An Tamang Kaaraman Manongod sa Dios Asin sa Saiyang Aki Minagiya Pasiring sa Buhay
“Ini nangangahulogan nin buhay na daing katapusan, an saindang pagkua nin kaaraman dapit saimo, an iyo sanang tunay na Dios, asin sa saro na saimong sinugo, si Jesu-Cristo.”—JUAN 17:3.
1. Taano ta napakahalaga kan tamang kaaraman sa Dios asin ki Jesu-Cristo?
AN TAMANG kaaraman sa Dios asin sa saiyang Aki, si Jesu-Cristo, mahalaga para sa mga nagmamawot nin buhay na daing katapusan. “An kabotan [nin Dios] iyo na an gabos na klase nin tawo makaligtas asin makaabot sa tamang kaaraman kan katotoohan.” (1 Timoteo 2:4) An siring na kaaraman hale sa ipinasabong na Tataramon nin Dios, an Biblia, masangkap sato na maaraman kun siisay an Dios asin kun ano an satong mga obligasyon sa saiya. (2 Timoteo 3:16, 17; 1 Juan 2:17) Iyan magpapangyari man sato na mamidbid nin tama si Jesu-Cristo asin an satong relasyon sa saiya.—Salmo 2:12; Filipos 2:5-11.
2. Ano an tibaad ibunga kan kadaihan nin tamang kaaraman?
2 Kun mayo nin tamang kaaraman, tibaad masiod kita nin falsong mga katokdoan na pinalalakop kan kaiwal nin Dios, si Satanas na Diablo, na “sarong putikon asin iyo an ama kan kaputikan.” (Juan 8:44) Kun siring, kun an sarong doktrina kontra sa Tataramon nin Dios, kun iyan putik, an pagtubod asin pagtotokdo kaiyan naghahale nin marahay na dangog ki Jehova asin dinadara kita sa pagtumang sa saiya. Kaya kaipuhan na maingat niatong siyasaton an Kasuratan tanganing mamidbid an pagkakalaen kan katotoohan sa falso. (Gibo 17:11) Habo niatong magin kapareho kan mga “danay na nag-aadal alagad noarin man dai nakaaabot sa tamang kaaraman kan katotoohan.”—2 Timoteo 3:1, 7.
3. Ano an malinaw na katokdoan kan Biblia manongod sa Dios, ki Jesu-Cristo, asin sa banal na espiritu?
3 Arog kan nasabotan niato sa nakaaging luwas, an doktrina nin Trinidad bakong katokdoan kan Biblia. Sa mismong Tataramon nin Dios, malinaw niang sinasabi sato na sia an Kaglalang kan gabos na bagay asin na an enot na linalang nia sa langit iyo an saiyang Aki. (Kapahayagan 4:11; Colosas 1:15, 16) Isinugo nin Dios an saiyang Aki sa daga bilang tawo tanganing itao an pantubos na atang, na nagserbing basihan sa pagpatawad sa mga kasalan nin tawo, asin orog pang paliwanagan an sinserong mga tawo manongod sa Dios asin sa saiyang mga katuyohan. (Mateo 20:28; Juan 6:38) Pero, an simple, klarong katokdoan na an Dios asin si Cristo duwang magkalaen na persona, asin na an banal na espiritu bakong persona kundi an puwersa aktiba nin Dios, biniribid sa nag-aging mga siglo. Imbes, an katokdoan nin Trinidad iyo an nagin pundamental na doktrina kan Kakristianohan.
“Ako Asin an Ama Saro Sana”
4. Taano an paghihingako kan mga iglesya manongod sa Juan 10:30 ta bakong totoo?
4 Parateng sinisitar kan mga iglesya an Juan 10:30 tanganing probaran na patunayan an Trinidad, minsan ngani mayo nin nasasambitan na ikatolong persona sa bersikulong iyan. Dian si Jesus nagsabi: “Ako asin an Ama saro sana.” Alagad an boot sabihon daw ni Jesus sia mismo an Dios na Makakamhan sa gabos, pero nasa iba sanang porma? Dai, dai puwede ta perming sinasabi ni Jesus na sia an Aki nin Dios, mas hababa sa Saiya asin sakop Nia. Kun siring, ano an boot sabihon ni Jesus sa Juan 10:30?
