“Ukutapa Ububumbo”

KU ULEMBA LOLENI! MU IRELAND

UBUFUNUSHI buletiinya ukonaula umushi wenu. Bulecefya amaka ye sonde aya kupayanya ifya kulya no kucingilila uko ifwe bonse tukabila pa kutwalilila abomi. Ukwabulo kutwishika kale kale mwalishiba ifyo ubufunushi buleonaula isonde, lelo pano natucinkulweko panono.

Ukukowesha Planeti Kuli Sumu

Mu 1962, Rachel Carson, mu citabo cakwe Silent Spring, asokele pa lwa kukowesha planeti ku miti ya kwipaya utushishi ne fisooso fyabamo sumu. Icitabo ca The Naked Savage cisoso kuti: “Umuntunse alekowesha ubwikashi bwakwe no konaula umushi wakwe, icishibisho ca kuti imisango ya fintu ili no kuloba.” Abantu mu bufunushi bacili balekowesha planeti kuli sumu. Icitabo ca World Hunger: Twelve Myths, cisoso kuti “abalimi bakwata impanga ikalamba balaumfya umushili, ukonaula amenshi, no kucishamo ukubomfya imiti ukwabula ukusakamana ukukufya umushili, ukupwisha amenshi, no kukowesha ubwikashi kuli sumu pa mulandu fye wa kufwaya icibwesha cakulisha mu nshita iipi.”

Mu cifulo ca kucingilila imitengo yakatamisha—iyo iya mulimo sana nga isonde lili no kutwalilila—abantu baleyonaula mu kwangufyanya ukucila na pali kale. Bakalemba ba Far From Paradise—The Story of Man’s Impact on the Environment (1986), basoso kuti: “Imitengo iyatemfuma ikaba nailoba yonse mu myaka fye 50 nga ca kuti icipimo ca kukungulula kushalamwa ukwa ndakai catwalilila ifi fine.”

Abalondo ba bufumfuntungu babomfya utupata ne miti ya sumu ku kwikata isabi mu ncende mwaba bakorali—abalondololwa ukuti “e bapalana ne mitengo ya ku mulundu” pa mulandu wa bwingi bwa misango ya fya mweo aba bakorali babakilila. Ishi nshila sha bulondo isha bukatu capamo no kukowesha kwabulwamo amano ukwa kubomfya sumu “kwalipaya apakalamba” bakorali.—The Toronto Star.

“Malibu ya Kuilombela”

Sir Shridath Ramphal, uwali umukalamba wa kabungwe ka World Conservation Union ukufuma mu 1991 ukufika mu 1993, alondolola uyu musango wa konaula ubukumu bwe sonde ukuti “kutapa ububumbo.” Kubipile shani? Pa kupeela ica kumwenako, Ramphal alemba ukuti: “Imimana ya mu India iingi nomba yaba fye mifolo ipisha ubusali bushasundulwa ukufuma ku matauni ne ncende sha mu mishi ukuya kuli bemba.” Asondwelele shani? Alemba ukuti: “Akalanda kesu malibu ya kuilombela.”

Ubufunushi bwalyandatila umuntu ukutula kale na kale pa myanda ya myaka iingi, lelo icintiinya ku kupusunsuka kwa planeti wesu ilelo nacikulilako. Mulandu nshi? Pantu amaka ya muntu aya konaula yalikulilako nga nshi. Icitabo Far From Paradise cisoso kuti “mu myaka yapitapo 50 natupanga imiti ne fibombelo fya konawilako kuli kapeleko imisango imbi iya bumi pali planeti wesu. . . . Homo sapiens [mu ciLatin, uwa mano], nga fintu umuntu aitunga umwine ukuba, ni cikanga akwate amaka yonse kabili alileka ukuilama ukuli konse.” Nomba line fye apa akabungwe ka Greenpeace kapeele umulandu wakosa, akati: “Muno nshiku Umuntu alisangula Paradise [isonde] ukuba icishala . . . kabili nomba ali fye kwati kanya akashitontonkanya . . . pa nembenembe . . . iya kulofya cino cifulo ca bumi ukulofesha umuku wa limo.”

Lelo ubufunushi bulacila pa kutiinya fye ifilolelo fya nshita yalepa ifya bumi. Kulatiinya ne nsansa sha ndakai line no mutelelwe wenu no lupwa lwenu. Mu nshila nshi? Langulukeni icipande cakonkapo.