Inshila ya Kufumina mu Nkongole

MULI shino nshita shileyaluka, ukusakamana bwino icuma ca lupwa bwaba bwafya ubwine bwine. Ni shani fintu mwingalolenkana no bu bwafya mu kutunguluka?

Ukupikulula takwingesako pa kufula fye kwa shintu mukwata. Incenshi sha fya ndalama shitila ukupikulula kwakuma ku kwishiba kuntu indalama shilefuma na kuntu shileya pamo pene no kuba uwaitemenwa ukulaishiba fintu mulepingulapo. Pa kucite co, mulekabila ukupenda ifyo indalama shikabomba.

Ukwansha Icilesha Ukupenda Ifyo Indalama Shikabomba

Ukupenda ifyo indalama shikabomba, nangu cibe fyo, “kulaletako ifya kwelenganya ifya kubombomanika,” e fyasosa impanda mano mu fya ndalama, Grace Weinstein. E mulandu wine, abengi bashipendela fye ne ndalama. Bamo na bo batila ukupenda ifyo indalama shikabomba fyayampana no mulandu wa kufola shinono nelyo ukukanasambilila. Lelo nangu fye bantu baishibishe milimo abafola ishingi balakwata amafya ya ndalama. Iciŋombe ca mu fya ndalama cimo catila: “Umo uwa bantu ba kubalilapo abo napandile amano aimwenene amadola 187,000 mu mwaka umo . . . Inkongole shabo isha pali kardi wa kukongwelapo tashafikile na ku madola 95,000.”

Michael, uulumbwilwe ku numa, aaleshimunuka ukufwaya ukupanda mano kwa mu fya ndalama pa mulandu umbi. Asumino kuti: “Naletiina nati bambi kuti bamona ngo mutuutu kabili uwatumpa.” Lelo umwenso wa musango yo tapaba na po waiminina. Ukubomba pa milandu ya ndalama no kupange ndalama ifi fifwaya ukulamuka kwapusana, kabili icinabwingi tabakanshiwa ifya kubomba pa ndalama. Uwafwilisha abekashi alondololo kuti: “Tupwisha amasukulu natwishiba ifingi pa lwa mipelwa ya triangle ukucila fintu twishiba pa lwa kusunga indalama.”

Ukupenda ifyo indalama shikabomba, nangu ni fyo, takwayafisha. Kusanshamo ukulemba umutande wa shintu mukwata no mutande wa fipooswa—e lyo lyene ukwikalila mu kati na nkati ka shintu mukwata. Mu cituntulu, ukupenda ifyo indalama shikabomba kuti kwaba ukwa kuipakisha, kabili ukwikalila kuli uko kutantika kuti kwaleto kwikusha.

Ukutendekako

Natutendekele no mutande wa shintu mukwata. Ubwingi ubwa ifwe, ici cilingile ukwanguka pa mulandu wa kuti ilingi muba fye ifintu ifinono—amalipilo, nsonsela uufuma kuli akaunti tusungilako indalama, na fimbipo.

Lelo mwilashintilila pa ndalama ishabulo kushininkishiwa, pamo nga ishikafuma mu kubomba ukupusha mu nshita, babonasi, nelyo isha kupeelwa fye. Abapanda amano mu fya ndalama balasoka abati ukucita amapange pa ndalama isho mushishininkishe uko shikafuma kuti kwamwingisha mu nkongole. Nga ca kuti isho ndalama shaisamoneka, kuti pambi mwasalapo ukushibomfya ku kuisangalasha mwe bene no lupwa, ukwaafwako bambi ababulishe, nelyo ukusangwila ku mulandu umo uwakatama.

Ukutantika umutande wa fipooswa, nangu cibe fyo, kuti kwamupelenganyako panono. Robert na Rhonda, abalumbwilwe mu fipande fya ku numa, tabaleumfwikisha uko indalama shintu baaleculila shaleya. Robert alondolola fintu bapikulwile ubwafya ati: “Umo na umo pa mweshi uutuntulu twaleenda ne pepala no kulembapo akanyampuku konse kantu twalepoosa. Twalelemba fye ne ndalama twalepoosa pali kapu wa kofi. Kabili pa kuwa kwa kasuba kamo na kamo, twalelemba ubwingi bonse mu citabo cintu nashitile ica kupenda ifyo indalama shilebomfiwa.”

Ukulalemba mu kusakamanishisha akali konse kantu wapoosa e cingamwaafwa ukusanga ‘indalama sha mupamba’ ishili shonse ishimoneka ukutelemuka no kuluba. Nga ca kuti mwalishiba imipoosele yenu iya ndalama, nangu cibe fyo, kuti mwasuulako fye ukukaanalalemba ifyo mupoosapo indalama ubushiku no bushiku no kulemba fye umutande wa mweshi no mweshi uwa fipooswa.