5, 6. (a) Sa anong sentido an boot sabihon ni Jesus na sia asin an saiyang Ama saro sana? (b) Paano ini ipinag-iilustrar may koneksion sa mga disipulo ni Jesus?
5 An boot sabihon ni Jesus iyo na sia kasaro sa kaisipan asin katuyohan kan saiyang Ama. Ini maheheling sa Juan 17:21, 22, na dian si Jesus namibi sa Dios na an saiyang mga disipulo logod “gabos magin saro, kun paanong ika, Ama, kasaro ko asin ako kasaro mo, na sinda man magin kasaro niato . . . tanganing sinda magin saro, siring na kita saro.” Ipinamimibi daw ni Jesus na magin logod sarong persona an gabos niang disipulo? Dai, ipinamimibi nia na sinda logod magkasararo, may pararehong isip asin katuyohan, arog ni Jesus asin nin Dios.
6 An kaparehong ideya ipinahahayag sa 1 Corinto 1:10, na dian si Pablo nagsasabi na an mga Kristiano ‘gabos maninigong magtaram na may pagkaoroyon, asin na dai magkaigwa nin pagkabaranga dian sa sainda, kundi na sinda dayupot na magkasararo sa saro sanang pag-isip asin sa saro sanang paghonahona.’ Kaya kan sabihon ni Jesus na sia asin an saiyang Ama saro, dai nia boot sabihon na sinda saro sanang persona, kun paanong kan sabihon nia na magin saro an saiyang mga disipulo dai nia boot sabihon na sinda saro sanang persona.
Siisay “an Tataramon”?
7. (a) Ano an sinasabi kan Kakristianohan manongod sa Juan 1:1? (b) Ano an yaon sa Juan 1:1 na nagpapaheling tolos na mayo nin Trinidad na sinasabi?
7 Minsan siring, ano man an Juan 1:1, na nagsasabi sa King James Version: “Sa kapinonan iyo an Tataramon, asin an Tataramon nasa kaibanan nin Dios, patin an Tataramon Dios”? An Juan 1:14 nagsasabi sato na “an Tataramon nagin laman asin nag-erok sa tahaw niato.” An Kakristianohan nagsasabi na an “Tataramon” na ini (Griego, loʹgos) na nagdigdi sa daga bilang si Jesu-Cristo iyo an Dios na Makakamhan sa gabos mismo. Pero, mangnoha na minsan sa King James Version an Juan 1:1 nagsasabi na “an Tataramon nasa kaibanan nin Dios.” An saro na kaiba nin sarong persona bakong iyo man sana an personang iyan. Kaya minsan sa traduksion na ini, may ipinaheheling na duwang magkalaen na personalidad. Saro pa, mayo nin sinasabi na ikatolong persona nin ano man na Trinidad.
8. Paano isinasalin kan ibang traduksion kan Biblia an huring kabtang kan Juan 1:1?
8 Kun manongod sa pagsabi kan King James Version sa huring kabtang kan Juan 1:1 na an “Tataramon Dios,” iba man an sinasabi kan ibang traduksion. An iba arog kaini:
1808: “asin an tataramon sarong dios.” The New Testament, in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text, London.
1864: “asin sarong dios an Tataramon.” The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson, New York and London.
1935: “asin an Tataramon divino.” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith and E. J. Goodspeed, Chicago.
1935: “an Logos divino.” A New Translation of the Bible, ni James Moffatt, New York.
1975: “asin sarong dios (o, may pagkadivino) an Tataramon.” Das Evangelium nach Johannes, ni Siegfried Schulz, Göttingen, Germany.
