Bushe Tufwile Ukusakamana Pa Fya Kufwala Tufwala?
“NSHAISHIBA fintu ningafwala!” Bushe na imwe mufwaya ukumwaafwa pa lwa fyo mufwile ukufwala? Kwena, abapanga ifya kufwala shino nshiku lyonse baba abaiteyanya ukumwaafwa nelyo ukumupelenganya ku mafashoni ya ndakai.
Icilenga cafishenako ukusala ifya kufwala ca kuti shino nshiku kuti mwakoseleshiwa ukufwale cipaale ukucila ukufwala ifya mucinshi. Inyunshipepala ya mafashoni yalandile pa lwa kwaluka kwa mafashoni muli ba 1990 ukuti: “Kuti mwakoseleshiwa ukusambilila ukuti caliba fye bwino ukumoneka ngo wacula, umukote, no kumoneka fye cimbi cimbi, kabili cisuma fye.”
Cine cine, mu myaka ya nomba line, ukusabankanya kwaliluma sana, abaakupashanya mu mifwalile aba pa televishoni, ukupashyanya abanobe, ukuisumbula, no kufwaisha ukuba uwaibela fyalyalula nga nshi imifwalile ya bantu, maka maka abacaice. Bamo baleba fye no kwiba pa kuti bafwaleko amafashoni ya ndakai.
Imifwalile iseekele muli ba 1990 yatuntwike ku mifwalile ya kabungwe ka baHippie ku Amerika muli ba 1960. Ukukanabeya umwefu, ukukanasakula umushishi, ne fya kufwala ifya mikoni fyalelangilila ukuti balikeene imibele isuma. Lelo imifwalile ya bucipondoka yaletele umusango wa mifwalile uwakukonka ifyo bonse balefwala.
Abantu nomba balefwaisha ukwishibikilwa ku fya kufwala. Pa fya kufwala, maka maka pali baskipa, nomba epalelembwa ukusabankanya kwa fyangalo fyalumbuka ne mpalume sha fyangalo, imipulwe, ukukutuluka, ukukaluka, imibele isuma nelyo iyabipa, ne fya kushitisha. Kabili kuti fyamushikula. Moneni umutwe we lyashi lya nomba line muli Newsweek uwatile: “Abacaice Nomba Batemenwe Ifilembo fya Bunkalwe.” Ili lyashi lyalumbwile ifyasosele umulumendo uwa myaka 21 pa lwa skipa wakwe ati: “Mfwala uyu skipa pa kuti abantu beshibe fintu ndetontonkanya. Nshifwaya umuntu ukunjeba ifya kucita kabili mfwaya ukundeka fye ne mwine.”
Ifilembwa pali baskipa abantu bafwala fyalipusanapusana. Nalyo line, icili icamonekesha cili kufwaya ukuba abaibela nge bumba nelyo imibele ya bucipondoka iiseekele, bukaitemwe, bucisenene, nelyo ulukaakala. Umo uubila ifya kufwala alalasa imfuti mu fya kufwala ukulingana ne filefwaya uuleshita. Atila: “Kuti basala ukulasamo utupunda ku mfuti ya handgun, rifle, nelyo machine-gun. Filembo fye ifya pa fya kufwala filepangwa ndakai.”
Cinshi Ifya Kufwala Filefwalwa Ndakai Fishibisha Umuntu?
Jane de Teliga, umukalamba wa Powerhouse Museum uwa fya kufwala fya ndakai, ku Sydney, mu Australia atila: “Ilingi line ifya kufwala, pamo nge nshila ya kwishibikilwako, e fishibisha umutundu obe mu bwikashi.” Alundapo ati: “Kuti wasala umutundu ulefwaya ukwishibikilwako kabili kuti wafwala ifya kufwala fya uko.” Dokota Dianna Kenny kafundisha wa fya mitontonkanishishe pa Yuniversiti ya Sydney atile ifya kufwala fyalicindama fye nge mipepele, icuma, incito, imikowa, amasomo, ne nambala ya ng’anda ku kwishibisha abantu. Ukulingana na magazini wa Jet, kwali ukukansana kwa mishobo mu United States “pa mulandu wa bana be sukulu abakashana abasungu abaleeluka umushishi uutali, ukufwala ifya kufwala ifikulu, ne fya kufwala fya bakemba ba nyimbo sha rap pa mulandu wa kuti abantu bafiita e bafifwala.”