Ukutantika Ifipooswa fya Cila Mweshi

Kuti pambi mwafwaya ukupangako charti uwapala uno uulangililwe pe bula likonkelepo. Mu mukululo wa “Ifipooswa Fyashininkishiwa,” lembenimo ubwingi bwa ndalama buntu pali ino nshita mupoosa pa cipe cimo na cimo. Mwifusha impendwa ya filefwaikwa ukushita, ukubomfya imitwe pamo nga “ifya kulya,” “iŋanda,” na “ifya kufwala.” Nangu cibe fyo, mwishako ififwaikwa ukushita finono finono ifyayampanako. Kuli Robert na Rhonda, indalama shabo ishingi shaleya ku kuliila kumbi, e co ukulekanya “ukuliila kumbi” ukufuma ku “fya kushita” kwalyafwilishe. Nga mulaipakisha ukuba aba cileela kuli bambi, ici na co kuti caba pa fifwaikwa ifinono finono pe samba lya “ifya kulya.” ubuyo buli bwa kulenga charti ukukwatamo imwe ngo muntu na fintu mwatemwa.

Lintu mulepanga charti wenu, mwilalabako ifipooswa fiisa pa numa ya myeshi itatu, pa kati ka mwaka, pa mwaka, ne fya pa tushita tumbi, pamo nga ukulipila inshuwalansi ne misonko. Pa kusanshamo ifi muli charti wa mweshi no mweshi, nangu cibe fyo, muli no kwakanye co cipendo ca ndalama ukulingana ne mpendwa ya myeshi.

Icintu cacindama pa mutande wa fipooswa ni “ndalama sha kusunga.” Ilintu abengi tabengatontonkanya indalama sha kusunga ukuba nge fipooswa, kuti cawama ukupekanya ifyo indalama shimo isha mweshi no mweshi shikabomba ku fintu fya mu kampampa nelyo ku mifwaile yaibela. Grace Weinstein akomaila pa kucindama kwa kusansha indalama sha kusunga pa mutande wenu uwa fipooswa ati: “Nga tamwingaba na maka ya kusungako fye nangu maperesenti 5 (iili iyacepesha nga nshi) ukufuma pa ndalama shishala nga mwalipilo musonko, ninshi cikafwaya mukabombepo mu kukalabana. Mukaleka ukulakongole fintu, ukuteulula inshila mwikalilamo, ukubwelela ku fintu fye ifikabilwa.” Ee, shininkisheni ukusanshamo indalama sha kusunga ilyo muletantika ifya kushita ifya cila mweshi.

Pa kunashako bucushi pa nshita lintu mwingaba pa bulofwa, ilingi line nomba cilatashiwa ukuti mwaesha ukubikako indalama ishasungwa ishingabomfiwa mu kwangufyanya ukufuma nangu ku malipilo ya myeshi 6. “Nga bamulundilako amalipilo, sungeniko hafu,” e fyasosa impanda mano ya mu fya ndalama. Bushe muyumfwe fyo tacingacitika ukusungako indalama?

Langulukeni Laxmi Bai, uwaba umupiina ukupala abengi abekala mu ncende sha mu mishi isha mu India. Atendeke ukusungako umupunga unono mu nongo ukufuma pa untu cila bushiku aleipikila ulupwa lwakwe. Mu tushita mu tushita, aaleshitisha uyo mupunga no kubike ndalama mu banki. Apa e patendekeele ukuti engapoka loni wa ku banki ku kwaafwako umwana wakwe umwaume ukwimika icapu ca kulungishishamo incinga. Ukusunga kwa musango yo ukwa panono panono kwalyalule fintu mu myeo ya bengi, e fyashimika India Today. Ici calenga abantu bamo ukukanashintilila pali bambi mu fya ndalama.

Nangu cibe fyo, ukulinganya mu kupenda ifyo indalama shikabomba calicila pa kupanga fye umutande wa sho mukwata e lyo ne fipooswa. Cisanshamo ukusungilila ifipooswa mu kati ka shintu ufola, icingafwaya no kucefyako fimo ifipooswapo indalama.

Bushe Cintu Cakatama?

