Ukwishiba Bwino Bwino Ifyo Abantu ba kwa Lesa Bamona Ukufyala Abana
1. Lishuko nshi ilyo Abena Kristu bamo bengatemwa ukukwata?
1 “Moneni, abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela. Nge mifwi mu minwe ya mpalume, e fyaba abana baume aba ku bulumendo; alishuko muntu uwaisushako umucenje wakwe.” Aya e mashiwi tubelenga pa Amalumbo 127:3-5. Ca cine, abana bupe bwawaminsha ubo Kabumba Yehova apeele Adamu na Efa no bufyashi bwabo.—Ukute. 1:28.
2-4. Bushe ifilecitika kuti fyalenga abafyashi na bana babo ukuba shani?
2 Ukufyala Abana mu Israele: Ukwabula no kutwishika, ukufyala abana mu Israele kwalemonwa ukuti lipaalo ukufuma kuli Yehova. (Amalu. 128:3, 4) Nomba ico tufwile ukwishiba ca kuti, Amalumbo 127 yalembelwe ne Mfumu Solomone, kabili imyaka iingi iyo imfumu Solomone yatekele yali ni nshita iisuma sana mu Israele. Ilyo Baibolo ilanda pali ilya nshita itila: “Abena Yuda na bena Israele bali abengi ngo musensenga wa pali bemba ku bwingi; ukulya no kunwa no kusamwa. Kabili abena Yuda na bena Israele baikele umutelelwe, umuntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, ukufuma kuli Dani [ku kapinda ka ku kuso] no kufika ku Beere-sheba, [ku kapinda ka ku kulyo] inshiku shonse sha kwa Solomone.”—1 Isha. 4:20, 25.
3 Lelo kwali inshita imbi mu nshiku sha bena Israele ilyo ukufyala abana kushaweme nangu panono. Pa nshita ya bonaushi bwa kubalilapo ubwa Yerusalemu, kasesema Yeremia alembele ukuti: “Yanaka amenso yandi ku kulile filamba, . . . pa kufwo mutombo abana na bonka mu misebo ya musumba. . . . Bushe abanakashi balye ubufyashi bwabo, abana abo bapuka mu minwe?” “Iminwe ya banakashi ba nkumbu yaipika abana babo.”—Inyimbo 2:11, 20; 4:10.
4 Cimoneka kwati ifyabipa nga nshi ifyapale fi fyalicitike na kabili ilyo papitile imyaka nakalimo 700. Kalemba wa lyashi lya kale umuYuda Josephus ashimike ukuti ilyo Yerusalemu ashingilwe mu 70 C.E., abana balesompola ifya kulya mu tunwa twa bashibo, banacifyashi na bo balesompola utwa kulya mu tunwa twa bana babo.
5, 6. (a) Bushe amashiwi ya kwa Yesu yalangile ukuti cinshi cali no kulenga abantu mu cilonganino ca Bena Kristu ukufula? (b) Finshi Abena Kristu bamo bamo ‘bengapokelela’?
5 Ukufyala Abana mu Nshiku sha Bena Kristu ba Kubalilapo: Bushe Abena Kristu ba kubalilapo balemona shani ukufyala abana? Ica kubalilapo fye, tufwile ukwishibo kuti Yesu alileseshe abasambi bakwe ukuupa impali no kukwata impokeleshi. Atile bafwile ukukonka fye filya fine Yehova apekenye pa kutendeka, e kutila umwaume afwile ukuupa umwanakashi umo, umwanakashi na o afwile ukuupwa ku mwaume umo. (Mat. 19:4-9) Abena Israele balefula pa mulandu wa kufyalana, lelo abena Israele ba ku mupashi bena, bali no kufula pa mulandu wa kupanga abasambi.—Mat. 28:19, 20; Imil. 1:8.
6 Nga ca kutila ukufyala abana e kwali no kulenga ubuKristu ukulunduluka, Yesu nga takoseleshe abasambi bakwe ‘ukupokelela’ ubushimbe “pa mulandu wa bufumu bwa mu muulu.” (Mat. 19:10-12) Na Paulo nga talembele ukuti: “E ico uwaufya ubushimbe bwakwe acite cisuma, lelo uushibufishe akacite cisuma ukucilamo.”—1 Kor. 7:38.
