Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Bushe Mwaliba Ububi Ubuli Bonse mu Fyangalo fya Kupashanya Bambi?

Christophe asosa ukuti: “Kwelenganya fye. Kuti uno muku ulecite cimpa. Ulya muku waba kacimfya. Kuti waba ifyo ufwaya ukuba. Kuti waba umusango onse fye.”

MAGAZINI umo ayambwile insoselo imo ilyo alelondolola icangalo ca kwelenganya icaseeka sana. Aya mashiwi yaleti: “Ba ifyo ushingaba.” Iminshipendwa ya bacaice balacebushiwa sana ku fyangalo fya kwelenganya ifya kupashanya bambi. Lelo bushe ifyangalo fya kupashanya bambi fyangalo fya musango nshi?

Ukulingana ne citabo ca Jeux de rôle (Ifyangalo fya Kupashanya Bambi), “uuli onse uwangalako apashanya umuntu wa kwelenganya uukwete umulimo nelyo uulefwailisha fimo kabili aleipekanya ukupita mu cingafuma mu co alefwailisha ica kwelenganya fye.” Imifwaile ya ubu bwangalo ya kupashanya uyu muntu wa kwelenganya ukupitila mu kwishiba, indalama, ifyanso, nelyo ubwanga bukabilwa pa kuti apwishishishe umulimo wakwe.

Ifyangalo fya kupashanya bambi fyaseekele muli ba 1970 ilyo kwali icangalo ca Dungeons and Dragons.a Ukutula lilya, fyaba bukwebo bwa ndalama ishingi, fisanshamo ifyangalo fye solo, amakardi ya bukwebo, ifitabo fya interactive, ifyangalo fya pali bakompyuta ne fyangalo fimbi umo ababimbilwemo bangala ifyangalo fya cine cine ifyo baleelenganya. Cimoneke fyo mu United States mwaba abangala ifi fyangalo lyonse ukucila pa mamilioni 6 e lyo ne minshipendwa ku Bulaya. Ku France amasukulu ya ku sekondari ayengi yalikwata amakalabu ya fyangalo fya kupashanya bambi, e lyo ku Japan e bwangalo bwa pali vidio ubwaseeka sana.

Abatungilila ifi fyangalo batila filaluminisha ukwelenganya kwa umo, ukwishiba ifya kukalulula amafya, no kwishiba ifya kubomba na bambi. Lelo, abashitungilila ifi fyangalo batila filenga bambi ukuipaya, ukwipaya bambi, ukupatikisha bambi ukulaala na bo, ukucita ifya muselu ku nshishi, no kupepa Satana. Ku Madrid, mu Spain, abacaice babili balikeetwe, pantu balebatunganya ukuti balipeye umwaume wa myaka 52 ilyo baleangala ubwangalo bwa kupashanya bambi. Ku Japan umupungwe umo aipeye abafyashi bakwe no kulepaula amaboko ukulangilila ukuti apwishishisha ico alefwaya muli ubu bwangalo bwapalako. Kwena ifi tafyaseeka, abengi abangala ubu bwangalo balikwata amano kabili balitemwa ukupanga ifibusa. Lelo, Abena Kristu bacaice balingile ukuipusha ukuti, ‘Bushe ningile ukwangalako ifyangalo fya kupashanya bambi? Bushe mfwile ukucenjela?’

Ulukaakala ne fya Kupandapanda

Ifyangalo fya kupashanya bambi fyaliba ifyapusana sana, mu misango ne fyabamo. Nangu cibe fyo, muli ifi fyangalo ifingi mulaba ulukaakala, nga te muli fyonse fye. Na kuba, mu kwelenganya uko ifi fyangalo filetako, ulukaakala e cintu cacindamisha nga ca kuti umo ali no kulunduluka nelyo ukupusuka. E co ni shani fintu ukwangala ifyangalo fya musango yu kwingomfwana no kufunda kwa Baibolo? Amapinda 3:31 yatila: “Wifinuka muntu wa lukaakala, wipashanya mibele yakwe.” (New Jerusalem Bible) Baibolo itukonkomesha no kuti ‘fwayeni umutende no kuukonkelela’ te lukaakala.—1 Petro 3:11.

