Ifya Kwikala no Bulwele bwa Kufilwa Ukusambilila

Icintu David wa myaka ya bukulu 6 atemwishapo sana pa bushiku buli bonse ni nshita ya lyashi. Alatemwa lintu Nyina alemubelengela, kabili alebukisha fintu omfwa. Lelo David alikwata ubwafya. Taishiba ukubelenga. Na kuba, umulimo uuli onse uulepinda ukumona ku menso ulamukalifya.

Sarah ali mu gredi lyalenga butatu ku sukulu, lelo taishiba ukulemba bwino. Tashikimika ifilembo, kabili fimo alasulika. Icalundako ku kusakamikwa kwa bafyashi bakwe ca kuti Sarah taishiba no kulemba fye shina lyakwe.

Josh, umupungwe munono, alabomba bwino mu fisambililo fyonse ku sukulu ukufumyako fye amapendo. Ifya kusanga amapendo filamufulunganya apakalamba. Ukulolesha fye amanambala kulakalifya Josh, kabili lintu aikala ku kulemba amapendo ku ŋanda, alabombomana no kubombomana bwangu bwangu.

CINSHI calubana na David, Sarah, na Josh? Bushe banaŋani fye, abomankonso, napamo abakokomoka ukutontonkanya? Nakalya. Umo na umo uwa aba bana alamuka fye icalinga no kucilanapo panono. Lelo, na kabili ubulwele bwa kufilwa ukusambilila bulalenga umo na umo uwa bene ukupelebela. Icicusha David ni dyslexia, inumbwilo ibomfiwa ku mafya yafulilako aya kubelenga. Ubwafya bwakulisha ubwa kwa Sarah ubwa kulemba bwitwa dysgraphia. Kabili ukufilwa kwa kwa Josh ukumfwikisha ifya mapendo kwaishibikwa nga dyscalculia. Aya malwele fye yatatu aya kufilwa ukusambilila. Kwaliba ayafulilako, kabili incenshi shimo shitunganya ukuti yonse pamo yacusha abana ba mu United States ukufika ku maperesenti nangu 10.

Ukulondolola Amalwele ya Kufilwa Ukusambilila

Ca cine, inshita shimo cilakosela imisepela yafulilako ukusambilila. Nangu ni fyo, ilingi line ici tacipilibula ukuti balilwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila. Mu cifulo ca ico, cilangilila fye ukuti ukulamuka kwa kusambilila ukwa bana bonse kwalipusanapusana. Bamo balomfwikisha bwino; kuti baumfwe fyebo bwino ukupitila mu kukutika. Bamo kano bafimona; basambilila bwino ukupitila mu kubelenga. Nangu ni fyo, mu sukulu, abasambi bapampwa fye mu kalasi kabili bonse benekelwa ukusambilila te mulandu ne misambilishishe. E co, nangu cibe shani kuti kwaba bamo abengaba na mafya ya kusambilila.

Nangu cibe fyo, ukulingana ne ncenshi shimo, paliba ubupusano pa kati ka mafya ya kusambilila na malwele ya kufilwa ukusambilila. Calondololwa ukuti amafya ya kusambilila kuti yacimfiwa ukupitila mu kuteekanya no kubombesha. Capusanako no bulwele bwa kufilwa ukusambilila, ubo casoswa ukuti bwalishikamapo. Badokota babili Paul na Esther Wender balemba ukuti: “Bongobongo wa mwana uwalwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila amoneke fyo te kuti eluke bwino imilimo imo iya kubomfya umuntontonkanya, nelyo ukuibombapo, nelyo ukuibukisha.”a

Nalyo line, tacipilibula ukuti umwana walwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila ninshi umuntontonkanya walilemana. Ku kulondolola ici, aba badokota babili Paul na Esther Wender balingenye ku bantu abashingalekanya imyumfwikile ya ciunda ca lwimbo. Balemba ukuti: “Abantu abashingalekanya imyumfwikile ya ciunda ca lwimbo tacipilibula ukuti ninshi bongobongo wabo alyonaika kabili tapaba icalubana no kuumfwa kwabo. Tapali nangu umo uwingatubulula ukuti icilenga ukukanalekanya imyumfwikile ya ciunda ca lwimbo mulandu wa bunaŋani, imisambilishishe yalubana, nelyo ukukuntwa kwalubana.” Aba babili Paul na Esther Wenders basoso kuti, e fyo caba na ku balwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila. Ilingi line, ubwafya buba fye ni ku lubali lumo ulwa kusambilila.

