pagsabi nin detalye; igwa sia kan tunay na pakasabot sa kasaysayan.” An mas bagong mga parasiyasat nagkaigwa man nin siring na konklusyon. An The Living Word Commentary, sa pag-introdusir kan mga tomo kaiyan manongod ki Lucas, nagsasabi: “Si Lucas kapwa historyador (asin saro na daing kasalasala) asin teologo.”

²⁵ Si Dr. David Gooding, dating propesor sa Griego kan Daan na Tipan sa Amihanan na Irlandia, nagpahayag na si Lucas “sarong suanoy na historyador na kapareho kan mga historyador kan Daan na Tipan asin kapareho ni Tusidides [saro sa pinakahalangkaw an gradong historyador kan suanoy na kinaban]. Arog ninda seguradong ginibo nia an dakulang paghihingoa sa pagsiyasat kan saiyang mga reperensia, sa pagpili kan saiyang materyal, asin sa paggamit kan materyal na iyan. . . . Ipinadis ni Tusidides an metodong ini sa makosogon na pagmawot para sa pagkaeksakto kan kasaysayan: daing rason na isipon na bakong arog kaiyan an ginibo ni Lucas.”

26. (a) Ano an konklusyon ni Lucas mapadapit sa pagkabuhay liwat ni Jesus? (b) Ano an tibaad nakapakosog sa saiya sa konklusyon na ini?

²⁶ Ano an konklusyon kan kualipikadong marhay na tawong ini manongod sa kun taano ta daing laog an linobngan ki Jesus kan Nisan 16? Kapwa sa saiyang Ebanghelyo asin sa librong Mga Gibo, ibinabareta ni Lucas bilang katotoohan na binuhay liwat si Jesus hale sa mga gadan. (Lucas 24:​1-52; Gibo 1:3) Mayo lamang sia nin pagduwaduwa manongod dian. Tibaad an saiyang pagtubod sa milagro kan pagkabuhay liwat napakosog kan saiya mismong mga eksperyensia. Minsan ngani minalataw na bako siang nakaheling mismo kan pagkabuhay liwat, ibinabareta nia an pakaheling nin mga milagro na ginibo ni apostol Pablo.​—Gibo 14:​8-10; 20:​7-12; 28:​8, 9.

Naheling Ninda an Binuhay Liwat na si Jesus

27. Sairisay an nagkapira na naghingakong nakaheling sa binuhay liwat na si Jesus?

²⁷ An duwa sa mga Ebanghelyo haloyon nang iinaatribwir sa mga tawong nakamimidbid ki Jesus, nakaheling sa saiya na nagadan, asin naghingakong aktuwal na nakaheling sa saiya pagkabuhay nia liwat. Ini an apostol na si Mateo, an dating parasingil nin buhis, asin si Juan, an namomotan na apostol ni Jesus. An saro pang kagsurat kan Biblia, si apostol Pablo, naghingako man na nakaheling sa binuhay liwat na si Cristo. Dugang pa, ilinista ni Pablo an ngaran kan iba na nakaheling ki Jesus na buhay pagkagadan nia, asin sinasabi nia na sarong beses nagpaheling si Jesus sa “labing limang gatos na tugang.”​—1 Corinto 15:​3-8.

28. Ano an nagin epekto ki Pedro kan pagkabuhay liwat ni Jesus?

²⁸ An sarong sinambit ni Pablo na nakaheling mismo iyo si Santiago, an tugang sa ina ni Jesus, na siertong nakamimidbid ki Jesus poon sa pagkaaki. An saro pa iyo si apostol Pedro; ibinabareta kan historyador na si Lucas na sia nagtao nin mapusong patotoo manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus nagkapira sanang semana pagkagadan ni Jesus. (Gibo 2:​23, 24) Duwang surat sa Biblia an haloyon nang iinaatribwir ki Pedro, asin sa enot kaini ipinaheheling ni Pedro na an saiyang pagtubod sa pagkabuhay liwat ni Jesus mapuersa pa man giraray na motibasyon maski dakol nang taon an nakalihis poon kan iyan mangyari. Isinurat nia: “Pag-omawon an Dios asin Ama kan satong Kagurangnan na si Jesu-Cristo, huli ta sono sa saiyang dakulang pagkaherak tinawan nia kita nin bagong pagkamundag sa buhay na paglaom paagi sa pagkabuhay liwat ni Jesu-Cristo hale sa mga gadan.”​—1 Pedro 1:3.

29. Maski ngani dai kita puedeng makipag-olay sa mga nakaheling mismo kan pagkabuhay liwat, anong nakagugulat na ebidensia an makukua pa man giraray niato?

²⁹ Huli kaini, kun paanong nakaolay ni Lucas an mga tawong naghingako na nakaheling asin nakapakipag-olay ki Jesus pagkagadan nia, mababasa ta man an mga tataramon na isinurat kan nagkapira sa mga ini. Asin kita mismo an makahuhusgar kun baga nadaya an mga tawong idto, kun baga pinagmamaigotan nindang dayaon kita, o kun baga talagang naheling ninda an binuhay liwat na si Cristo. An totoo, imposible na sinda nadaya. An dakol sa sainda dayupot na katood ni Jesus sagkod kan saiyang kagadanan. An nagkapira sa sainda naheling an labi-labing kasakitan nia sa hariging pasakitan. Naheling nindang buminolos an dugo asin tubig hale sa lugad kan pagkabudyak kan soldados. Aram kan soldados, asin aram ninda, na dai mapagdududahan na gadan na si Jesus. Pagkatapos, sabi ninda, naheling nindang buhay si Jesus asin aktuwal na nakaolay sia. Dai, dai puede na sinda nadaya. Kun siring, pinagmamaigotan daw nindang dayaon kita sa pagsabi na binuhay liwat si Jesus?​—Juan 19:​32-35; 21:​4, 15-24.

