An mga Sinsilyo kan Suanoy Nagpapatunay sa Katotoohan nin Hula

AN MGA sinsilyo na nagkakalingkaging sa saindong bulsa o pitaka tibaad kakadikit kan darang mensahe apuwera sa bagay na kaya nindong bumakal nin pirang saradit na bagay. Alagad an nagkapirang sinsilyo may darang mas magabat na mensahe.

Dai mahaloy bago sia magadan, si Jesus naghula na may nagdadangadang na makatatakot na pagkalaglag sa Jerusalem, kabesera kan bakong maimbod na nasyon nin Israel. (Mateo 23:37–24:2) Si Jesus nagsabi: “Kun maheling na nindo na an Jerusalem napalilibotan nin nagkakampong mga hukbo, dangan saboton nindo na harani na an saiyang pagkagaba. Dangan an mga nasa Judea magdurulag na sa kabukidan . . . huli ta ini mga aldaw nin makatanosan na pagkastigo, tanganing maotob an gabos na bagay na nasusurat.”—Lucas 21:20-22.

Kan panahon na idto, an mga Judio sakop kan estriktong pamomogol kan makapangyarihan na Roma. Kun siring, paano maootob an hula ni Jesus? Bueno, an mga Judio nagrebelde kan 66 C.E. Si Cestius Gallus pinangenotan an makosog na mga hukbong Romano tumang sa sainda asin pinalibotan pa ngani an Jerusalem, arog kan ihinula ni Jesus. Dangan, sa dai maaraman na dahelan, an mga Romano naghihidaleng suminibog. An mga rebelde nag-ogma sa kapangganahan na garo baga sa katapustapusi nangangahulogan na nin katalingkasan. Naggibo pa ngani sinda nin mga sinsilyo, arog kan maheheling digdi. (Numero 1, 2)

Alagad ta dai nadaya an mga disipulo ni Cristo. Sa pagkuyog sa saiyang patanid na ‘dumulag sa kabukidan,’ binayaan ninda an saindang mga harong sa Judea. Nagdurulag sinda pasiring sa asin sa ibong kan Salog nin Jordan, dangan nagpaamihanan tanganing mag-erok sa Pella. Alagad idto daw kaipuhan, mantang pirang taon na an nakalihis asin talingkas pa man giraray an mga Judio sa Jerusalem? Minsan ngani an mga Judiong idto may sadiring kuwarta, sa dai na mahahaloy mayo na sindang mababakal na kakanon. Taano?

Helinga an sinsilyo na ipinag-iilustrar kan numero 3 asin 4. Maheheling nindo an payo kan Romanong heneral na si Vespasian, na ninombrahan na sumalida ki Cestius Gallus. Sono sa Encyclopædia Britannica, si Vespasian “isinugong makilaban sa Judea, na nagtatao kan peligro na pankagabsan na kariribokan sa Sirangan, huli sa lakop na ideya sa mga lugar na iyan na maghahale sa Judea an mga maghahade sa kinaban sa ngapit. Si Vespasian, na makosog an paniniwala sa superstisyon, napaniwala na sia mismo an maotob sa paglaom na ini.” An historyador na si Josephus buhay na isinasaysay an ibinungang mga ralaban. Pakatapos na si Vespasian magin emperador kan 69 C.E., ipinagpadagos kan aki niang si Tito an ralaban, na sinalikopan pa an Jerusalem. Dinamat nin gutom asin takot an mga nalalaom sa laog. Kan bumagsak an siudad, ginaba an mga lanob kaiyan asin linaglag an templo kaiyan.

Ano an napierdeng buhay sa mga dai nagdangog sa patanid ni Jesus? “Minsan sinda nagugutom ipinagdepensa ninda an saindang kuta na may makangangalas na tibay, na nawaran nin labing sanggatos na ribo sa saindang miembro. Haros arog man kaiyan kadakol, pakatapos na mapiritan na paghelingon an makologon sa boot na pagsolo, paghabon, asin biyong paglaglag sa saindang banal na templo, an dinara sa kaoripnan, na an dakol pinirit . . . na maglingkod bilang nakatalagang magadan na mga gladiador o daing maginibong mga paon sa mababangis na hayop sa pambihirang mga ‘karawat’ na ginibo kan mapangganang si Tito.”—Coins of Bible Days.

An librong ini nagpapaliwanag na kan 71 C.E., si Vespasian asin Tito mapangganang nagmartsa sa Roma sa pagselebrar kan kapangganahan na ini. Alagad “mas matagal sa ano pa man na parada o kapiyestahan an dakol na sinsilyo ‘sa kapangganahan.’” An saro iyo an bulawan na sinsilyong ini (Numero 5) na ginibo ni Vespasian tanganing girumdomon an pagkadaog kan Roma sa Judea.

Minsan pa tibaad dakol na Judio an pinagtuya an hula ni Jesus manongod sa katapusan kan Judiong sistema, naotob an saiyang mga tataramon, arog kan pinatutunayan kan mga sinsilyong ini. An hula ni Jesus igwa nin mayor na kaotoban ngonyan, na nagtotokdo sa nagdadangadang na kapahamakan para sa presenteng lakop sa kinaban na palakaw nin mga bagay. Utang nindo sa saindong sadiri na aramon kun ano an mensaheng ini sa presenteng aldaw asin kun paano nindo malilikayan na magin biktima kan nagdadangadang na kapahamakan na ini.

[Kahon/Mga ritrato sa pahina 31]

1. Sa atubangan: Bronseng prutah (o perutah) na ginibo pakalihis kan Enot na Pagrebelde (66-70 C.E.), na nagpapaheling nin amphora (lalagan na may duwang kakaptan). An surat sa Hebreo nagsasabing “Taon dos,” na an boot sabihon 67 C.E., an ikaduwang taon kan autonomiyang Judio

2. Sa likod: Dahon nin ubas na napapalibotan kan mga tataramon na “Katalingkasan nin Sion” o “Kaligtasan nin Sion”

3. Sa atubangan: Bronseng sestertius na ginibo ni Emperador Vespasian tanganing girumdomon an pagkadaog sa Judea. An mga abrebiasyon na Latin sa palibot kan saiyang retrato IMP[erator] (Emperador) CAES[ar] VESPASIAN[us] AVG[ustus] P[ontifex] M[aximus] (halangkaw na saserdote) TR[ibunicia] P[otestate] (nagkakapot kan kapangyarihan kan tribuno) P[ater] P[atriae] (ama kan amang daga) CO[n]S[ul] III (sa saiyang ikatolong pagkaconsul), na pinipetsahan an sinsilyo nin 71 C.E.

4. Sa likod: Sa wala an maogmang si Emperador Vespasian (o si Heneral Tito) na nakasulot nin kalasag, na may kapot na budyak asin daga, an bitis nia may natotongtongan na kupya. Sa too an sarong Judia na nagtutukaw sa takop sa daghan sa sirong nin kahoy na datiles; sia nagmomondo asin nananangis. An mga tataramon na IVDAEA CAPTA nangangahulogan “Bihag na Judea.” An sinsilyong ini ginibong S[enatus] C[onsulto], “may konsentimiento an Senado”

5. Sa likod: Sarong aureus (sinsilyong bulawan) ni Vespasian na ipinaheheling an Judea na nagmomondo

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.