7. Fisuma nshi ifyo umutumwa Paulo aputilwemo ukulanda?
7 ‘Ubucushi mu Mubili’: Na lyo line, tatufwile ukulaba ukuti muli kalata wakwe uwa kubalilapo ku bena Korinti, umutumwa Paulo wine alandile na pa cingawamina sana bamukamfwilwa. Atile filya abapandile amano ukuti umuntu ope nelyo ukuupwa, talyali lifunde, alandile ico pa mulandu wa “kusuminisha.” Atile: “Awe ndeeba abashimbe na bamukamfwilwa, ndetila, cisuma kuli bene nga baikala ifyo na ine naba. Lelo nga bafilwo kuilama, boope nelyo ukuupwa, pantu ukuupana kwawamo kucilo kuba ne nsuuna. Lelo [mukamfwilwa] akaba ne nsansa ukucilamo nga atwalilila fye ifyo ali, e kupanda amano kwandi. Awe ndetila na ine nalikwata umupashi wa kwa Lesa.”—1 Kor. 7:6, 8, 9, 40.
8. Finshi fingasanshiwa mu “bucushi” ubo abaupana bapitamo?
8 Paulo na kabili atile: “Umushimbe nga aupa nelyo ukuupwa, uwabe fi tabembwike. Lelo, aboopa nelyo ukuupwa bakaba no bucushi mu mubili wabo. Lelo ine nati imupususheko.” (1 Kor. 7:28) Pa kulanda pa “bucushi mu mubili,” Baibolo wa ciNgeleshi uwa New World Translation akwata icisontelelo icitweba ukumona Ukutendeka 3:16, apo tubelenga ukuti: “Ku mwanakashi [Yehova atile,] Ukufusha nkafusho kucululuka kobe no kwimita kobe, mu kulunguluka e mo ukalafyalila abana; kabili kuli balo e kukalalolo kufuluka kobe, na o akulakuteka.” Ica kubalilapo, abaupana kuti limbi bakwata ubwafya mu cupo. Na kabili amashiwi ya kuti “ubucushi mu mubili,” ubo abaupana bengakwata, ukwabula no kutwishika, kuti yapilubula ubwafya bakalakwata pa kufyala abana. Ca cine ukuti Paulo taleseshe ukuupana no kufyala abana, lelo ukwabula no kutwishika, amwene ukuti wali mulimo wakwe ukusoka Abena Kristu banankwe ukuti ifi fintu kuti fyaleta amafya yalekanalekana no kupumfyanya ica kuti bamo kuti bafilwa no kubombela Yehova bwino bwino.
9. Bushe ukwaluka kwa calo kulenga Abena Kristu ba cine ukusala ifintu mu musango nshi?
9 “Naipipe Nshita Iyashalako”: Mu nshiku sha batumwa, Abena Kristu tabakwete ubuntungwa bwa kwikala nge fyo abantu bonse mu calo baleikala. UbuKristu bwalikumine ne fyupo fyabo fiine. Paulo alembele ukuti: “Awe, mwe ba bwananyina, ndetila, naipipe nshita iyashalako. E ico, abali na bakashi babe nga bashaba na bo, . . . na babomfya cino calo babe nga bashicibomfya sana; pantu imibele ya pano calo ileyaluka. Awe, ndefwaya imwe ukukanasakamikwa. . . . Awe ndesose ci ica kuti mumwenemo icisuma mwe bene, nshisosele ukuti imubikile ica kumwikata ku molu, lelo ku kumutwala ku cawama ica kuti mulepyungila Shikulu lyonse ukwabula ukupusaulwa.”—1 Kor. 7:29-35.
10. (a) Cinshi Yesu ashabindile abakonshi bakwe, lelo fintu nshi ifyacindama ifyo abasokeleko? (b) Bushe ifyali no kucitika ku ntanshi fyali no kulanga shani ukuti ifyo basalilepo ukucita fyalimo amano?
10 Abena Kristu abali mu Yudea na mu Yerusalemu, balekabila sana ukuba ‘abalola.’ Ilyo Yesu abasokele ukuti kukesa ubonaushi bwa cibili ubwa Yerusalemu, atile: “Kalanda ku bakaba na mafumo na bakalaonsha muli shilya nshiku!” (Mat. 24:19) Ca cine ukuti Yesu taebele Abena Kristu ba mu nshiku sha batumwa ukuti tabafwile kufyala abana. Alandile fye icishinka mu kusesema kwakwe, ukuti ilyo icishibilo ca konaulwa kwa Yerusalemu cikamoneka, cili no kwafya ku bakaba na mafumo na bakalaonsha ukufulumuka bwangu bwangu. (Luka 19:41-44; 21:20-23) Na lyo line, kwali icimfulumfulu mu citungu ca Yudea ilyo caletwala ku mwaka wa 66 C.E., ukwabula no kutwishika, Abena Kristu balibukishe ukusoka kwa kwa Yesu kabili bafwile baletontonkanyapo pa mulandu wa kufyala abana muli shilya nshiku balimo ishali ishayafya.