Ukucindikisha umutundu kwaliba na mu ntambi shimo shimo ishinono, pamo nga mu nyimbo. Magazini wa Maclean atila: “Ilingi line, abantu bafwala ukulingana ne nyimbo batemwa. Abatemwa reggae bafwala ifyacelebuka no tusote twa ku Jamaica, e lyo abatemwa inyimbo sha rock isha kusekesha bafwala insokoshi ishitali na mashati ya mindoloshi.” Lelo te mulandu no musango wa fya kufwala, ukufwala busanku busanku, kwati muntu uululumba umupiina ukumoneka nga kemba wa nyimbo sha rock isha kusekesha kuti kwamuletelelapo fye.
Finshi Filecitika ku Mifwalile?
Uulemba inyunshipepala, Woody Hochswender atila: “Imifwalile nomba ili fye cimbi cimbi. Imifwalile ya baume iyali fye iisuma nomba ilolele fye mumbi mumbi . . . Balefwala fye busanku busanku.” Nangu cibe fyo, mu ncende shimo iyi mifwalile kuti yamonwa ngo kubulwa ukulangulukilako bambi. Nelyo yalangilila ukuti umuntu taicindika nelyo tacindika abantu bambi.
Mu cipande pa lwa fintu abana be sukulu bamona bakafundisha, icitabo ca Perceptual and Motor Skills cilondolola ukuti “nangu cingati abana be sukulu balemona kafundisha uwalefwale toloshi lya jinisi kwati alebasekesha, balisuulile sana ifyo alelanda kabili balemumona kwati tapaba ne fyo aishiba.” Icitabo cimo cine citila “kafundisha umwanakashi uwalefwala itoloshi lya jinisi alemonwa ngo wamipuulwe, uo bashingatiina ukulanda nankwe, kabili uushaishibisha ifingi, kabili uo bashingacindikisha, talemoneka nga kafundisha kabili e wo batemenwepo.”
Ku sha ncito kuli nomba amashiwi balebomfya ukukuma ku fya kufwala aya kuti imifwalile ya kuti bonse balemona ati e bafwala. Mu myaka ya ndakai abanakashi balefwaya ukukwata utufulo pa ncito. Marie, umukalamba wa kampani kalemba ifitabo atile: “Mfwala pa kuti ncishe bambi. Alundapo ati: “Mfwaya ukumoneka uwaibela. Mfwaya ukumoneka kwati muntu wa lulumbi icine cine.” Lelo Marie alasumina ukuti ico alefwalila ifi ni bukaitemwe fye.
Amafashoni ya ndakai yalyambukila na baya ku calici. Bamo abatemwa amafashoni balaya fye na ku calici pa kuti balangishe ifya kufwala bashitile nomba line. Nalyo line, bashimapepo ilelo abafwala imingila iitali, ilingi line ilyo bali pa pulupeti balasuula aba mu cilonganino abafwala amatoloshi ya jinisi na amakanifa yetwa amasinika nelyo amafashoni ya nomba line.
Mulandu nshi Kubelele Bukaitemwe no Kufwaya Ukuibela?
Ukulingana ne citabo ca American Journal of Orthopsychiatry, abaishiba ifya mitontonkanishishe batila ifya kufwala, maka maka pa kati ka bacaice, fyaba lubali lwa bukaitemwe pa mulandu wa kuti umuntu afwaya bambi ukumumona. Babulondolola pamo nga “icibelesho ca mutatakuya pa kati ka bacaice ica kufwaya abantu ukubamona.” Cimo kwati aleti: “Fintu njimona ukuti nine kampanda e fyo na imwe mulemona.”
