Pagkultibar sa Kristianong mga Ugale sa Sarong Kinaban na Daing Ugale

“Uya! Kanigoan karahay asin kanigoan kaogma na an magturugang mag-ontok na sararo!”—SALMO 133:1.

1. Ano an nangyari sa marahay na ugale?

“AN MARAHAY na ugale nabugbug sa nakaaging 25 taon,” sabi kan kolumnistang si Ann Landers. “Bako sana na an mga lalaki dai na nagbubukas kan pinto nin kotse para sa mga babae o nag-oopresir sainda nin matutukawan sa mga tren o bus. Mas grabe pa dian.” An totoo, saen man kita humeling, nakakaheling kita nin ebidensia na kita nabubuhay sa kinaban na nag-oorog sa pagigin daing ugale. An mga tawo nakikipag-enotan sa mga pila, nagsisigarilyo sa matawong elevator, nagpapatogtog nin makosog na musika sa mga lugar na pampubliko, asin iba pa. An eksperyensia sa aroaldaw nagsasabi sato na sa ibong nin mas marahay na mga oportunidad sa edukasyon asin pamumuhay, sa pankagabsan an nabubuhayan niato panahon na an Mabalos Po asin Tabi mga terminong dai na midbid, asin an ordinaryong kortesiya asin paggalang nalingawan na nin kadaklan.

2. Taano ta bakong makangangalas an kadaihan nin marahay na ugale ngonyan?

² Makangangalas daw an gabos na ini? Dai man. Iyan nagpapagirumdom sana kan ipinasabong na sabihon ni apostol Pablo manongod sa gawe nin mga tawo sa “huring mga aldaw” na “maabot an delikadong mga panahon na masakit pakibagayan.” Kaiba nin ibang bagay, ihinula ni Pablo na an mga tawo magigin mga “mamomoton sa sainda man sana, . . . maabhaw, mapalangkaw, . . . dai tataong magbalos, . . . dai nin pagkamoot, . . . mayong pagpopogol sa sadiri.” (2 Timoteo 3:1-3) Minsan an kaswal na pagmamasid magpapaheling na an siring na gawe lakop ngonyan sa tahaw nin mga tawo hale sa gabos na edad, klase, asin nasyonalidad. Taano daw? Ano an mga dahelan na nakakokontribuwir sa pankagabsan na kadaihan nin marahay na ugale?

Mga Dahelan nin Maraot na Ugale

3. Paano an “aire” kan palakaw na ini nagpapalakop nin maraot na ugale?

³ An mga tataramon na “mamomoton sa sainda man sana” naglaladawan nanggad sa “kapag-arakian na ako nguna,” na apod sa mga pinadakula na may pagdodoon sa pagkaagresibo, indibidualismo, asin pagpahayag kan sadiri. An espiritung ini, na lakop sa “aire” na nasa palibot niato, direktang kakontra kan hatol sa Biblia na an mga Kristiano magin “nagririsa, bako sanang sa personal na interes sa [saindang] sadiri, kundi siring man sa personal na interes kaidto man na iba.” (Efeso 2:2, 3; Filipos 2:4) An resulta? An henerasyon na pinadakula sa ideyang ‘giboha an gusto mo’ seguradong dai mag-iintindi sa kun paano an saindang gawe makakaapektar sa iba.

4. Ano an pagheling ngonyan sa mga nagmemenus sa akseptadong mga pamantayan, asin ano an maninigong magin punto-de-vista nin Kristiano sa bagay na iyan?

⁴ An sarong bagay na kaidto may mayor na kabtang sa pagpapadanay sa kadikit na paggalang sa pag-oltanan nin mga tawo iyo an impluwensia nin kairiba. An paggirumdom sa iisipon nin iba haloy nang nagin puwersang nakapopogol. Alagad ngonyan, mientras na mas nakakukubhan asin sala an sarong gawe, orog man iyan na magigin popular sa dakol na tawo. An mga nag-iignoro sa akseptadong mga pamantayan dai na ibinibilang na may maraot na ugale o daing ugale kundi elegante o eksperyensiado sa kinaban, dapat na hangaan. Alagad, girumdoma na an mga tataramon na eksperyensiado sa kinaban na kun sa Ingles “sophisticated” nangangahulogan “mayo sa natural, puro, o orihinal na kamugtakan.” Iyan gikan sa iyo man sanang pinakaugat na Griego kapareho kan termino na isinasalin na “tinugdas sa katusohan” sa 2 Pedro 1:16. Tunay na marahay sa tunay na mga Kristiano na isikwal an siring na kaisipan.