30. Taano ta imposibleng nagpuputik an enot na mga nakaheling mismo kan pagkabuhay liwat ni Jesus?

³⁰ Tanganing masimbag ini, kaipuhan ta sanang hapoton an satong sadiri: Nagtutubod daw mismo sinda sa saindang sinasabi? Iyo, daing duwa-duwa. Para sa mga Kristiano, kabilang na an mga naghingako na nakaheling mismo, an pagkabuhay liwat ni Jesus iyo an bilog na basehan kan saindang tinutubod. Sinabi ni apostol Pablo: “Kun si Cristo dai binuhay liwat, tunay na sayang sana an satuyang paghulit, asin sayang sana an satuyang pagtubod . . . Kun si Cristo dai binuhay liwat, an saindong pagtubod daing serbi.” (1 Corinto 15:​14, 17) Iyan daw garo mga tataramon nin sarong tawo na nagpuputik sa pagsabi nia na naheling nia an binuhay liwat na si Cristo?

31, 32. Anong mga pagsakripisyo an ginibo kan enot na mga Kristiano, asin taano ini ta makosog na ebidensia na an mga Kristianong ini nagsasabi kan katotoohan kan sabihon ninda na binuhay liwat si Jesus?

³¹ Pensara kun ano an kahulogan nin pagigin Kristiano kan mga panahon na idto. Mayo nin makukuang prestihio, kapangyarihan, o kayamanan. Kabaliktaran pa ngani. An dakol sa enot na mga Kristiano ‘magayagayang inako an pagsamsam sa saindang mga rogaring’ para sa saindang pagtubod. (Hebreo 10:34) An Kristianismo naghagad nin buhay na may pagsakripisyo asin paglamag na sa dakol na kaso suminagkod sa pagkamartir paagi sa makasosopog, makolog na kagadanan.

³² An nagkapirang Kristiano hale sa mayaman na mga pamilya, arog ki apostol Juan na an ama malinaw na may maoswag na negosyo sa pagdakop nin sira sa Galilea. Dakol an may marahay na mga oportunidad, siring ki Pablo na, kan akoon nia an Kristianismo, nagin estudyante kan bantog na rabi na si Gamaliel asin nagpopoon na magin kaomaw-omaw sa pagheling kan mga namamahalang Judio. (Gibo 9:​1, 2; 22:3; Galacia 1:14) Pero, tinalikdan kan gabos an iinaalok kan kinaban na ini tanganing ilakop an mensahe na basado sa katotoohan na si Jesus binuhay liwat hale sa mga gadan. (Colosas 1:​23, 28) Taano ta gigibohon ninda an siring na mga pagsakripisyo na magdusa para sa sarong mobimiento na aram nindang basado sa sarong kaputikan? An simbag, Dai ninda gigibohon an siring. Andam sindang magdusa asin magadan para sa sarong mobimiento na aram nindang napapasikad sa katotoohan.

An mga Milagro Talagang Nangyayari

33, 34. Mantang an pagkabuhay liwat talagang nangyari, ano an masasabi niato manongod sa iba pang milagro sa Biblia?

³³ Iyo nanggad, an ebidensiang patotoo biyong nakakokombensir. Si Jesus talagang binuhay liwat hale sa mga gadan kan Nisan 16, 33 C.E. Asin mantang nangyari an pagkabuhay liwat na iyan, posible an gabos na iba pang milagro sa Biblia​—mga milagrong igwa man kita nin patotoong marigon, hale sa mga nakaheling mismo. An iyo man sanang Kapangyarihan na buminuhay liwat ki Jesus hale sa mga gadan nagpangyari man ki Jesus na buhayon liwat an aki kan balo sa Nain. Tinawan man Nia nin kapangyarihan si Jesus na gibohon an mas menus​—alagad makangangalas pa man giraray—​na mga milagro nin pagpaomay. Sia an nasa likod kan milagrosong pagpakakan sa kaburonyogan, asin Sia man an nagpangyari ki Jesus na makalakaw sa ibabaw nin tubig.​—Lucas 7:​11-15; Mateo 11:​4-6; 14:​14-21, 23-31.

³⁴ Sa siring, an bagay na an Biblia nagsasaysay nin mga milagro bakong rason na pagdudahan an pagigin totoo kaiyan. Imbes, an bagay na talagang nangyari an mga milagro kan mga panahon kan Biblia sarong mapuersang prueba na an Biblia talagang iyo an Tataramon nin Dios. Alagad may saro pang akusasyon tumang sa Biblia. Dakol an nagsasabi na iyan mismo nagkakakorontrahan asin kun siring dai puedeng magin Tataramon nin Dios. Totoo daw ini?

(Ipagpapadagos sa masunod na luwas.)

[Mga Nota sa Ibaba]