11, 12. (a) Bushe bamwana Noa baikeenye ukucita finshi kabili busuma nshi bwali mu kucite ifyo? (b) Bushe umulimo wapeelwa ku Bena Kristu kuti walenga abaupana batontonkanya pali cinshi?
11 Ica Kumwenako ca Baliko ku Kale: Yesu atile ‘ukubapo kwa Mwana wa muntu” kukaba “filya fine inshiku sha kwa Noa shali.” (Mat. 24:37) Noa na bana bakwe batatu abaume balikwete umulimo ilyo Ilyeshi talilaisa. Bakwete umulimo wa kupanga icibwato icikalamba nga nshi no kushimikila abantu. (Ukute. 6:13-16; 2 Pet. 2:5) Ilyo Yehova abebele ifya kukonka pa kupanga icibwato, cimoneka kwati abana ba kwa Noa ninshi balyupa kale. (Ukute. 6:18) Tatwaishiba bwino bwino imyaka yapitilepo pa kuti bapwishe ukupanga icibwato, lelo cimoneka ukuti palipitile imyaka iingi. Nomba icipapusha ca kuti mu myaka yonse iyo baikele pa ntanshi ya Lyeshi, bamwana Noa na bakashi babo tabakwete bana. Umutumwa Petro ukwabula no kupita mu mbali atile, ‘imyeo cinekonsekonse (8) e yapuswike ku menshi,’ e kutila Noa no mukashi wakwe, na bana bakwe batatu na bena mwabo, tapali nangu umo uwakwete abana. (1 Pet. 3:20) Mulandu nshi nakalimo abana ba kwa Noa bashakwatile bana ilyo ilyeshi talilaisa? Nakalimo ifintu fibili e fyalengele abana ba kwa Noa ukukanakwata abana. Ica kubalilapo, ubonaushi bwe sonde ku lyeshi bwalepalamina, kanshi balikwete umulimo wa kwa Lesa uwalefwaikwa ukubombwa ukwabula ukupumfyanishiwa nangu panono. Ica bubili, tabalefwaya ukukwata abana mu calo ‘umwafulile ububi bwa bantu pano isonde, umo no kulinga konse kwa matontonkanyo ya mitima yabo kwabipile fye inshiku shonse.’ Na kabili, muli cilya calo ‘mwaiswile no lufyengo.’—Ukute. 6:5, 13.
12 Nomba tatuletila ifyo abana ba kwa Noa na bakashi babo bacitile ilyo Ilyeshi talilaisa, e fyo na baupana bonse muno nshiku bafwile ukucita. Na lyo line, apo Yesu atile inshiku tuleikalamo shaba nge nshiku sha kwa Noa, tufwile ukutontonkanyapo sana pa fyacitile bamwana Noa na bena myabo.
13, 14. Londololeni umulandu cayafisha ukukusha abana muli shino nshiku isha kulekelesha ukucila ifyo cali kale.
13 ‘Inshita Shayafya’: Ukupala Noa no lupwa lwakwe, na ifwe twikala muno calo umwaba abantu “abashipepa.” (2 Pet. 2:5) Nge fyo cali kuli balya, na ifwe tuli mu “nshiku sha kulekelesha” isha bwikashi bwa bantu babipa abali no konaulwa nomba line. Umutumwa Paulo alandile mu kusesema ukuti mu “nshiku sha kulekelesha” isha bwikashi bwa kwa Satana mukaba “inshita shaibela ishayafya.” Pa kutulanga ukuti cikaafya pa kukusha abana muli ishi nshiku, atile abana bakaba “abashumfwila abafyashi babo.” Alandile ukuti abantu, kumo na bana abanono na bapungwe, bakaba “abashitasha, abashaba na bucishinka, abashaba na citemwishi.” (2 Tim. 3:1-3) Ca cine ukuti Paulo pano alesesema ifikaba imibele ya bashipepa, lelo ukwabula ukutwishika, ukubipa kwa fintu muli uyo musango kuti kwalenga ukukusha abana ukwafya sana ku Bena Kristu, nge fyo cacitika ku bengi. Sana sana pali ino nshita ilyo imikalile yafishe e lyo cileafya ukuliisha, ukufwika no kusunga ulupwa ulukalamba.
