Israele mu Nshiku sha kwa Davidi na Solomone
LESA alaile ukupeela ubufyashi bwa kwa Abramu icalo “ukutula pa mulonga wa Egupti no kufika ku . . . mulonga wa Yufrate.” (Ukut 15:18; Ukuf 23:31; Amlg 1:7, 8; 11:24) Ilyo Yoshua aingile mu Kanaani, papitile imyaka mupepi na 400 pa kuti Icalo Calaiwe cikule ukufika uko.
Imfumu Davidi yacandile ubufumu bwa bena Aramu ubwa Soba, ubwafikile ku Yufrate ku kapinda ka kuso aka Suria.a Ku kapinda ka ku kulyo, Davidi acimfishe abaPelishiti, icalengele ubufumu bwakwe ukukula ukufika ku Egupti.—2Sa 8:3; 1Imi 18:1-3; 20:4-8; 2Imi 9:26.
Solomone lyene atekele “ukufuma ku mumana Yufrate ukufika ku calo ca baPelishiti, kabili ukufika ku mupaka wa Egupti,” ne ci caleimininako ukuteka kwa kwa Mesia ukwa mutende. (1Ish 4:21-25; 8:65; 1Imi 13:5; Amb 72:8; Seka. 9:10) Na lyo line, icalo Israele aikelemo baleti cali “ukutula pali Dani no kufika ku Beeresheba!”—2Sa 3:10; 2Imi 30:5.
Imfumu Solomone tayaumfwilile Lesa, e co yalonganike bakafwalo na maceleta. (Amlg 17:16; 2Imi 9:25) Yale-ensha ifi mu misebo yalekanalekana na mu misebo ikalamba. (Yos 2:22; 1Ish 11:29; Esa 7:3; Mt 8:28) Pali ifyebo ifingi ifilandile pa misebo imo imo pali iyi, pamo nga “[umusebo ukalamba, NW] uulenina mu Betele no kuya ku Shekemu, kabili lubali ku kapinda ka ku kulyo ku Lebona.”—Abapi. 5:6; 21:19.
Icitabo ca The Roads and Highways of Ancient Israel citila: “Icingalenga ubwafya sana ukufwailisha ifyo imisebo yali ni co takwashala fya kwishibilako imisebo ifyaishibikwa bwino muli cilya calo ifyaliko mu nshita ya Cipingo ca Kale, pantu imisebo tayalesebwa pali ilya nshita.” Lelo, ifyo impanga imoneka ne fyashala ifyashulwa muli ulya musumba filalanga umo imisebo iingi yapitile.
Imisebo ilingi e yalepima ifyo ifita fyaleenda. (1Sa 13:17, 18; 2Ish 3:5-8) Pa kusansa Israele, abaPelishiti bafumine ku Ekrone na Gati ukufika ku ncende yabela “pa kati ka Soko na Aseka.” Ifita fya kwa Shauli fyabakumenye kulya mu “mupokapoka wa Ela.” Ilyo Davidi aipeye Galyati, abaPelishiti balibutwike babwelela ku Gati na Ekrone, na Davidi aninine ukuya ku Yerusalemu.—1Sa 17:1-54.
Imisumba ya Lakishi (D10), Aseka (D9), na Bete-shemeshe (D9) yali mu misebo ya mu mpanga iyapitile mu Shefela ukuya ku mpili sha Yuda. E co, iyi misumba yalebomfiwa sana ku kucilikila abalwani balepita mu nshila ya Via Maris (Inshila ya kuli Bemba) ku kwingila mu musumba ukalamba uwa Israele.—1Sa 6:9, 12; 2Ish 18:13-17.
[Futunoti]
a Icifulo ca bena Rubene cafikile mu Ciswebebe ca Suria, ico ku mpela lwa ku kabanga kwali umumana wa Yufrate.—1 Imila. 5:9, 10.
[Akabokoshi pe bula 16]
AMABUUKU YALEMBELWA PALI IYI NSHITA:
1 na 2 Samwele
Amalumbo (iciputulwa)
Amapinda (iciputulwa)
Ulwimbo lwa Nyimbo
Lukala Milandu
[Amamapu pe bula 17]
(Nga mulefwaya ukumona aya amamapu, moneni muli broshuwa)
Icifulo ne Misebo mu Bufumu Bwaikatana
Imipaka (Mu nshita ya kwa Solomone)
Tafisa
Hamati
Tadmore
Berotai (Kuni?)
Sidone
Damaseke
Turi
Dani
Yerusalemu
Gasa
Aroere
Beere-sheba
Tamari
Esione-gebere
Elati (Elote)
[Imimana ne milonga]
Yufrate
U.M. uwa Egupti
Davidi na Solomone (imisebo)
B10 Gasa
C8 Yopa
C9 Ashdode
C10 Ashkelone
C11 Siklagi
C12 AMATOLOLO YA PARANI
D5 Dore
D6 Hefere
D8 Afeke
D8 Rama
D9 Shaalibimu
D9 Gesere
D9 Makasi
D9 Ekrone
D9 Bete-shemeshe
D9 Gati
D9 Aseka
D10 Soko
D10 Adulamu
D10 Keila
D10 Lakishi
D12 Yatiri
D12 Beere-sheba
E2 Turi
E4 Kabuli
E5 Yokeneamu (Yokemeamu?)
E5 Megido
E6 Taanaki
E6 Arubote
E7 Piratone
E8 Lebona
E8 Sereda
E8 Betele
E9 Bete-horone wa pe Samba
E9 Bete-horone wa pa muulu
E9 Geba
E9 Gibeone
E9 Gibea
E9 Kiriati-yearimu
E9 Nobu
E9 Baali-perasimu
E9 Yerusalemu
E9 Betelehemu
E10 Tekoa
E10 Hebrone
E11 Sifi
E11 Horesha?
E11 Karmele
E11 Maone
E11 Eshetemoa
F5 En-dore
F5 Shunemu
F5 Yesreele
F6 Bete-sheani
F7 Tirsa
F7 Shekemu
F8 Saretani
F8 Shilo
F8 Ofra?
F9 Yeriko
F11 Ene-gedi
G2 Abele-bete-maaka
G2 Dani
G3 Hasore
G3 MAAKA
G5 Lo-debari (Debiri)
G5 Rogelimu
G6 Abele-mehola
G7 Sukote
G7 Mahanaimu
H1 SURIA
H4 GESHURI
H6 Ramoti-gileadi
H8 Raba
H9 Medeba
H11 Aroere
H12 MOABU
I4 Helamu?
I9 AMONE
[Imisebo Ikalamba]
C10 Via Maris
H6 Umusebo wa Mfumu
[Impili]
F5 Ulupili lwa Gilboa
[Babemba]
C8 Bemba wa Mediterranean Bemba Mukalamba)
F10 Bemba wa Mucele (Bemba Wafwa)
G4 Bemba wa Galili
[Akamfukumfuku nelyo icishima]
E9 En-rogele
[Ifikope pe bula 16]
Ku kulyo: Umupokapoka wa Ela, ukulolesha ku kabanga ku mpili sha Yuda
Pe samba: Imisebo yalekanalekana iyo balepitamo mu Calo Calaiwe