5. Ano an saro pang bagay na nakakokontribuwir sa pagkawara nin marahay na ugale?

⁵ “Huli ta an silot sa maraot na gibo dai tolos ginibo, kaya an puso kan mga aki nin tawo nagin nang biyong matagas sa paggibo nin maraot,” sabi kan Eclesiastes 8:11. Uya pa an sarong bagay na nakakontribuwir sa kakulangan nin ugale sa publiko. Huli ta madalion sa mga tawo na makalibre, minatagas an saindang boot manongod sa mga paglapas sa akseptadong mga pamantayan nin gawe. “An mga siudadano na biyong makukubhanan na ipamidbid sa publiko bilang kabtang kan kriminal na elemento listo man na naglalapas sa gabos na klase nin ley sa atubangan kan publiko—mga ley sa trapiko, ley sa droga, ley sa pagramog,” sabi nin editoryal sa New York Times. Bilang resulta, “an karibokan, bandalismo asin pagsuratsurat sa lanob” gabos nagin nang kabtang kan satong naeeksperyensiahan sa aroaldaw. Kaya, an urbanidad, kaiba an paggalang sa mga diretso, rogaring, asin pagsosolo nin ibang tawo, orog pang nadadaog.

6. Paano an ugale nin tawo naaapektaran kan saindang sibot na pamumuhay, asin paano si Jesus napapalaen sa bagay na ini?

⁶ Mantang an marahay na ugale ibinibilang nin kadaklan na kaiba sa mas pinong mga kabtang nin buhay, iyan pasil na nalilingawan kun naghihidale an mga tawo—asin an kadaklan na tawo garo baga naghihidale sa kadaklan na oras sa mga panahon na ini. Bilang resulta, nagsisinabatan sinda na daing girong o daing pagkaliwat an panlauog. Sinda nagsisinikuhan asin nagtitinulodan sa mga pila, o may pagkalangkag na nagpapaekes-ekes sa tinampo tangani sanang makaekonomiya nin pirang minuto o segundo. Parate na an mga tawo nagigin sobra kapreokupado sa saindang personal na mga gibo-gibo, o an saindang iskedyul pano-pano nin kadakol na kaipuhan na gibohon, kaya an ano man na dai linalaoman na pangyayari o bisita nagigin makauuyam o istorbo. Horophoropa kun gurano ini kanapapalaen sa reaksion ni Jesus sa mga tawong nagdorolok sa saiya minsan sa mga oras na bakong kombenyente.—Marcos 7:24-30; Lucas 9:10, 11; 18:15, 16; Juan 4:5-26.

7. Ano an dapat na pagmaanan nin tunay na mga Kristiano manongod sa ugale?

⁷ Minsan ngani kita nabubuhay sa kinaban na marikas an dalagan, asin orog na nagdadakol an naghahagad kan satong oras asin kosog, an pagtogot sa mga kagipitan na iyan na papangyarihon kitang gumawe nin daing modo tunay na dai maparahay sa mga bagay. Al kontraryo, an siring na gawe nagbubunga nin dakol na daing kamanungdanan na kadahasan na nababaretaan niato—mga diriskutiran, iriwal, mapait na pagkakalaban, paggadan pa ngani—na an bunga pagbalos nin maraot na ugale sa maraot na ugale. Ini gabos kaiba kan espiritu kan kinaban na dian dai maninigong magin kabtang an tunay na mga Kristiano.—Juan 17:14; Santiago 3:14-16.

Pinakamarahay na mga Arogan sa Marahay na Ugale

8. Minsan ngani napapalibotan nin mga tawong daing ugale, ano an isinasadol sa mga Kristianong gibohon?

⁸ Mantang kita napalilibotan nin mga tawo na dai nag-iintindi sa iba, pasil sanang padara sa impluwensia asin pabayaan na mawaran kita nin marahay na ugale. Minsan siring, ginigirumdom an hatol kan Biblia na “dai kamo maglakaw na arog sa palakaw na ini nin mga bagay,” puwede niatong tanawon an dakol na pambihirang halimbawa sa Biblia asin pagmaigotan na suportaran an halangkaw na mga pamantayan nin Kristianong ugale sa daing ugaleng kinaban ngonyan. (Roma 12:2, 21; Mateo 5:16) An satong hiro-hiro maninigong magpaheling na kita bilog na pusong oyon sa salmista na nagsabi: “Uya! Kanigoan karahay asin kanigoan kaogma na an magturugang mag-ontok na sararo!”—Salmo 133:1.