Ici calondolola umulandu abana abengi aba bulwele bwa kufilwa ukusambilila babela abalamuka mu kulinga no kucilapo na panono; bamo, na kuba balilamuka nga nshi. Ni uku kupilika ilingi line e kulenga badokota ukutontonkanya ukuti napamo umwana nalwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila. Icitabo ca Why Is My Child Having Trouble at School? cilondolola ukuti: “Umwana uufilwa ukusambilila ninshi imibombele yakwe no kulamuka kwingenekelwa kuli wene filingene no mwana untu acilileko imyaka ibili nelyo iyafulilako.” Mu mashiwi yambi, ubwafya te bwa kuti fye umwana alefilwa ukulingana na banankwe. Ukucila, imibombele yakwe tailingana na pantu umwine engapesha.

Ukupayanya Ukwaafwa Kukabilwa

Ifyo ubulwele bwa kufilwa ukusambilila bwambukila inkuntu ilingi line e cilundako ubwafya. Lintu abana bakwata ubulwele bwa kufilwa ukusambilila bashibombele bwino ku sukulu, kuti bamonwa nga bacifilwafilwa kuli bakafundisha babo na banabo, napamo na ku bafyashi babo bene. Ku ca bulanda, abana abengi aba musango yo balaipata abene ukuipata uko kwingatwalilila ilyo balekula. Ili lisakamika line line, pantu amalwele ya kufilwa ukusambilila ilingi line yalekalilila.b Dokota Larry B. Silver alemba ukuti: “Amalwele ya kufilwa ukusambilila malwele ya nshita ya bumi yonse. Amalwele yamo yene ayalenga umo ukufilwa ukubelenga, ukulemba, na mapendo na kabili kuti yamulenga ukufilwa mu fyangalo na fimbi ifya kucitacita, ubumi bwa pa lupwa, no kumfwana ne fibusa.”

Caliba icacindama kanshi, ukuti abana balwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila bapokelele ukutungilila kwa bafyashi. Icitabo ca Parenting a Child With a Learning Disability cisoso kuti “abana abaishiba ukuti abafyashi babo ni bakafwilisha babo abakosapo balakwata apa kukuula ukuyumfwa kwa kuba abafikapo no mucinshi wa pa lwabo.”

Lelo pa kuti babe bakafwilisha, abafyashi bafwile intanshi ukubebeta ukuyumfwa kwabo abene. Abafyashi bamo balayumfwa aba mulandu, kwati napamo iyi mibele yabelamo umwana mulandu wabo. Bambi balatulumushiwa, ukuyumfwa ukuti ubwafya buli pa ntanshi yabo bwabakulila. Ukucita fyonse fi takwaafwa. Kulenga abafyashi ukwikalapo fye kabili kucilikila umwana ukukanapokelela ukwaafwa uko alekabila.

E co nga ca kuti incenshi yalamuka yapima ukuti umwana wenu ali no bulwele bwa kufilwa ukusambilila, mwipelelwa. Ibukisheni ukuti abana abalwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila bakabila fye ukutungilila kwakulako mu misambililile imo. Pooseniko inshita ukubeleshanya no kutantika ukuli konse ukwa kusambilisha abana ba musango yu ukwaba mu ncende mwikalako. Amasukulu yafulilako nomba yaliipangasha bwino ku kubomba ne mibele ya musango yu ukucila fintu yali imyaka yafulilako ku numa.

Incenshi shikonkomesha ukuti mulingile ukutasha umwana wenu pa cili conse ico acita bwino, nangu cicepe shani. Muletasha apakalamba. Pa nshita imo ine, te kusuulako ku kusalapula. Abana bakabila ukubatantikila, kabili maka maka abalwala ubulwele bwa kufilwa ukusambilila. Lekeni umwana wenu eshibe ico muleenekela, kabili kakatileni ku fipimo mwimika.

Mu kupelako, sambilileni ukumona imibele nga fintu ili mu cine cine. Icitabo ca Parenting a Child With a Learning Disability cilangilila muli yi nshila: “Elenganyeni ukuti mwaya kwi tuuka mwatemwa ukuliilamo no kubeba bamupeele inama ya ŋombe. Lintu kapyunga amuletele mbale ya fya kulya, mwasanga ukuti bamupeele impaanga. Fyonse fibili fisuma, lelo mwacilaenekela ukulya inama ya ŋombe. Abafyashi abengi bakabila ukuteuluka mu kutontonkanya. Pambi tamwacilafwaya impaanga, lelo mwasanga ukuti ili fye bwino. E fyo caba na lintu mulekusha abana abakabila ukusakamana kwaibela.”

[Amafutunoti]