Inshita ya ku Ntanshi iya Mutelelwe Yasuka Yaisa!

“Pano isonde ponse napatusha, napaba tondolo, papongomoka akapundu.”—ESAYA 14:7.

“TWIKALA mwi sonde umwaba abantu abaishibisho kupanga ifyanso fya manyukiliya lelo abashaishiba mibele isuma. Twalishiba sana inkondo lelo tatwaishibo mutende, twalishiba sana ukwipaya lelo tatwaishiba ukuba abomi.” Ayo mashiwi, ayalandilwe na Mushika wa ku United States mu 1948, yatucinkulako ulwa fyebo fya mu Baibolo ifitila: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) Lintu abantunse baipangasha ne fyanso fya manyukiliya, tabeminina fye pa kucena abanabo; lelo pa kubonaula!

Nalyo line, abantunse balifilwa ukufumyapo ifyanso fya manyukiliya. Abengi balasumino kuti ukukwata ifyanso fya manyukiliya no kufibomfya kwalilubana. Ku ca kumwenako, Mushika wa Ndeke sha Nkondo uwa ku United States, General George Lee Butler atile: “Ukukwata fye icanso ca nyukiliya kucili kulatulenga ukwelenganya umulandu twasuminishisha icanso ca musango yo . . . Te cisuma ukukwata ifi fyanso.”

Nangu cibe fyo, kalemba wa mikululo umwina Britain Martin Woollacott alandile ukuti: “Abantu bacili balitemwa ifyanso fya manyukiliya, nangu cingati bakelenganya na balanda pa mibele isuma balafisuusho kuti tafyacindama kabili fya bonaushi. Amabuteko yasumino kuti yalafikabila pa milandu iisuma iya kuicingilila; kabili yashintilila pali fyene pa mulandu wa kuti ifyanso fya manyukiliya bafimona ngo bwanga ubo bapolitishani na bashilika bafwaisho kupanda.”

Ca cine ukuti pa myaka 50 iyapita, umuntunse alicincintila inkondo ya manyukiliya. Lelo muli iyi yine myaka 50, ifyanso ifinono fyalibomfiwa ku kwipayaula iminshipendwa ya bantu. Nga twabebeta ifya kale ifyo abantunse bacita, kuti caba fye icalinga ukutunganyo kuti, ku ntanshi ifyanso fya manyukiliya fikabomfiwa.

Ifikalamba Ifilenga Inkondo

Bushe imibele ya bantunse iya kutemwa inkondo kuti yafumishiwapo? Bamo batila ubuwelewele, bukaitemwe, no kutunkwa ukucita ububi, e filenga abantunse ukulwe nkondo. Uwasoma amapolitiki Kenneth Waltz atila: “Nga ca kuti ifi e fikalamba ifilenga inkondo, ninshi inkondo kuti yafumishiwapo ukupitila mu kusambilisha no kushilimuna abantunse.”

Bambi batila icikalamba icilenga inkondo mapolitiki ya pe sonde. Ifyalo filapusana pa mulandu wa kuti cimo cimo caliikwatila ifyo catemwa. Inkondo shilabalamuka apantu takwaba inshila imo iyacetekelwa iya kukalulwilamo ukupusana. William E. Burrows na Robert Windrem balemba mu citabo cabo ica Critical Mass ukuti: “Amapolitiki e lubali ulwakosapo sana. Nga tabasuminishenye mu fya mapolitiki takwingaba icipangano icingabomba bwino ku kulesha nangu fye ukucincintila ukupanga ifyanso fikalamba.”

Tontonkanyeni pa lwa kulanshanya kwa mutatakuya ukulosha ku cipangano ca Comprehensive Test Ban Treaty. Inyunshipepala ya Guardian Weekly ilondolola kwene ngo “kukansana ukwaluma pa kati ka fyalo fyakwata ifyanso fya manyukiliya ne fyalo ifyo kale kale fyakwata ifi fyanso mu bumfisolo atemwa ifyakwata ubwishibilo bwa kupanga fyene mu kwangufyanya.” Icipande cimo cine cisumino kuti: “Ifyalo fyonse tafifwaya ukulekako ifyanso fyabo nelyo amano yabo aya kupanga ifyanso, nelyo amapange ya kulundako ifyanso pamo na mano ya kupanga ifyanso.”

Ca cine ukuti ifyalo fikabila ukubombela pamo pa kuti fingafumyapo icintiinya ca manyukiliya. Icitabo ca Critical Mass citila: “Ifyalo fyonse filekabila ukucetekelana ukucila ukushintilila pa mfundo ya MAD iya kutiinishanya ne fyanso fya manyukiliya, . . . nga tabacitile fyo akayofi kali no kuponako nomba line.” Ku ca bulanda, ilelo ukulanshanya no kumfwana pa kati ka fyalo kwalipalana na fintu kasesema Daniele alondolwele imyaka 2,600 iyapita ukuti: “Pe tebulo limo shikasoso bufi.”—Daniele 11:27.