Amano ya buntunse aya kuti umuntu e wacindamisha kabili ayasuula Lesa ukuti tacindama na yo yalilenga (maka maka ku bamakwebo) ukutontonkanya ukuti iwe, we muntu ni we wacindamisha mu bubumbo bonse. Nomba ubwafya bwabako bwa kuti mu calo mwaba ‘abantu abacindamisha’ napamo 6,000,000,000. Na mu Kristendomu balyambukilwa kuli iyi mibele ya kutemwa ifyuma, no kutukuta ukuba ne “mikalile iisuma” bwangu. (Linganyeniko 2 Timote 3:1-5.) Ne cilengele na cimbi cili kubongoloka kwa ndupwa no kushibantukila kwa kutemwa kwa cine cine, kabili te kuti tupape ukumona abengi, maka maka abaice, balefwaisha ukuba abaibela kabili aba mutelelwe.
Nangu cibe fyo, abayangwa ku fya kufwala na bucibusa bwabo na Lesa balaipusha abati: Bushe kuti nafwalako shani amafashoni ya fya kufwala ayalealukaaluka? Kuti naishiba shani ukuti nimfwala fye bwino? Bushe filapelenganya bambi nelyo filanenga ukumoneka fimbi fimbi?
Bushe Ndafwala Bwino?
Ni fwe bene tuisalila fintu tufwile ukufwala. Twalitemwa ifyapusanapusana kabili tatwakwata indalama shimo shine. Kabili ne myata yalipusanapusana mu ncende, mu fyalo, ne miceele. Lelo te mulandu na kuntu mwikala, muleibukisha ici cishinte icitila: “Ku cintu conse kwabe nshita iyalingwa, kwaba ne nshita ku mulandu onse mwi samba lya kasuba.” (Lukala Milandu 3:1) Kuti twatila, mufwile ukufwala ukulingana ne nshita. Na kabili mufwile ‘ukwenda bufuke bufuke na Lesa wenu.’—Mika 6:8.
Lelo ici tacilolele mu kuti ukufwala kufwile ukucisha mu bufuuke lelo kufwile ‘ukuyana’ e lyo no kulangisha “ukutekanya.” (1 Timote 2:9, 10) Ilingi line ici cikabila ukutekanya, kuntu magazini wa Working Woman yatile kwendela pamo no mucetekanya no kufwala ifya mucinshi. Ukubomfya amano ya cifyalilwa, lintu mwaingila mu muputule mwileka abantu bamwishibile ku fyo mufwele, no kubalenga ukumfwa ububi. Magazini wa Working Woman atila: “Mulefwala mu nshila ya kuti abantu bamone imibele yenu iisuma te kubalenga ukumfwa ububi.”
Icitabo ca Perceptual and Motor Skills casosele ukuti: “Impapulo ishibebeta ubucindami bwa fya kufwala mu kwishibisha fintu umuntu aba icine cine ne fyo bambi beshiba fimo pa lwa muntu ukwabula na mashiwi filangilila ukuti ifya kufwala e fintu abantu beshibilako bambi intanshi.” Ku ca kumwenako, umwanakashi wa myaka napamo 40 kale uwatemenwe bambi ukuti bamone ifyo alefwala atila: “Naliiletelele nga nshi pa mulandu wa kuti abantu tabaleishiba fintu mfwala pa ncito na lintu nshilebomba. Lyonse aba makwebo balendalika ukuya nabo ku maliila.” Pa kulondolola imifwalile imbi, umwanakashi uubomba incito ya fya mapendo atila: “Nalimona fintu abaume bamona abanakashi abafwele cipaale nelyo abafwala caume caume. Babamona kwati ni nkaaka ishifwaya ukucimfyanya kabili abaume tababalangulukilako.”