14 Fyonse ifi twalandapo, filelanga ukuti calicindama ukwishiba bwino ifyo Abena Kristu bafwile ukumona ukufyala abana. Ca cine ukuti ukufyala abana kuti kwaleta insansa, lelo kuti mwaba na mafya ayengi. Mwaliba ubusuma no bubi.
15. Bushe abalefwaya ukuba abafyashi bafwile ukutontonkanya pa fintu nshi ifyacindama?
15 Insansa ne Milimo Ifyaba mu Kufyala Abana: Pa kukwata abana aba kuti bakakule bwino, abafyashi bafwile ukwishiba ukuti umwana te cintu ca kwangasha, kabili bakalubulula kuli Kabumba pa bumi bwakwe na pa mikalile yakwe. Ilyo baleta umwana pano calo, abafyashi bafwile ukuipekanya ukubomba umulimo uukalamba nga nshi uwa bufyashi. Nga bakwata umwana, ninshi batendeka umulimo wa myaka 20 uwa kuliisha, ukufwika, ukumutwala ku cipatala na ku sukulu. Nangu babombe fyonse ifi, tabakeshibe bwino bwino ifyo umwana akaba pa kulekelesha.
16. Finshi Amalembo yalandapo ififwaikwa kuli baeluda na babomfi batumikila ifyakuma abana?
16 Umutumwa Paulo atile: “E ico kangalila afwile ukuba uushitungwa kabi, umulume wa mukashi umo, . . . umuntu uutungulula bwino aba mu ng’anda yakwe iine, uwaba na bana abanakila kabili aba mucinshi nga nshi; (pantu umuntu nga cine cine taishiba ukutungulula aba mu ng’anda yakwe iine, engasakamana shani icilonganino ca kwa Lesa?)” Paulo kabili atile: “Ababomfi batumikila babe abalume ba mukashi umo, abatungulula bwino abana babo na ba mu ng’anda yabo iine.”—1 Tim. 3:2-5, 12.
17. Bushe cinshi cilenga Abena Kristu bamo bamo abaume ukukanapeelwa imilimo mu cilonganino?
17 Kwena baeluda na babomfi batumikila te kuti bapeelwe umulandu nga ca kutila abana babo, nga bakula, bakaana ukulabombela Yehova. Lelo kuti bapeelwa umulandu pa bana abaice na pa bana abakalamba abacili basungwa mu ng’anda mu mwabo. Baeluda na babomfi batumikila balapokwa imilimo yacindama nga nshi iya mu cilonganino pa mulandu wa kuti tababikako amano nelyo balafilwa ukufikapo bwino bwino pa fifwaikwa fya mu Malembo ifya ‘kutungulula bwino abana babo na ba mu ng’anda yabo iine.’ Ku ba musango yo, pamo na bafyashi bambi abengi, abana babo balabaletela ubulanda, tababaletela insansa iyo. Ilingi line ifyo ipinda lyalanda filacitika. Lyatila: “Umwana mwaume umuwelewele kayofi kuli wishi”!—Amapi. 19:13.
18, 19. Bushe ukutemwa kwa cine kuti kwalenga umulume Umwina Kristu ukutontonkanya pa milandu nshi iyacindama iyingafwa umukashi wakwe?
18 Bawishi Ababika Amano ku Bana: Abena Kristu bonse abaupa, te mulandu balikwata imilimo mu cilonganino nelyo tabakwata, bafwile ukutontonkanya pa fyo bumupashi bwa bakashi babo bukaba ilyo bakalasakamana abana abanono. Nga ca kutila umukashi takosa sana lwa ku mupashi, cikaba shani nga akwata umwana munono nelyo abana abengi? Bushe akalakwata inshita ye sambililo lya pa lwakwe ne nshita ya kubombako umulimo wa kushimikila?