1978: “asin arog-dios an Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Johannes Schneider, Berlin.
1979: “asin sarong dios an Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Jurgen Becker, Würzburg, Germany.
Siring man, kan 1950 an New World Translation of the Christian Greek Scriptures, na ipinublikar kan Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., isinalin an frase na, “asin an Tataramon sarong dios.”
9. Sa tekstong Griego, ano an naeenot sa enot na paglataw kan nombreng the·osʹ (dios) sa Juan 1:1, na nagpapaheling na iyan nanonongod sa makakamhan sa gabos na Dios?
9 An siring daw na mga pagkatradusir oyon sa gramatikong porma kan Juan 1:1 sa tataramon na Griego? Iyo. Sa Juan 1:1 igwa nin duwang paglataw kan nombreng Griego na the·osʹ (dios). An enot na paglataw nanonongod sa makakamhan sa gabos na Dios, na iyo an kaiba kan Tataramon—“asin an Tataramon [loʹgos] nasa kaibanan nin Dios [sarong porma kan the·osʹ].” An enot na the·osʹ na ini may sinusundan na sarong porma kan artikulo depinido sa Griego na ho. An nombreng the·osʹ na may artikulo depinidong ho sa enotan kaiyan nagtotokdo sa sarong depinidong persona, sa kasong ini an makakamhan sa gabos na Dios—“asin an Tataramon nasa kaibanan [kan] Dios.”
10. Manongod sa ikaduwang paglataw kan the·osʹ sa Juan 1:1, ano an ipinaririsa kan pagkawara kan artikulong ho?
10 Alagad sa huring kabtang kan Juan 1:1, an mga traduksion na arog kan nalilista sa parapo 8 isinasalin an ikaduwang the·osʹ (sarong nombre predikado) na “divino” o “sarong dios” imbes na “Dios.” Taano? Huli ta an ikaduwang the·osʹ singular na nombre predikado na minalataw bago an berbo asin mayo kan artikulo depinidong ho sa Griego. Sa bersikulong ini, an siring na porma nin sentence nagtotokdo sa sarong karakteristiko o kuwalidad kan pinag-oolayan. Itinatampok kaiyan an naturalesa kan Tataramon, na sia “divino,” “sarong dios,” pero bakong an makakamhan sa gabos na Dios. Ini kaoyon kan dakol na teksto na nagpapaheling na “an Tataramon” iyo an representante nin Dios, na isinugo nin Dios digdi sa daga. Arog kan sabi kan Juan 1:18: “Mayo nin tawong nakaheling sa Dios kasuarin man; an bugtong na dios [an Aki na linalang sa langit kan makakamhan sa gabos na Dios] na nasa daghan kan Ama iyo an [nagdigdi sa daga bilang an tawong si Jesus asin] nagpaliwanag sa saiya [sa makakamhan sa gabos na Dios].”
11. Ano an halimbawa sa Biblia kan pagsaliot kan paratradusir kan artikulo sa Ingles na “a” mantang mayo man sa Griego, asin taano ta ginigibo ini?
11 Kadakol pa kan ibang bersikulo sa Biblia na an mga nagsasalin hale sa Griego pasiring sa ibang tataramon isinasaliot an artikulo sa Ingles na “a” [sa Bicol, “saro”] bago an nombre predikado minsan mayo nin artikulo sa tekstong Griego. An pagsaliot na ini kan artikulo sa traduksion nagpapalataw kan karakteristiko o kuwalidad kan nombre. Halimbawa, sa Marcos 6:49, kan maheling si Jesus kan mga disipulo na naglalakaw sa ibabaw kan tubig, an King James Version nagsasabi, “an paghona ninda idto sarong espiritu” (Griego, phanʹta·sma). An New World Translation mas tama an pagkasalin sa frase, “Sinda naghona: ‘Iyan sarong fantasma!’ ” Sa kaparehong paagi, an tamang traduksion kan Juan 1:1 nagpapaheling na an Tataramon bakong “Dios,” kundi “sarong dios.”