Moneni umutwe wa kuti “Bushe Nacikatama?” pali uyo formu uuli pe bula 27. Uyu mukululo uli uwacindama ukulangulukapo, maka maka nga mwasange fyo ubwingi bonse ubwa ndalama ubuli mu mukululo wa “Indalama Ishikabomfiwa” bwacila pa sho mukafola. Nangu cibe fyo, ukupima nampo nga icintu cili icakatama e lyo ne ndalama shili no kupeelwa kuli cene kuti caba bwafya ubwine bwine. Maka maka ici e fyo ciba muli shino nshita ishileyaluka lintu ifipe ifipya filetwalilila ukupangwa ifilesabankanishiwa nge fikabilwa. Icingaafwa cili kutontonkanya pa cili conse ico mulepoosapo indalama ukumona nga cilekabilwa, nga ukukabilwa kuletwishikwa, nelyo nga cipe ca busambashi icingawama ukukwatako.

Lolesheni pa cilepooswapo indalama conse ico mutantike, na pa numa ya kupimununa kwabikwako amano, lembenimo “E” mu mukululo wa “Bushe Nacikatama?” nga ico cintu cili icakatama icine cine; lembenimo “?” nga ukukabilwa kuletwishikwa; lyene “I” nga cipe ca busambashi icingawama ukukwatako. Ibukisheni, ubwingi bonse pamo ubutantikwe mu mukululo wa “Indalama Ishikabomfiwa” tashilekabila ukucila pa sho mukwata pa mweshi!

Ifipe apalembelwe “?” na “I” ukwabulo kutwishika e fili no kubalilapo ukucefyako. Ifi fipooswa pambi te kuti fifumishiwepo nakalya nakalya. Ubuyo buli kubeebeeta icintu cimo cimo ukumona nga ishilepooswapo nashilingana no kuipakisha kuntu shileleta e lyo no kufifumyapo ukulingana ne co twasanga. Robert na Rhonda bamwene ukufuma pa mutande wabo ukuti baalepoosa amadola 500 pa mweshi pa kuya ku kuliila kumbi. Cali cibelesho bawililemo pa mulandu wa kuti pali bene tapaali nangu umo uwaishibe ukwipika. Lelo Rhonda alibombeelepo no kusambilila kabili atila: “Nomba tulaipakisha ukwipika, kabili tuliila pa ŋanda ilingi line.” Robert alundapo ati: “Nomba tuya mu kuliila kumbi lyeka fye lintu kuli utushita twaibela nelyo lintu cafwaikwa.”

Ukwaluka mu mibele yenu kuti kwalenga imwe ukupituluka mu fili ifyakatama. Nga fintu cilumbwilwe mu cipande cibalilepo, isho Anthony alefola shaishilebwelela pa nshi. Ukufuma pa madola 48,000 pa mwaka ukwika ukukanafika ku madola 20,000 no kuba apo pene pa myaka ibili. Ici nga cingacitika kuli imwe, kuti pambi mwasalapo ukupenda ifyo indalama shikabomba mu nshila ya kufwayo kupusuka, ukufumyako fyonse ifishilekabilwa ukupooselwapo indalama.

Ifyo fine fye e fyacitile Anthony. Ukupitila mu kucefyako sana indalama isha fya kulya, ifya kufwala, imyendele, no kukokoloka, mu bucushi alitungulwike ukukaanaluse ŋanda.a “Pamo ngo lupwa twalipampamike ifyo twalekabile cine cine ne fyo twalefwaya,” e fyo asosa, “kabili twalimwenamo mu catuponeene. Nomba natwishiba ifya kwikushiwa ne finono.”

Putuleniko Inkongole

Nga tashicincintilwe inkongole kuti shapumfyanya ukubombesha kwenu ukwa kufwaya ukwikalila mu bukumu buntu mwakwata. Ilintu inkongole ishikasende nshita pa kulipila ukubomfiwa ukushite fikwatwa pamo nga iŋanda iyo umutengo wa iko ukalakulilako kwaliwamapo, inkongole sha pa makardi ya kukongwelapo ishibomfiwa pa fintu fya mikalile ya cila kasuba kuti shaleto busanso. E co “mwilalipilapo nangu kanyampuku ukubomfya amakardi,” e fyasosa Newsweek.

Incenshi sha fya ndalama shikoselesha ukulipile nkongole sha pali kardi wa kukongwelapo nangu fye kuyafumya mu sho mwasunga. Tacingaba no mo cilolele ukuba ne nkongole sha kulipililapo nsonsela umukalamba ilintu mulesungilila indalama isho mwabika isho mukakwatilapo fye nsonsela munono. Pa kwiluke ci, Michael na Reena balipiile inkongole shabo shonse pa kuyapoka indalama shali pa fipepala fyabo ifyalelanga indalama shintu bakwete, kabili balipingwilepo ukukanaponena mu mibele ya musango yo na kabili.