9. Ano an ipinaheheling kan Kasuratan manongod sa paagi nin pagtratar ni Jehova sa mga tawo?

⁹ An nangongorog na halimbawa sa pagpaheling nin marahay na ugale iyo an Kaglalang asin Ama nin gabos, si Jehova Dios mismo. Uso sa mga nasa haralangkaw na katongdan o nagkakapot nin kapangyarihan sa iba na gamiton an saindang impluwensia asin hagadon na igalang an saindang kabotan. Pero, an kaharohalangkaweng Persona sa uniberso, si Jehova Dios, perming marahay an ugale sa pagtrato sa mga harababa sa saiya. Kan binibendisyonan an katood niang si Abraham, sia nagsabi: “Tingagan tabi an saimong mga mata asin itingkalag mo hale sa saimong namumugtakan.” Asin sa giraray: “Tingag, tabi, sa kalangitan asin bilanga an mga bitoon.” (Genesis 13:14; 15:5) Kan tinatawan si Moises nin tanda kan Saiyang kapangyarihan, an Dios nagsabi: “Ilaog mo tabi an saimong kamot sa parteng itaas kan saimong gubing.” (Exodo 4:6) Pakalihis nin dakol na taon, si Jehova, paagi sa saiyang propetang si Miqueas, nagsabi pati sa saiyang sumbikalan na banwaan: “Pagdangog, tabi, kamong mga namomoon sa Jacob asin kamong mga nangengenot sa harong ni Israel. . . . Dangoga tabi nindo ini, kamong mga poon.” (Miqueas 3:1, 9) Sa bagay na ini, kita daw nagin “mga paraarog sa Dios” sa pagsabi nin “Tabi” kun nakikipag-olay sa iba?—Efeso 5:1.

10, 11. (a) Ano an masasabi manongod sa gawe-gawe asin ugale ni Jesus? (b) Paano niato maaarog si Jesus sa pagigin marahay an ugale sa gabos na tawo?

¹⁰ Si Jesu-Cristo, an saro “na nasa daghan kan Ama,” saro pang pambihirang halimbawa na maninigong arogon. (Juan 1:18) Sa pagtratar sa iba, sia maboot asin maheherakon sa sarong lado, mapuwersa asin marigon sa ibong; pero noarin man dai sia nagin daing modo o maisog sa siisay man. Sa pagkomento sa “saiyang pambihirang abilidad nin pagigin pamugtak kaiba nin gabos na klase nin tawo,” an librong The Man From Nazareth nagsasabi: “Kapwa sa publiko asin sa pribado sia nakiasosyar sa mga lalaki asin babae nin pantay-pantay. Pamugtak an boot nia kaiba nin saradit na mga aking inosente asin makangangalas pamugtak man an boot nia kaiba nin kinokonsensiang mga nagpapasoborno arog ni Zaqueo. An iginagalang na mga babae, arog ni Maria asin Marta, nakakapakipag-olay sa saiya na may natural na pagkaprangka, pero dinolok man sia nin mga patotot na garo baga nakaseseguro na sia makasasabot asin makikikatood sa sainda . . . An pambihira niang dai pakarisa sa mga linderos na nakabibilanggo sa ordinaryong mga tawo saro sa saiyang pinakamidbid na mga kuwalidad.”

¹¹ An pagtrato sa iba na may maninigong paggalang asin konsiderasyon tanda nin sarong tawo na talagang may marahay na ugale, asin marahay na arogon niato digdi si Jesu-Cristo. Iyo, an kadaklan na tawo nahihimong magin magalang sa nagkapira, nangorogna sa mga mas halangkaw an katongdan kisa sainda. Alagad sa mga ibinibilang nindang mas hababa sa sainda o kapantay ninda, sinda parateng indiperente, daing malasakit, asin daing modo. Garo baga iyan nagtatao sainda nin pakamate nin pagkasuperyor asin kapangyarihan. Alagad marahay an pagkasabi na an “pagkadaing modo iyo an sagin kakosogan nin sarong tawong maluya.” Kaya, an Biblia nagsasadol: “Sa pagpaheling nin paggalang sa lambang saro mangenot kamo.” (Roma 12:10) Kun gibohon niato an bilog niatong makakaya na makuyog an hatol na iyan, bako na kitang harayo sa pagigin marahay an ugale sa gabos na tawo, kapareho ni Jesus.