Icisakamika na cimbi caba bwingi bwa fya kupandapanda ifiba muli aya mangalo ayengi. Ilingi abaleangala ubu bwangalo kuti baba nge ndoshi nelyo nga bakapanda. E co amafya nelyo abalwani filacimfiwa ukupitila mu kubomfya ubwanga. Cashimikwo kuti, icangalo cimo icaseeka sana “cisuminisha abaleangala ubwangalo bwa kupashanya bambi ukuba Bamalaika nelyo Ifibanda mu mulimo wa Bamalaika Bakalamba nelyo Bamboswa Ifibanda . . . Umusaalula e ulenga ukuti ubu bwangalo bulecincimusha abantu.” Bumo ubwangalo bwa pali kompyuta busuminisha uleangala ukukwatisha amaka ukupitila fye mu kutaipa ishiwi lya kuti “Satana.”

Abena Kristu bacaice bamo bapelulula ukuti ukwangala ifyangalo fya kupashanya bambi takwabipa kulila fye umo talepoosa nshita ikalamba ukwangala fyene. Uwacaice umo asosa ukuti: “Bwangalo fye.” Napamo bwangalo fye. Lelo, Lesa asokele abena Israele ulwa kuibimba mu fya kupandapanda. Ifunde Mose apeelwe lyatile “uubuke mbuko, nangu uucite cimpa, nangu uupendula, nangu uucita amalele, nangu uupando buyeye, nangu uwipusha ku cipao ca mufwe ne ngulu, . . . wa muselu kuli Yehova onse uucite fi fintu.”—Amalango 18:10-12.

E co bushe calilubana ukwangala icangalo icili conse icitungilila ifya kupandapanda? Bushe ukwangala ifyangalo fya kupashanya aba fya kupandapanda te cimo no kuyobeka mu “fyashika fya kwa Satana”? (Ukusokolola 2:24) Uwacaice umo atile: “Pa numa ya kwangala icangalo ca kupashanya bambi akasuba konse, nalitiinine ukufuma mu ng’anda. Naleyumfwa kwati umo kuti ansaansa.” Bushe icili conse icileta umwenso wa musango yu kuti caba cisuma?

Ifintu Fimbi

Abena Korinti wa Ntanshi 7:29 atila: “Naipipe nshita iyashalako.” E co na cimbi icisakamika mu fyangalo fya kupashanya bambi caba ni nshita ifi fyangalo fisenda. Pa kwangala, ifyangalo fimo fisenda amaawala, inshiku, nelyo fye imilungu. Na kabili, ubwangalo bwa kupashanya bambi kuti bwakabila ukupooswako sana amano, nelyo fye ukulenga umo ukubutemwisha ica kuti ifyashala fyonse tengafipoosako mano. Uwacaice umo atila: “Nga napwisha ulubali lumo na lumo ulwa ubu bwangalo, nalefwaya imbali ishakosa kabili isha cine cine. Cine cine nalyobelwe muli ubu bwangalo.” Ni shani fintu ukukunkuma kwa musango yu kwingakuma ifya ku sukulu ifya wacaice ne milimo ya ku mupashi?—Abena Efese 5:15-17.

Uwacaice wa ku Japan atila: “Lyonse naletontonkanya pa lwa fya kucita mu bwangalo, na lintu fye nshileangalako. Ku sukulu na pa kulongana, naletontonkanya fye pali ubu bwangalo. Cafikile ku cipimo ca kuti naletontonkanya fye pali ubu bwangalo. Bumupashi bwandi bwalyonawilwe.” Christophe untu tulandilepo pa kutendeka alanda pa fyo “alekele ukumona ifintu mu nshila ya cine cine.” Ca cine, kwaliba ‘inshita ya kuseka ne nshita ya kucinda,’ lelo bushe ukukokoloka kulingile ukucilikila ifya ku mupashi?—Lukala Milandu 3:4.

