Mag-ingat sa Salang Impormasyon
Ngunyan, madalion na sanang makakua nin impormasyon, kaiba na diyan an mga bagay na makakatabang saimo na magdanay na ligtas asin may marahay na salud. Pero sa paghanap mo kaiyan, kaipuhan mong mag-ingat sa salang mga impormasyon, arog kan:
Mapandayang mga bareta
Bakong totoong mga bareta
Halimbawa, durante kan pandemyang COVID-19, nagpatanid an secretary-general kan United Nations manungod sa naglalakop na marhay na peligrosong klase nin salang impormasyon. “Nagpaparadakul an nakakaraot na mga suhestiyon manungod sa salud asin mga scam na pagbulong,” an sabi niya. “Haros puro na lang kaputikan an madadangog sa radyo asin TV. Nagpaparalakop man an mga conspiracy theory sa Internet. Marikas man na nagin ordinaryo na sana an pagpahayag nin pagkaungis asin pagpalain-lain sa iba-ibang klase nin tawo asin grupo.”
Siyempre kaidto pa, igwa nang salang mga impormasyon. Pero, ihinula kan Bibliya na sa panahon ta, “an mga maraot na tawo asin impostor lalo pang magigin maraot, na nanglalagalag asin nailalagalag.” (2 Timoteo 3:1, 13) Asin dahil sa Internet, madalion saka marikason na sana sato ngunyan na makaresibi asin dai tuyong makapalakop nin salang mga bareta. Bilang resulta, an satong email, social media, asin news feed puwedeng mapano nin mga impormasyon na biribid o dai nagsasabi kan bilog na katotoohan.
Paano mo mapoprotektaran an saimong sadiri laban sa mapandayang mga impormasyon asin sa mga conspiracy theory? Pag-isipan an nagkapirang prinsipyo sa Bibliya na puwedeng makatabang.
Dai maniwala sa gabos na nahihiling o nadadangog mo
An sinasabi kan Bibliya: “An tawong inosente sa buhay pinapaniwalaan an lambang tataramon, pero an saro na alisto an isip pinag-iisipan an lambang lakad.”—Talinhaga 14:15.
Puwedeng madali sana kitang madaya kun dai kita mag-iingat. Halimbawa, mag-ingat sa mga ritratong may caption saka sa haralipot na video na pigpapalakop na marhay online, lalo na sa social media. An mga item na iyan, na popular sa apod na meme, sa parati ginibo tanganing magpangirit. Pero, an mga ritrato o mga video clip puwedeng madalion sanang i-edit o tawan nin pakahulugan na bako nang kauyon kan tunay na nangyari. Puwede pa nganing gumibo nin mga video nin tunay na mga tawo na naggigibo o nagsasabi nin mga bagay na dai man talaga ninda ginibo o sinabi.
“Kadaklan sa salang impormasyon na nahihiling kan mga parasiyasat sa social media nagtatampok nin mga ritrato o video na mayo o pigliwat an konteksto, arog kan mga meme.”—Axios Media.
Haputon an sadiri: ‘An content daw na ini bareta talaga o meme man sana?’
Aramon an pinaghalian kan impormasyon asin an laog kaiyan
An sinasabi kan Bibliya: “Siyertuhon an gabos na bagay.”—1 Tesalonica 5:21.
Bago paniwalaan o i-share an sarong istorya, dawa na idtong popular o pauruutrong yaon sa bareta, aramon nguna kun totoo iyan. Paano?
Aramon kun mapagtitiwalaan an pinaghalian kaiyan. Puwedeng baguhon kan media saka kan iba pang mga organisasyon an sarong bareta apabor sa personal na interes ninda o sa pulitikal na mga paniniwala ninda. Ikumparar an nadangog mo sa sarong bareta sa sinasabi kan iba pang mga nagbabareta kaiyan. Kun minsan, tibaad dai tuyong maipasa kan mga amigo mo an salang impormasyon paagi sa mga email o post sa social media. Kaya dai tulos magtubod sa sarong bareta apuwera na sana kun mabeberipikar mo an orihinal na pinaghalian kaiyan.
Siguraduhon na an laog kaiyan up-to-date asin tama. Maghiling nin mga petsa, mga detalye na puwedeng maberepikar, asin makusog na mga ebidensiya para magsuportar sa kun ano an sinasabi. Magin maingat lalo na kun an sarong komplikadong impormasyon garo baga pinasimple man na marhay o kun an bareta dinisenyo para makapukaw nin makusog na emosyon.
“An pagberepikar ngunyan nin impormasyon garo nagigin kasinghalaga na kan paghugas nin kamot.”—Sridhar Dharmapuri, sarong Senior Food Safety and Nutrition Officer kan U.N.
Haputon an sadiri: ‘An bareta daw na ini dai malinaw na ipinapahiling kun arin an totoong impormasyon asin kun arin an opinyon, o ipinapahiling lang daw kaiyan an kabanga kan istorya?’
Aramon an totoo, bako an gusto mong paniwalaan
An sinasabi kan Bibliya: “An siisay man na nagtitiwala sa saiyang sadiring puso mangmang.”—Talinhaga 28:26.
May tendensiya kitang magtiwala sa sarong impormasyon kun uyon iyan sa gusto tang paniwalaan. Asin ginagamit iyan kan mga Internet company para i-customize an satong news asin social media feed tanganing an magluwas diyan iyo na su mga impormasyon na nakabase sa mga pinagkakainteresan ta asin sa satong browsing history. Pero, an mga bagay na gusto tang madangog bako man pirmi su mga bagay na kaipuhan tang madangog.
“An mga tawo may kakayahan na mag-isip saka magin lohikal, pero sa parati an mga bagay na gusto ta, linalauman ta, ikinakatakot ta, saka mga motibasyon ta nagigin dahilan para akuon tang totoo an sarong bagay kun iyan uyon sa gusto tang paniwalaan.”—Peter Ditto, social psychologist.
Haputon an sadiri: ‘Nagtutubod daw ako sa impormasyon na ini dahil sana ta iyo ini an gusto kong paniwalaan?’
Ipundo an paglakop nin salang impormasyon
An sinasabi kan Bibliya: “Dai ka magpalakop nin bareta na bakong totoo.”—Exodo 23:1.
Tandaan na an impormasyon na pigpapasa mo sa iba igwa nin epekto sa isip saka paggawi ninda. Dawa kun dai mo tinutuyong magpasa nin salang impormasyon, puwedeng magin nakakadanyar an mga konsekwensiya kaiyan.
“An Num. 1 rule iyo na dai maghidali, magpundo nguna asin haputon an sadiri, ‘Dapat ko daw talagang i-share an impormasyon na ini sa iba?’ Kun gigibuhon iyan kan gabos, mababawasan na marhay an salang impormasyon online.”—Peter Adams, sarong senior vice president kan News Literacy Project.
Haputon an sadiri: ‘Isi-share ko daw an impormasyon na ini dahil aram kong totoo ini?’