Robert na Rhonda, apo tabakwete ubukumu bwa musango yo, baingile mu kupenda ifyo indalama shikabomba mu nshila ya kufwayo kupusuka. Robert atila: “Nashilile charti wa mipelwa pa cipampa ca kulembapo ukulangilila fintu twingalacefyako inkongole umweshi umo umo no kucikobeka mu muputule wa kusendamamo umo twalecimona cila lucelo. Ici caletucincisha ubushiku no bushiku.” Ilyo umwaka wapwile, fintu bali abacankwa ukulubukako ku nkongole sha pali kardi amadola 6,000!

Mu fyalo fimo nangu fye kushite cipe mu ndalama sha kwashima ku banki takuli na kabili ukwawama nga fintu kwali kale ngo mwa kusungile ndalama. Kabili ukushite ŋanda kuti kwafika ku kumupinda indalama ishingi mu musango wa nsonsela. Ni shani fintu mwingacita pa kubweshako ifipinda indalama sha kwashima? “Atemwa kusheniko icakaniko ca ndalama isho mulipilako ku banki ukucila pa cintu ilyo ibanki lifwaya nelyo shiteni iŋanda iyanakako umutengo,” e fyatubulula Newsweek. “Nga ca kuti kale kale mwalikwate ŋanda, kanyeni ukukuntwa kwa kufwayo kukwate yacilapo.”

Kuti mwacefyako nga nshi umutengo wa loni wa motoka pa kulipilako icakaniko cikalamba pa kutendeka. Lelo kuti mwasunge shi ndalama mu kubangilila ukupitila mu kushilembapo pa kupenda kwenu ukwa lupwa ukwa fyo indalama shikabomba. Kabili ni shani pa lwa kusala motoka umusuma uwabombapo kale?b Umutengo wine uwa uko uunono kuti pambi wapilibula ukuba ne fya kulipilishiwa ifyacepako. Kuti pambi mwashita fye no kushita ukwabula no kuti mwingile mu nkongole.

Bushe Kuti Mwatunguluka?

Nampo nga kuti mwatunguluka mu kupenda ifyo indalama shikabomba cishintilila maka maka pa nshila iingabomba. “Ifi fintu te kuti fibombe nga ca kuti indalama mupaatwile ku kubomfya pa ŋanda nashicepa nga nshi ica kuti tashingamufisha ku mpela ya mweshi,” e fyalandapo umulume no mukashi abo baatunguluka mu kwikalila ku kupenda kwabo ukwa fyo indalama shikabomba.

Na cimbi icacindama icilenga ukupenda ifyo indalama shikabomba ukuti kutunguluke caba kulanshanya kusuma pa baba mu lupwa. Abali no kwambukilwako no ku kupenda ifyo indalama shili no kubomba balingile ukuba ne shuko lya kuilumbulwila imimwene yabo na fintu baleyumfwa ukwabula ukubapumya. Nga aba mu lupwa ababimbilwemo baumfwikisha bwino ifyo umo na umo akabila na fintu afwaya no kwishiba imibele ya fya ndalama fintu ili pa ŋanda, mu kupalishako kukabako ukumfwana kwawaminako no kucitikako eyefilya ukwa kuti ukupenda ifyo indalama shikabomba kukatunguluka.

Muli shino nshiku shayafya, ilyo imibele ya pano isonde iletwalilila ukwaluka, ukutitikisha kulekulilako pa ndalama shintu ulupwa lukwata. (2 Timote 3:1; 1 Abena Korinti 7:31) Tulekabila ukubelesha “amano yene yene” mu kubomba no kusonsomba kwa bumi bwa muno nshiku. (Amapinda 2:7) Ukwikatilila ku kupenda ifyo indalama shikabomba e cintu fye icingamwaafwa ukubomba bwino.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 28]

Beebeeteni icintu cimo cimo ukumona nga ishilepooswapo nashilingana no kuipakisha kuntu cileta

[Amashiwi pe bula 29]

Cenjeleni no kulipilishiwa ukwisa pali kardi wa kukongwelapo!

[Charti pe bula 27]

(Nga mulefwaya ukumona charti, moneni muli magazini)

Ifya Kulya:

Ifya kushita

Ukuliila kumbi

Icileela

Iŋanda:

Ukushita mu sha kwashima nelyo ukusonkela

Ifibombelo

Ifya kufwala

Imyendele

Isha kupeela

●

●

●

Indalama sha kusunga

Imisonko

Inshuwalansi

Ifyalekanalekana

SHONSE PAMO (linganyeniko ne sho mukwata)

ISHO MUKWATA CILA MWESHI

Amalipilo

Ifipe musonkesha (ifili fyonse)

Nsonsela wa ndalama sha kusunga

SHONSE PAMO (linganyeniko ifipooswa)

[Icikope pe bula 26]

Ukulanshanya kusuma ukwa lupwa kwalicindama pa kuti ukupenda ifyo indalama shikabomba kutunguluke