12. Anong kaagid na paggamit sa Ingles na artikulo indepinido na “a” an yaon sa Juan 8:44?
12 An duwang nakaaagid na halimbawa makukua sa Juan kapitulo 8, bersikulo 44. Dian si Jesus, sa pagtaram manongod sa Diablo, nagsasabi: “An sarong iyan sarong paragadan sa kapinonan . . . Sia sarong putikon asin iyo an ama kan kaputikan.” Nakaaagid sa Juan 1:1, sa orihinal na Griego an nombre predikado sa duwang ekspresyon na ini (“paragadan,” “putikon”) naeenot sa berbo asin mayo nin artikulo depinido. Sa kada kaso, sarong kuwalidad o karakteristiko kan Diablo an ilinaladawan asin sa dakol na traduksion sa modernong tataramon, kaipuhan na isaliot an artikulo indepinido (“a” sa Ingles, “saro” sa Bicol) tanganing ikapaheling ini. Kaya, an King James Version isinasalin an mga ekspresyon na ini na, “Sia sarong paragadan . . . sia sarong putikon asin an ama kaiyan.”—Helingon man an Marcos 11:32; Juan 4:19; 6:70; 9:17; 10:1, 13, 21; 12:6.
“Kagurangnan Ko Asin Dios Ko”
13, 14. Taano ta puwedeng apodon ni Tomas si Jesus na “Dios ko” na dai man nangangahulogan na si Jesus iyo si Jehova?
13 An mga Trinitaryo sinisitar man an Juan 20:28 tanganing magsuportar sa saindang mga paghihingako. Dian si Tomas nagsabi ki Jesus: “Kagurangnan ko asin Dios ko!” Arog kan ipinaheheling sa enotan, mayo nin sala sa pag-apod ni Tomas ki Jesus na sarong dios. Iyan magigin kaoyon sa bagay na si Jesus, sa saiyang pagkabuhay bago nagin tawo, tunay na sarong dios, an boot sabihon, makapangyarihan, divinong persona. Asin tunay na arog sia kaiyan poon kan sia magadan asin buhayon liwat sa langitnon na buhay. Si Jesus nagkotar pa ngani sa Mga Salmo tanganing ipaheling na an makapangyarihan na mga tawo inaapod na “mga dios.” (Salmo 82:1-6; Juan 10:34, 35) Sinabi ni apostol Pablo na igwa nin “dakol na ‘mga dios’ asin dakol na ‘mga kagurangnan.’ ” (1 Corinto 8:5) Minsan si Satanas inaapod na “dios kan palakaw na ini nin mga bagay.”—2 Corinto 4:4.
14 Si Cristo may katongdan na mas halangkaw nanggad kisa mga tawong bakong sangkap, o ki Satanas. Kun an mga ini puwedeng apodon na “mga dios,” tunay na si Jesus puwede, asin talagang, inapod na dios. Huli sa saiyang pambihirang katongdan may relasyon ki Jehova, si Jesus iyo “an bugtong na dios” (Juan 1:18), sarong “Makosog na Dios” (Isaias 9:6), asin “sarong dios” (Juan 1:1). Kaya mayo nin sala sa pag-apod ni Tomas ki Jesus sa paaging iyan. Si Tomas nagsasabi na si Jesus sarong dios para sa saiya, sarong divino, makapangyarihan na persona. Pero dai nia sinasabi na si Jesus iyo si Jehova, na iyo an dahelan na si Tomas nagsabi, Dios “ko” asin bakong “an” Dios.
15. Paano an bersikulo 31 kan Juan kapitulo 20 malinaw na nagpapamidbid kun siisay si Jesus?
15 Pakalihis sana nin tolong bersikulo, sa Juan 20:31, an Biblia nagsasabi: “Alagad an mga ini isinurat tanganing kamo magturubod na si Jesus iyo an Cristo na Aki nin Dios.” Hinahale kaini an gabos na pagduda sa kun ano an boot sabihon ni Tomas. An parasurat sa Biblia na si Juan malinaw na nagsasabi na si Jesus an Aki nin Dios, bakong an makakamhan sa gabos na Dios mismo.