12. Ano an pinakasustansia kan katokdoan ni Jesus manongod sa relasyon nin tawo?

¹² An positibo, mahiwas-an-naaabot na kuwalidad na ini ipinaheheling man sa mga katokdoan ni Jesus, partikularmente sa inaapod na Golden Rule: “Kaya an gabos na boot nindong gibohon sa saindo nin mga tawo, gibohon man nindo sa sainda.” (Mateo 7:12) Interesante nanggad, sa Analects, saro sa Four Books ni Confucius—na haloy nang ibinibilang na iyo an sangkap na representasyon nin gaweng moral sa Oriente—an paratokdo hinapot kan saro sa saiyang mga disipulo kun baga may saro sanang termino na magseserbing prinsipyo sa paggawe mientras na nabubuhay. “Seguro puwede na an terminong ‘pagbinalosan’ (shu),” an simbag kan paratokdo, dangan idinugang nia: “Dai mo paggibohon sa iba an habo mong gibohon sa saimo nin iba.” Al kontraryo, pasil niatong maheheling an pagigin superyor kan katokdoan ni Jesus. Huli ta magkakaigwa sana nin mainit, marahay, asin toninong na relasyon kun an saro magsasadiring boot na ‘gibohon sa iba’ an marahay.

Ugaleng Kristiano na Basado sa Kristianong Pagkamoot

13, 14. (a) Ano an naobserbaran bago pa sana manongod sa ugale sa publiko? (b) Ano an nagmomotibar sa presenteng interes sa ugale asin mga reglamento sa marahay na ugale?

¹³ Huli ta lakop an maraot na ugale, may mga orolay ngonyan manongod sa pagbuwelta sa tamang ugale. “Nagkaigwa nin rebolusyon tumang sa marahay na ugale kan mga taon ’60,” sabi ni Marjabelle Stewart, sarong popular na parasurat asin paratokdo sa temang iyan, “alagad ta ibinabalik iyan nin bagong rebolusyon. Minimidbid nin mga tawo an halaga kaiyan asin boot nindang maaraman kun ano an sosyal na mga pamantayan.” An nabuhay liwat na interes na ini sa marahay na ugale ipinaheheling kan pagdakol nin mga libro, manual, artikulo sa pagtao nin hatol, asin mga pasale sa TV manongod sa gabos magpoon sa kun arin na tinidor an gagamiton sa sarong pormal na pagkakan sagkod sa kun ano an iaapod sa saro sa komplikado asin marikas an pagkaliwat na sosyal asin pampamilyang mga relasyon ngonyan.

¹⁴ Alagad, taano ta orog na nagigin mapagrisa sa ugale an iba? “Sa daraogan na sosyedad ngonyan,” an paliwanag ni Stewart, “an marahay na ugale para sa ikaliligtas.” Sa ibang pagtaram, an marahay na ugale ibinibilang na paagi na makatabang sa saro na makasalbar asin umasenso. Kaya an mga tawo nagbabasa nin mga libro asin naglalaog sa mga klase manongod sa mga reglamento sa marahay na ugale tanganing manodan kun paano maggugubing tanganing umasenso, kun paano matao nin marahay na impresyon, kun paano aakoon sa board room asin iba pa.a An problema sa gabos na ini iyo na an marahay na ugale nagin na sanang para sa personal na bentaha, na garo sarong maskarang isinusulot kun nagpapasale asin tinatangkas kun tapos na. Kaya bakong makangangalas na kita nakababareta manongod sa pinakanakakukubhan na mga krimen na ginibo nin mga tawong hale sa pinakaprimera klaseng ‘pamilya’ asin ‘grupo.’

15, 16. (a) Ano an sinasabi nin sarong autoridad sa ugale manongod sa “pinakamarahay na mga reglamento sa gawe”? (b) Ano an koneksion kan 1 Corinto 13:4-7 sa ugale nin tunay na Kristiano?

¹⁵ Iyan harayoon sa maninigong magin marahay na ugale. Si Amy Vanderbilt, sarong iginagalang na autoridad sa temang ini, nagsurat sa saiyang New Complete Book of Etiquette: “An pinakamarahay na mga reglamento sa gawe makukua sa Kapitulo 13 kan Enot na Corinto, an magayon na paliwanag ni San Pablo sa pagkamoot sa tawo. An mga reglamentong ini mayo nin koneksion sa mga punto manongod sa gubing ni sa pan-ibabaw na mga ugale. Iyan manongod sa mga saboot asin kaisipan, kabootan, asin konsiderasyon sa iba.”