Abantu Bonse Bakalabombela Pamo mu Buteko bwa Calo Conse

Nangu cibe fyo, Baibolo ilatulayo kuti Lesa umwine afwayo kuti abantu bonse bakalebombela pamo mu buteko bwa calo conse ubukabomba bwino. Iminshipendwa ya bantu tabaishiba fye ukuti balipepela ubu buteko lintu bapepa Ipepo lya We Shifwe abati: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu muulu.” (Mateo 6:10) Ubu bufumu buteko. Kabili Umutwe wa ubu buteko ubwa Bufumu ni Cilolo wa Mutende, Yesu Kristu. Icebo ca kwa Lesa citulayo kuti: “Ku kukula kwa bukateka bwakwe, na ku mutende, takwakabe mpela, . . . Ukucincila kwa kwa Yehova wa milalo kukacite ci.” (Esaya 9:6, 7) Pa lwa ubu buteko bwa kwa Yesu, Baibolo yalilayo kuti: “Bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse,” nelyo amabuteko ya bantunse.—Daniele 2:44.

Ubu buteko bwa calo conse bukaletako umutende wa cine no mutelelwe, te kupitila mu fyalo ukutiinishanya ne fyanso fya manyukiliya nelyo ukupitila mu fipangano fishacetekelwa ifya kucincintila ukupanga ifyanso. Amalumbo 46:9 yasesemo kuti Yehova Lesa “aputulo bulwi ukufika ku mpela ya calo; ubuta abufuna, afuna ne fumo, amaceleta ayoca mu mulilo.” Ubufumu bwa kwa Lesa ubukalatekwa na Kristu bukabomba bwino sana. Tabwakacefyeko fye ifyanso fya manyukiliya lelo bukafifumyapo fyonse no kufumyapo ne fyanso fimbi fyonse ifya nkondo.

Takwakabe kabili icintiinya ca manyukiliya pantu ifyalo fyakwatisha amaka, ifyalo ifilulunkanya ifibiye, nelyo utupondo tafyakabeko. Kukabako umutende uwa cine: “Bakekalo muntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe, kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, tapakabe na wa kututumya; pantu akanwa ka kwa Yehova nakasosa.” Ifi fyebo fyapuutwamo fifuma kuli Lesa uushingabepa.—Mika 4:4; Tito 1:2.

Ukulingana na Amalumbo 4:8, ni Yehova fye e wingaletako umutende wa cine no mutelelwe: “Ndesendamo mutende, na kabili ndelaalo tulo; pantu imwe, mwe Yehova, nelyo ndi neka munengo kwikalo mutelelwe.” Ku ca bulanda nga fintu ilyashi lya kale lyashininkisha, amalayo ayali yonse aya “mutende no mutelelwe” ayashili ya Bufumu bwa kwa Yehova ya cimbepa.—Linganyeniko 1 Abena Tesalonika 5:3, NW.

“Ukuba Tondolo no Mutelelwe”

Lelo ni shani pa lwa mibele ya bantunse iya kutemwa inkondo? “Abekashi ba pano nse basambililo bulungami.” (Esaya 26:9) Ukusambililo bulungami ukwa musango yo kukaalula apakalamba imibele ya bantunse na pano isonde: “Umulimo wa bulungami ukabo mutende, ne cifuma mu bulungami, ukuba tondolo no mutelelwe umuyayaya.” (Esaya 32:17, NW) Ukutunkwa ku kucito bubi nelyo icifyalilwa ca lukakaala cikapyanikwapo no kutemwa no kwangwa abanensu ica kuti bonse bakamwenamo. Abekashi ba mwi sonde “[bakafule] mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti; lukasuke uluko alubulo kusumbwilo lupanga ku luko, nangu kusambilila kabili ubulwi.”—Esaya 2:4.

Mu kusesema Esaya asobele ukuti abantu ababa ne mibele ya bunama bakaaluka. Alandile ulwa nshita lintu “icalo cikesulamo ukwishiba Yehova.” E ico, “umumbulu ukalebela ku mwana wa mpaanga, ne mbwili ikayolola ukuli umwana wa mbushi; umwana wa ng’ombe no musepela wa nkalamo na katekwa kaina fikekala pamo, kabili umwaice akaba kakumba wa fiko; . . . Tafyakacite bubi, kabili tafyakonaule, mu lupili lwandi lwa mushilo monse.”—Esaya 11:6-9.

Ukusumina muli aya malayo ya bulesa kwalilenga Inte sha kwa Yehova ukukwata isubilo mu bumi. Lintu twalolesha ku ntanshi, tatumonako isonde ilyaonaulwa ku fyanso fya manyukiliya. Lelo, tumona ukufikilishiwa kwa bulayo bwa Baibolo: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.” (Amalumbo 37:29) Bamo kuti batila ukutetekela ifya musango yo tamwaba mano kabili te kwa cine. Lelo cine cine nani uushaba na mano? Bushe muntu uutetekela amalayo ya kwa Lesa nelyo muntu uutetekela amalayo ya fye aya bapolitishani? Abatemwa umutende, kale kale nabeshiba ne casuko.a

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 11]

“Lukasuke uluko alubulo kusumbwilo lupanga ku luko, nangu kusambilila kabili ubulwi.”—Esaya 2:4

[Ifikope pe bula 9]

Mu calo cipya ica kwa Lesa, indupwa ‘shikekala mu mutelelwe,’ kabili ifyanso fyonse ifyalekanalekana fikafumishiwapo

[Icikope pe bula 10]

Abantu balaleka imibele ya kutemwa inkondo lintu basambilila no kubomfya Icebo ca kwa Lesa, Baibolo