Bakong Kapantay nin Dios
16. Ano an paghihingako kan mga Judio, asin paano pinatunayan ni Jesus na iyan falso?
16 An saro pang teksto na ginagamit kan mga iglesya iyo an Juan 5:18. Iyan nagsasabi na an mga Judio gustong gadanon si Jesus ta “inaapod man nia an Dios na saiyang sadiring Ama, na ginigibo an saiyang sadiri na kapantay nin Dios.” Siisay an nagsasabi na ginigibo ni Jesus an saiyang sadiri na kapantay nin Dios? Bakong si Jesus. Liniliwanag nia ini sa minasunod na bersikulo mismo (Juan 5:19) sa pagsabi: “An Aki dai makagigibo nin ano man sa saiyang sadiring boot, kundi an saiya sanang naheheling na ginigibo kan Ama.” Kaya si Jesus dai nagsabi na sia an makakamhan sa gabos na Dios o kapantay Nia. Ipinaliliwanag nia sa mga Judio na sinda nasasala, na sia bakong an Dios, kundi na sia an Aki nin Dios, asin bilang representante nin Dios, dai sia puwedeng gumibo sa sadiri niang kabotan. Maiimahinar daw niato an makakamhan sa gabos na Dios kan uniberso na nagsasabi na mayo sia nin magigibo sa sadiri niang kabotan? Kaya an mga Judio nagsahot, asin pinatunayan ni Jesus na iyan falso.
17. (a) Ano an malinaw na patotoo kan mismong ipinasabong na Tataramon nin Dios manongod sa kun siisay si Jehova, si Jesu-Cristo, asin an banal na espiritu? (b) Ano an kaipuhan na gibohon sa ano man na teksto na tibaad itokdo nin mga Trinitaryo sa paghihingoa na tawan nin katanosan an saindang paniniwala?
17 Kaya, sa patotoo nin Dios sa saiyang ipinasabong na Tataramon, sa patotoo ni Jesus, asin sa patotoo kan mga disipulo ni Jesus, an kadakol na ebidensia malinaw na nagpapaheling na an makakamhan sa gabos na Dios asin si Jesu-Cristo duwang magkalaen na personalidad, Ama asin Aki. An ebidensiang iyan malinaw man na nagpapaheling na an banal na espiritu bakong an ikatolong persona sa arin man na Trinidad kundi an puwersa aktiba nin Dios. Daing pakinabang an paggamit sa mga teksto na suhay sa konteksto o an pagprobar na biribidon iyan tanganing sumuportar sa Trinidad. An arin man na teksto kaipuhan na ioyon sa ibang malinaw na patotoo kan Biblia.
Taano ta Nagkaigwa nin Trinidad?
18. Saen guminikan an doktrina nin Trinidad?
18 Kun hehelingon nindo an pahina 16, “Makasaysayan na Pagtalubo kan Doktrina nin Trinidad,” maheheling nindo na an Trinidad may paganong pinaghalean. Iyan bakong katokdoan kan Biblia, kundi iyan inaprobaran kan Kakristianohan kan ikaapat na siglo. Minsan siring, haloy pa bago kaini, igwa na nin mga trinidad sa suanoy na Babilonya, Egipto, asin iba pang lugar. Kaya isinalak kan Kakristianohan an sarong paganong ideya sa mga katokdoan kaiyan. Ini sa sutsut kan Romanong emperador na si Constantino, na dai man interesado sa katotoohan kan bagay kundi boot na pasarigon an saiyang imperyo na kompuwesto nin mga pagano asin apostatang mga Kristiano. Imbes na pagtalubo nin sarong Kristianong katokdoan, an Trinidad ebidensia na an Kakristianohan suminiblag sa mga katokdoan ni Cristo asin imbes inako an paganong mga katokdoan.