¹⁶ Siyempre, an sinasabi ni Amy Vanderbilt iyo an teksto sa 1 Corinto 13:4-7 na dian detalyadong isinasaysay ni Pablo an laen-laen na bagay manongod sa Kristianong pagkamoot. Horophoropa an resulta nin pirang puntong saiyang idinoon. Halimbawa, an saro na “matinios asin maboot” seguradong magigin mapasensia asin magalang sa pagtrato sa iba. An “dai naggigibo kan bakong maninigo” saro pang paagi nin pagsabing ‘naggigibo kan maninigo o disente,’ asin an “pagkadisente” tinatawan kan kahulogan na “paghiro oyon sa mga pamantayan nin marahay na pagpili, pagigin maninigo, o kuwalidad.” Kaya, arog kan pagkatradusir kan New Testament in Modern English ni J. B. Phillips sa fraseng ini, “An pagkamoot may marahay na ugale.” Masakit imahinaron na an siisay man na nagpapaheling nin siring na pagkamoot ibibilang na may maraot na ugale.

17. An satong ugale tanda nin ano?

¹⁷ Maliwanag, kun siring, an Kristianong ugale direktang konektado sa Kristianong pagkamoot. Iyan bako sanang sarong kasangkapan o bagay na isinusulot kun iyan para sa bentaha nin saro. Imbes, an satong ugale—an pagtrato niato sa iba, an satong hiro-hiro, gawe, asin kostumbre—tanda kun gurano an satong pagmakolog sa ibang tawo asin kan rarom kan satong pagkamoot sa sainda. Hoben o gurang, maninigo niatong pagmaigotan na kuyogon an hatol kan Biblia: “An lambang saro maghanap, bakong kan saiyang karahayan, kundi kan iba.” (1 Corinto 10:24) Kaya, bilang sarong kabtang nin Kristianong pagkamoot, an Kristianong ugale nagpapamidbid na tanda kan tunay na mga disipulo ni Jesu-Cristo.—Juan 13:35.

Marahay an Ugale sa Gabos na Panahon

18. Maninigo kitang magin determinadong gibohon an ano sa ibong kan naheheling niato sa palibot?

¹⁸ Manongod sa satong kapag-arakian, ihinula ni Jesus na “huli sa pag-orog nin katampalasanan an pagkamoot nin dakol malipot.” (Mateo 24:12) An paglipot na ini nin pagkamoot malinaw na maririsa sa daing pagmakolog asin pansadiring kaisipan nin kadakol na tawo ngonyan. Alagad, imbes na madarang gumawe sa siring na daing pagmakolog na paagi, kaipuhan na girumdomon niato an hatol ni Pablo: “Dai kamo magbalos nin maraot sa maraot sa kiisay man. Magpaheling nin marahay na mga bagay sa atubang nin gabos na tawo. Kun mahihimo, siring sa makakaya nindo, makipagkatoninongan sa gabos na tawo.” (Roma 12:17, 18) Maninigong magin desisyon niato na magin marahay an ugale sa gabos na panahon, baga man inaapresyar o dai an satong mga paghihingoa.—Mateo 5:43-47.

19. Paano an satong ugale nakakaapektar sa gabos na kabtang nin buhay?

¹⁹ Iyo, an Kristianong ugale iyo an natural na panluwas na kapahayagan kan pagkamoot asin pagmakolog sa iba na yaon sa satong puso. Kun paanong an satong pagtaram nagpapaheling kun ano an pagkatawo niato sa laog, an sato man na ugale nagpapaheling kun gurano an pagmakolog niato sa iba o kun baga kita daing pagmakolog. (Mateo 12:34, 35) Bilang siring, an ugale maninigong magkaigwa nin mahalagang kabtang sa gabos na kabtang kan satong buhay. Iyan maninigong magin dalan nin buhay. Paano iyan maninigong mas lubos na iaplikar? Paano daw orog na makukultibar an marahay na Kristianong ugale? Pag-oolayan niato ini sa masunod na artikulo.

[Nota sa Ibaba]

Ikapaliliwanag daw Nindo?

◻ Taano ta bakong makangangalas na nawawara an marahay na ugale?

◻ Ano an pirang dahelan nin maraot na ugale?

◻ Paano an Kristianong ugale napapalaen sa ugale asin mga reglamento sa marahay na ugale kan kinaban?

◻ Taano ta maninigo kitang maghingoa na magin marahay an ugale sa gabos na panahon?