Abana Bali mu Bwafya
Icipani ca United Nations Children’s Fund casosele ukuti: “Amafya yonse ayakalamba aya bantunse aya pa nshita ntali yakatwalilila fye kano twapooseshako amano ku bana.”
ABANA mwi sonde lyonse bali mu bwafya. Ubushinino bwa kuti ubu bwafya bukalamba nga nshi bwapeelwe pa cisaka ca World Congress Against Commercial Sexual Exploitation of Children (Ukucincintila Bucilende bwa Bana) icali mu Stockholm, Sweden, mu 1996 ukwasangilwe na beminishi ba fyalo 130. Ku ca kumwenako casoselwe ukuti mu fyalo ifingi, kwaba abakashana abengi, bamo aba myaka nangu fye 10 abapatikishiwa ukusanguka bacilende.
Icalembwa ca Melbourne University Law Review casosele ukuti bucilende bwa kupatikishiwa ubwa musango yo bwitwa “ubusha bwa muno nshiku ubwabipisha.” Pa numa ya kucushiwa, umubili, umuntontonkanya, ne nkuntu, aba bakashana ninshi baonaika ubumi bwabo bonse. Ilingi line icilenga aba bakashana ukunakilako, kufwaya fye ukusanga ica kulya no kuba abomi. Nga tabanakileko ninshi kufwa ku nsala. Ku ca bulanda, abengi bapatikishiwa ukuya muli bucilende ku bafyashi babo abapiina, ababashitishe ku kusangilamo indalama.
Cimbi icisansha kuli ubu bwafya bwa bana caba mulandu ukansaninwapo nga nshi uwa kubomfya abana ku ncito. Mu Asia, ku Amerika wa ku kapinda ka ku kulyo, ne fyalo fimbi, na pa kati ka bakuuka ukuya ku United States, abana balapatikishiwa ukuba “abasha ku kubomba.” Bamo baba fye ne myaka ya bukulu isano. Bamoneka kwati ni bamashini ukubomba mu mibele yabipisha iyonaula imibili yabo iyacaice ne mintontonkanya. Abengi tabasambilila, tabakwata bafyashi, amayanda ya kukulilamo, ifya kwangasha, nelyo amaparka umwa kwangalila. Abengi balacushiwa nga nshi ku bafyashi babo.
Abana Abashilika ne Nshiwa
Icalenga ubwafya ukubipilako ca kuti abana balebomfiwa ku bashilika balwisha ubuteko. Abana balebwa nelyo ukushitwa pa mushiika wa basha lyene ukulengwa abakatu icine cine, inshita shimo ukupitila mu kubatambisha uko baleipaya abantu. Bamo balikambishiwa no kwipaya abafyashi babo nelyo ukunwa imiti ikola pa kuti bapame ku kwipaya.
Pano pali ifyacitika ku bana abashilika abengi abo baonaule mintontonkanya mu Afrika. Uku kulanshanya kwa kutiinya kwali pa wesha ukupindulula abantu na kalume umushilika uwaleesha ukushinina ukuti ali wa kaele:
“Bushe waliibepaya? ‘Awe.’
Bushe walikwete mfuti? ‘Ee.’
Bushe walibatontele? ‘Ee.’
Bushe walilishishe? ‘Ee.’
E lyo caba shani? ‘Bawile fye.’”
Aba bacaice bamo bacili tucece fye pantu bamo bali ne myaka fye 6 no kucilapo panono. Cashimikwa ukuti nelyo fye ku numa mu 1988, abana abashilika mu calo conse balifikile kuli 200,000.
Cashimikwe fyo pa kati ka mwaka wa 1988 na 1992, mu calo cimo ica ku Asia, abana 550, maka maka abakashana pa cifulo basungile nshiwa balisalilwe ukuti bafwe ku nsala. Dokota umo ashimiko kuti: “Balya bana tabakwete ne miti ya kutalalikako ubukali. Na lintu baleshikila, bali nabakakililwa ku masanshi yabo.”
Cili shani ku Bulaya? Icalo cimo kulya calitenkene ilyo batulile pali bamukukulu abeba abana no kubabomfya mu fikope fya bwamba. Abakashana bamo abasheme balipaiwe nelyo ukutekwe nsala mpaka bafwa.
Aya malyashi yalelangilile fyo ifyalo ifingi nafikwata ubwafya ubwine bwine pa lwa kucenda abana no kubaliila pa mutwe. Lelo bushe nga twatila ubu bwafya buli isonde lyonse, ninshi tulekukumya? Icipande cikonkelepo cili no kwasuka ico cipusho.
[Icikope pe bula 4]
Umwana umushilika ku Liberia
[Abatusuminishe]
John Gunston/Sipa Press
[Icikope pe bula 4]
Pa kampani bapanga amatafwali ku Colombia, abana e babomfiwa ukutunta kwati ni ngolofwana
[Abatusuminishe]
ICIKOPE CA UN 148000/Jean Pierre Laffont
[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 4]
Icikope ca FAO /F. Botts