19. Taano ta nagkaigwa kan doktrina nin Trinidad?
19 Taano man ta magkakaigwa nin siring na doktrina? Tunay na dai ikararahay nin Dios kun Sia, an Saiyang Aki, asin an Saiyang banal na espiritu nakariribaraw asin misteryoso. Asin bako man na sa ikararahay nin mga tawo na maribaraw. Imbes, mientras na mas dakol na nariribaraw manongod sa Dios asin sa saiyang mga katuyohan, mas marahay man iyan para ki Satanas na Diablo, an kaiwal nin Dios, an ‘dios kan kinaban na ini,’ na naghihingoang ‘butahon an isip kan mga dai nagtutubod.’ (2 Corinto 4:4) Mantang pinalalataw man kan siring na doktrina na solamente an mga teologo an nakasasabot sa mga katokdoan kan Biblia, iyan nakararahay man sa relihiyosong mga namomoon sa Kakristianohan. Ini nakatatabang sainda na mapagdanay an saindang pamomogol sa ordinaryong mga tawo.
20. (a) Ano an simpleng katotoohan manongod sa Trinidad? (b) Ano an magigin kahulogan para sa sato kan pagkua nin tamang kaaraman sa nakabubutas na mga katotoohan?
20 Pero, an katotoohan manongod sa bagay na ini napakasimple na iyan kayang saboton nin sarong aki. An sarong aki nakaaaram na sia bakong iyo man sana an saiyang ama kundi na sinda duwang magkalaen na indibiduwal. Siring man, kun sinasabi kan Biblia na si Jesu-Cristo an Aki nin Dios, iyan an boot sabihon kaiyan. Iyan an simpleng katotoohan, mantang an doktrina nin Trinidad bako. Iyan kaputikan. Kaya sierto na iyan gikan sa “inaapod Diablo asin Satanas, na nagdadaya sa bilog na ineerokan na daga.” (Kapahayagan 12:9) Pero an simple, nakagiginhawang mga katotoohan manongod sa Dios, sa saiyang Aki, si Jesu-Cristo, asin sa makapangyarihan na banal na espiritu nin Dios kinakalda an mga tawo sa pagkaoripon sa falsong mga katokdoan na gikan sa paganismo asin si Satanas an autor. Arog kan sabi ni Jesus sa sinserong mga naghahanap nin katotoohan: “Mamimidbid nindo an katotoohan, asin bubutasan kamo kan katotoohan.” (Juan 8:32) An pagkua nin tamang kaaraman sa nakabubutas na mga katotoohan, saka pagkuyog dian, “nangangahulogan nin buhay na daing katapusan.”—Juan 17:3.
Ano an Isisimbag Nindo?
◻ Taano ta napakahalaga kan tamang kaaraman sa Dios asin sa saiyang Aki?
◻ Ano an boot sabihon ni Jesus kan sia magsabi, “Ako asin an Ama saro sana”?
◻ Paano ipinaheheling kan Juan 1:1 an pagkakalaen kan Tataramon asin nin Dios?
◻ Taano ta tamang maaapod ni Tomas si Jesus na “Dios ko”?
◻ Paano nagpoon an doktrina nin Trinidad, asin siisay an autor kaiyan?
[Kahon sa pahina 16]
Makasaysayan na Pagtalubo kan Doktrina nin Trinidad
An The New Encyclopædia Britannica, 1985, Micropædia, Tomo 11, pahina 928, nagsasabi sa irarom kan temang Trinidad: “An terminong Trinidad asin an mismong doktrina pareho dai minalataw sa Bagong Tipan, ni may intension man si Jesus asin an saiyang mga parasunod na kontrahon an Shema sa Daan na Tipan: ‘Dangoga, O Israel: An Kagurangnan na satuyang Dios sarong Kagurangnan.’ (Deut. 6:4)” An ensiklopedyang ini nagsasabi man: “An doktrina luway-luway na nagtalubo sa laog nin pirang siglo asin nag-agi sa dakol na kontrobersia. . . . An Konsilyo nin Nicaea kan 325 nagsabi kan importanteng pormula para sa doktrinang iyan sa pagsabi kaiyan na an Aki ‘kaparehong sustansia . . . kan Ama,’ minsan ngani kakadikit kan sinabi kaiyan manongod sa Banal na Espiritu. . . . Sa katapusan kan ika-4 na siglo . . . an doktrina nin Trinidad nabilog na sa porma na pinapagdanay kaiyan poon kaidto.”