19 Bushe abaupa, balebukisha lyonse ukuti ukulela akanya nelyo umwana munono ilingi line kulalenga abena mwabo ukukanamwenamo bwino bwino mwi Sambililo lya Citabo pa Cilonganino, mu kulongana kwa pa Ng’anda ya Bufumu, mu kulongana kwa muputule e lyo na mu kulongana kwa citungu? Ukupumfyanishiwa kukabako pa myeshi iingi nelyo pa myaka iingi nga balekonkanya ukukwata abana. Ukulingana fye ne fyo caba, ilingi line ababomba sana umulimo wa kulela abana ni banyina te bawishi iyo. Limo icicitika ca kutila abalume balalunduluka sana mu cilonganino, balafika na ku kupeelwa imilimo mu cilonganino, lelo abakashi babo bena baba fye abanaka lwa ku mupashi. Cinshi cilenga? Ilingi line mulandu wa kuti abana balalenga banyina ukufilwa ukulakutika bwino bwino ilyo bali ku kulongana, tabakwata nshita ye sambililo lya pa lwabo ilya kubelenga ifyashika ifya mu Baibolo, kabili balafilwa no kubombako sana umulimo wa kushimikila pa mulandu wa kusakamana abana. Bushe kuti twatila umufyashi umwaume ni wishi uwafikapo nga ca kutila alekela umukashi wakwe imilimo yonse iyi?
20, 21. Bushe cinshi cingawamina ukukanafusha abana abanono ku ncende mwaikala?
20 Kwaba mafya yalekanalekana ayo banamayo bakwata nga balekonkanya sana ukukwata abana, na bana abafyalwa na bo balakwata amafya. Bankashi tabakwata nshita ya kubelenga ifya ku mupashi ne ya kushimikila; balapumfyanishiwa ilyo bali pa kulongana; nga kulinganya na bamunyina, bankashi ababomba bupainiya banono: pali bapainiya bane, kuti paba fye nkashi umo.
21 Abana nga bakonkana sana ukufyalwa tababa abakosa bwino bwino kuti balwala ubulwele bwa kwashiorkor nge fyalandile Awake! wa February 22, 2003, ibula 7. Badokota batila namayo alakabila ukutuusha inshita iyalinga ilyo talaimita na kabili. Nga te ifyo, amaka yakwe aya kwimita no kukwata abana abatuntulu yalacepa. (Moneni Awake! wa September 22, 1988, ibula 5) E ico kanshi, bushe kuti twatila umwaume ni wishi uusakamana aba mu ng’anda nga ca kutila tatontonkenye pa fyo abana bengaba nga umwina mwakwe afyala abana mu kukonkana?
22. Fipusho nshi ifyo wishi Umwina Kristu afwile ukuipusha?
22 Abena Kristu abengi abaume abakwata abana balabikako sana amano ku kubombela pamo na bena mwabo ukulela abana. Balabikako sana amano ku kumona ukutila abana bali tondolo kabili balekutika pa kulongana kwa cilonganino. Nga ca kutila akanya katendeka ukulila nelyo umwana wabo atendeka ukupanga icongo no kupunda sana, na bo balabombako umulimo wa kutwala umwana pa nse ku kumusalapula. Mulandu nshi lyonse cingabela ukuti banyina fye beka e bo balepumfyanishiwa pa kulongana? Pa ng’anda, abaume aba cikuuku balafwako abakashi babo imilimo ya mu ng’anda no kusunsuntila abana ukuti basendame pa kuti abalume na bakashi bakwate inshita ya kwikala pa nshi no kutontonkanya pa fya ku mupashi.
23, 24. Finshi twingalanda pa kukwata abana pali lelo, kabili mulandu nshi tushifwile ukulengulwila abakwata abana nelyo abashakwata?
23 Caba ku fyo Abene Balefwaya: Muno nshiku, Yehova taapeela abantu umulimo wa kukwata abana. Na lyo line, alipeela abana nge ca bupe ku baupana abene nga balefwaya. Kanshi Abena Kristu abaupana nga balefwaya ukukwata abana takuli nangu umo uufwile ukubaseka; na kabili takuli nangu umo uufwile ukuseka abaupana abashilefwaya ukukwata abana.
24 Kanshi ukufyala abana muno nshiku caba fye ku fyo abaupana abene balefwaya, takwaba umbi uwingabeba ati bakwate abana nelyo ukuti bekwata. Nomba, pa mulandu wa kuti “naipipe nshita iyashalako,” abaupana bafwile ukutontonkanyapo sana no kupepelapo pa busuma no bubi bwaba mu kukwata abana muli shino nshiku tuleikalamo. (1 Kor. 7:29) Abafwaya ukukwata abana bafwile ukwishiba ukuti ubufyashi bulaleta insansa. Lelo bafwile no kwishiba bwino bwino imilimo yaba mu kukwata abana na mafya yalekanalekana ayengacitika kuli bena na ku bana babo abo bakaleta pano calo. Abaupa bafwile ukulanshanya na bena mwabo pali uyu mulandu. Te cisuma ukumona kwati tapaba nangu cimo icayafya, kukwata fye abana. Abena Kristu bafwile ukwishiba ukuti nangu cingatila Baibolo tayalesha ukufyala abana, pali 1 Timote 5:8 patila: “Na cine umuntu nga tasakamana abantu bakwe, pali bufi aba mu ng’anda yakwe iine, ninshi nakaana icitetekelo kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” Ukukwata abana abengi sana kuti kwalenga abafyashi ukufilwa ukupeela abana babo ifya kulya fyakumanina, ifya kufwala, no mwa kwikala. (Moneni Awake! wa September 22, 1988, ibula 5)
25. Nangu line ukukwata bana muli ino nshita ya ku mpela caba ku muntu umwine, kufunda nshi uko twingamona mu fyo Yesu alandile pali Mateo 28:19?