Tontonkanya na pa lwa mibele ubu bwangalo butungilila. Magazini wa ku France alanda pa lwa fyangalo fya kupashanya bambi atila: “Ukasangamo imibele yalekanalekana iyabipa kabili iyabotelela, iyaelenganishiwa mu mucenjelo ku kukulengo kuba no mwenso no kwalula umupwilapo imimwene yobe pa lwa calo.” Bushe imibele ya musango yu ilomfwana no kupanda amano ukwa Baibolo ukwa kuba ‘utunya ku bubi’? (1 Abena Korinti 14:20) Christophe asukile asondwelela ukuti ifyangalo aleangala “tafyaleumfwana ne mibele ya Bwina Kristu.” Alundapo ukuti: “Calenkosela ukushimikila, ukulongana, no kusambilila pa lwa fintu fisuma, pamo ngo kutemwa kwa Bwina Kristu, ilintu pa nshita imo ine ndeyangala icangalo ca kupashanya bambi icishumfwana no buKristu. Tamwali amano muli ci.”

Bushe ca Kukopeka Nelyo ca Cine Cine?

Abacaice abengi bacebushiwa kuli ifi fyangalo nge nshila ya kusengaukilamo ifilebacitikila. Lelo bushe cisuma ukuyobeka mu fya kwelenganya? Laurent Trémel umwina France wasambilila ifya mu bwikashi atila: “Ifya cine cine ificitika mu calo, umwaisula amasakamika pa lwa fikacitika ku ntanshi, . . . fyalipusana sana ne fya kwelenganya, ifya kuti mwapelela fye pa kwelenganya ifyo mwaba atemwa untu mulefwaya ukuba.” Etty Buzyn uwasambilila pa muntontonkanya alundapo ukuti: “Ilyo baleangala, abacaice besha ukuifungushanya ukuti bamoneke abakaluka, no kuti balealula icalo, lelo icine cili ca kuti, ifi fyonse fya kwelenganya fye. Balefwaya fye umwa kusengaukila ifipimo fya mu bwikashi.”

Kuli pele pele, ukusengauka kwa musango yu kulenga fye umo ukukalifiwa, pantu ifya mu bumi balafisanga nga bapwisha fye ukwangala. Mu kupelako, umo afwile alolenkana ne fya mu bumi. Cine cine, ukutunguluka ukuli konse nelyo ifyangalo fya kupashanya bambi ifya kwelenganya fye tafingalenga umo ukutunguluka nelyo ukucindama mu bumi. Icawama ukucita kulolenkana ne fya mu bumi! Wamyako ukulingulula kobe ukupitila mu kulolenkana ne fya mu bumi. (AbaHebere 5:14) Lundulula imibele ya ku mupashi iikakwafwa ukushipikisha amafya yobe. (Abena Galatia 5:22, 23) Ukucite ci kulasansamusha no kulambula ukucila ukuteya ubwangalo ubuli bonse.

Tatuletila ifyangalo fyonse ifya kupashanya bambi fyalilubana. Na ku kale sana, abana abalembwa mu Baibolo baleangala ifyangalo fyabimbilemo ukwelenganyako no kupashanyako bambi, nga fintu fye na Yesu umwine aimwenene. (Luka 7:32) Kabili Yesu tasenwike ukukokoloka kwaba fye bwino. Lelo, Abena Kristu bacaice, pamo na bafyashi babo, balingile ‘ukwesha ukwishibe fintu ifitemuna Shikulu.’ (Abena Efese 5:10) Lintu ulefwaya ukwangala icangalo cimo, ipushe ukuti, ‘Bushe cilangilila “imilimo ya bumubili”? Bushe calapumfyanya bucibusa bwandi na Lesa?’ (Abena Galatia 5:19-21) Ukupitila mu kubebeta iyi milandu, kuti wapingulapo bwino pa lwa fyangalo fya kupashanya bambi.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 29]

Bushe ifyangalo fimo ifya kupashanya bambi fitungilila imibele nshi?