An New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo 14, pahina 299, nag-aadmitir: “An pormulasyon na ‘sarong Dios sa tolong Persona’ dai pa marigon na naestablisar, dai pa nanggad biyong inaako sa Kristianong buhay asin pagtubod, bago kan katapusan kan ika-4 na siglo. . . . Sa mga Apostolikong Ama, mayo nanggad nin minsan nakaaagid man lamang sa siring na kaisipan o pagmansay.”
Kaya, an doktrina nin Trinidad bakong Makakasuratan, pero iyan opisyal na inaprobaran sa Konsilyo nin Nicaea kan taon 325 C.E. Isinalak kan doktrina an sarong paganong ideya na haloy nang guminikan sa suanoy na Babilonya asin Egipto asin ginagamit man sa ibang nasyon. An historyador na si Will Durant nagkomento sa The Story of Civilization: Part III, pahina 595: “An Kristianismo dai linaglag an paganismo; iyan inako kaiyan. . . . Gikan sa Egipto an mga ideya nin banal na trinidad.”
Sa An Encyclopedia of Religion, na an editor si Vergilius Ferm, 1964, sa pahina 793 asin 794, sa irarom kan terminong “triad,” nalilista an mga trinidad kan mga Babilonyo, Budhista, Hindu, Norse, Taoista, asin iba pang relihiyon, saka kan Kakristianohan. Bilang halimbawa, sinasabi kaiyan na sa India, “an dakulang Trinidad kaiba si Brahma, an Kaglalang, si Vishnu, an Parapreserbar asin si Shiva, an Paralaglag. An mga ini nagrerepresentar sa siklo nin pag-eksister, kun paanong an trinidad nin Babilonya na si Anu, Enlil asin Ea nagrerepresentar sa mga materyales para sa pag-eksister, an aire tubig, daga.”
An British Museum nin Londres igwa nin suanoy na mga gibo nin tawo na nagpapaheling nin suanoy na mga trinidad, arog baga ni Isis, Harpokrates, asin Nephthys kan Egipto. An sarong publikasyon kan Department of Medieval and Later Antiquities kan museo nagsasabi kan minasunod na nauukit sa sarong suanoy na alahas: “Sa ibabaw, an Egipciong mga dios na si Horus-Bait (may payo nin kulago), Buto-Akori (an halas), asin Hathor (may payo nin talapang). Sa likod, an bersong Griego na ‘Sarong Bat, sarong Hathor, sarong Akori, an kapangyarihan kan mga ini saro sana. Mabuhay, ama kan kinaban, mabuhay, dios na may tolong porma!’ Kaya an mga dios ipinamimidbid na tolong kapahayagan nin saro sanang kapangyarihan, seguro an dios na aldaw.”
Pinatutunayan kan kasaysayan na an Trinidad sinubli sa mga pagano asin yaon na dakol pang siglo bago magdigdi sa daga si Jesus. Haloy na pagkagadan nia, iyan pinalakop kan mga naimpluwensiahan nin paganong mga pilosopiya asin suminiblag sa tunay na Pagsamba sa Dios sono sa itinokdo ni Jesus asin kan mga apostol.
[Ritrato sa pahina 14]
Si Jesus namibi na an saiyang mga disipulo magkasararo logod sa pag-isip asin katuyohan kun paanong sia asin an saiyang Ama saro