25 Abena Kristu abakwata abana bafwile ukubikako sana amano ku mulimo wabo uwa bufyashi. Finshi fimo ifyo bafwile ukucita? Ku ca kumwenako, ilyo Umwina Kristu waipeela ashimikila ku muntu uulefwaya ukusambilila icine, alatendeka isambililo lya Baibolo ilya pa ng’anda kabili alaya lyonse mu kutungulula isambililo. Apo natendeka isambililo, ulya Nte alabombesha, cila mulungu alaya kwi sambililo pa kuti umupya alunduluke lwa ku mupashi. Na bana ba Mwina Kristu na bo bene e fyo bakabila ifya ku mupashi. Isambililo lya Baibolo ilyapekanishiwa bwino kabili ilya lyonse, lifwile ukutendeka lintu abana bacili abaice kabili lifwile ukulatungululwa lyonse. E fyo no mwana akabila pa kuti akule mu fya ku mupashi no kusambilila ukutemwa Kabumba wakwe. (2 Tim. 3:14, 15) Na kabili, abafyashi bakabila amano ya kwimikila abana ica kumwenako cisuma ica mibele ya Bwina Kristu pa ng’anda, filya fine bacita ilyo bali ku Ng’anda ya Bufumu. Na kabili, ilingi line bafwile ukubomba no mulimo wa kusambilisha abana ifya kushimikila. Nga balecite fyo, pamo no kushimikilako abantu bambi, ninshi kuti balomba Yehova ukuti abafwe ‘ukulenga’ abana babo ukuba ‘abasambi.’—Mat. 28: 19.
26, 27. (a) Finshi ifikacitika ku ntanshi, kabili mafya nshi ayo Yesu atusokeleko? (b) Bushe ifyo Yesu alandile kuti fyalenga abantu balamona shani ukukwata abana muli ino nshita ya ku mpela?
26 Ku ntanshi uku tuleya kuli “ubucushi bukalamba ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kwa pano calo ukufika kuli nomba, nangu tabwakabeko kabili iyo.” (Mat. 24:21) Inshita ya bucushi bukalamba ikaba iyayafya sana ku bakalamba na ku bana bene.
27 Ifi fyebo fisuma ifya kutucinkulako ukufuma kwi Bumba Litungulula, filetulanga ifyo Yehova amona umulandu wa kukwata abana, tafilelanda pa ntambi sha ku calo cimo ifi nelyo pa fyo abantu bamo baishiba uko bakulila. Muli ifi fyebo muli ukufunda kwa mano kabili fifwile ukutulenga ukwishiba bwino bwino ifya kucita pa mulandu wa bana.
28. (a) Bushe nga ca kutila twatontonkanya pa nshita ya ku ntanshi mulandu nshi abafyashi bashifwile ukusakamanina? (b) Bushe lisubilo nshi bafwile ukukwata na bana babo?
28 Kwena cishinka ukuti ku ntanshi kukaba ubucushi bukalamba, lelo abakwata abana abanono tabafwile ukusakamana sana ukuti cikaba shani ku bana babo. Nga ca kutila abafyashi abene batwalilila aba cishinka no kubombesha ukukusha abana babo “mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova,” kuti basuubila ukutila abana babo abacumfwila bakapusuka. (Efes. 6:4; 1 Kor. 7:14) Apo bonse baba mwi “bumba likalamba,” bena pamo na bana babo kuti basubila ukwisapusuka “ubucushi bukalamba.” Nga ca kuti abana babo bakula no kutwalilila ukubombela Yehova mu cishinka, abo bana ninshi bakalatasha Yehova umuyayaya pantu abafyashi babo balibakushishe bwino.—Ukus. 7:9, 14; Amapi. 4:1, 3, 10.