Umukashana we shina lya Jeffie aishileishiba ukuti abantu balemumona fye cimbi cimbi lintu abeyele umushishi ukulingana ne mibeyele yaseekele. E bukisha ukuti: “Naletontonkanya fye ati fintu nabeyele fyalemoneka ‘ifyaibela.’ Lelo abantu batendeke ukunjipusha ati, ‘Bushe uli Nte ya kwa Yehova icine cine?’ kabili ico canengele ukumfwa insoni.” Jeffie aliibebetele icine cine. Cine cine, bushe te ca cine ukuti “ku bwingi bwa fya mu mutima” e fyo no muntu alanda, ukufwala no kusakula? (Mateo 12:34) Bushe cinshi ifya kufwala fyenu filangilila? Bushe filangilila ukuti mufwaya ukucindika Kabumba nelyo ukuicindamika mwe bene?
Fwaleni no “Kutekanya”
Na kabili tontonkanyeni pa fyo ifya kufwala filanda pa lwa imwe. Imifwalile ya mataki kabili iyacishamo kuti yamulenga ukuba na bukaitemwe, ukufwala busanku busanku kuti fyalangilila fye imitontonkanishishe yenu iyalubana kabili baskipa apalembwa impalume ya filimu mwatemwa nelyo ifyangalo nelyo impalume imbi kuti fyamulenga ukufwaya ukupepa impalume, icili kupepo tulubi. Cine cine, ifya kufwala mufwala filenga bambi ukuti bamwishibe fintu mwaba.
Finshi ifya kufwala mufwala filenga abantu ukwishiba pa lwa imwe lintu mwafwala ukuti bamumone nelyo iya kubembula? Bushe mulenga imibele yenu ukumonekesha intu mufwile ukulashomboka na yo ukucimfya? Ukulundapo, bantu nshi mulefwaya ukuti bamumone? Ukufunda ukusangwa pa Abena Roma 12:3 kuti kwatwafwa ukucimfya bukaitemwe, bucafye, no kutontonkanya kwalubana. Palya umutumwa Paulo atufunda ‘ukukanaitontonkanishisho kucila ifyo tufwile ukutontonkanya; lelo tutontonkanye no kutekanya.’ “Ukutekanya” kupilibula ukuba no mucetekanya.
Ici calicindama maka maka kubaseekeshiwa imilimo. Ica kumwenako cabo cilambukila bambi nga nshi. E co, abaletinamina amashuko ya mulimo mu cilonganino kumo na bakashi babo bafwile ukulangisha ubufuuke no mucinshi mu mifwalile ne misakwile yabo. Te kuti tufwaye ukuba ngo mwaume untu Yesu amwene mu cilangililo apeele ica mutebeto wa bwinga ilyo atile: “Lelo imfumu ilyo yaingilemo ku kumona aba bwinga, yamwenemo umuntu uushifwele ilaya lya bwinga.” Ilyo yaishibe ukuti tapali umulandu wine wine afwalile ifyabulo mucinshi muli ilya nshila, “imfumu yaebele bakapyunga, aiti, Mukakeni amakasa na maboko, mumupoose pa nse.”—Mateo 22:11-13.
E ico, calicindama ukuti abafyashi ukupitila mu milandile ne mifwalile bafwilishe abana babo ukulamona bwino ifya kufwala na fintu batemwa ukufwala. Kuti capinda ukuti abafyashi bakosepo inshita shimo ilintu baleafwilisha umwana mwaume nelyo umwanakashi. Lelo fintu tukoseleshiwa nga bantu abene fye batutasha nelyo batasha abacaice besu pa lwa mifwalile ne mibele yesu iisuma!
Cine cine, ababomfi ba kwa Yehova balilubulwa kuli bucafye, amafashoni ya fya kufwala aya mutengo, na bukaitemwe. Batungululwa ne fishinte fya bukapepa, te mupashi wa ici calo. (1 Abena Korinti 2:12) Nga mulakonka ifi fishinte, te kuti cafye ukusala ifya kufwala. Ukulundapo, ukupala ica kubikamo icikope icisuma, ifya kufwala fyenu te kuti fibifye ubuntu bwenu nelyo ukubusaalula. Kabili nga mwatukuta icine cine ukuba nga Lesa, e lintu mukayemba lwa ku mupashi no kucila ifya kufwala mwakwata.