Bushe Lyonse Tukalakabila Bakapokola?
UKWABULA bakapokola napamo nga kwaba fye icimfulumfulu. Lelo nangu line twakwata bakapokola, bushe mu calo mwaliba umutelelwe? Mu misumba iingi lelo, na mu ncende sha mu mishi, abantu balisakamikwa pa lwa mutelelwe. Bushe kuti twaenekela bakapokola ukutupokolola ku ntalamisoka na ku mpuupu sha lyonse? Bushe kuti twaenekela bakapokola ukulenga mu misebo ukubamo umutelelwe? Bushe bali no kucimfya mu kulwisha imisoka?
David Bayley mu citabo cakwe icitila Police for the Future asosa ifyo aletontonkanya ati: “Bakapokola tabalesha imisoka. Imibombele ya bakapokola yaba kwati kukaka bandeji pa mpwalonda. . . . Teti tushintilile pali bakapokola nangu baipeeleshe shani ku kulesha imisoka, ku kupususha abekashi ku misoka.” Abafwailisha basanga ukuti imilimo ikalamba itatu iya bakapokola—e kuti ukulonda mu misebo, ukubutukila ukuli ifya bukangalume, e lyo no kufwailisha pali bumpulamafunde—tafilesha misoka iyo. Mulandu nshi cabele fyo?
Ukwesha ukulesha imisoka ukupitila mu kufusha fye bakapokola kuti calasenda indalama ishingi. Cimoneka kwati impuupu tashimona nelyo ukusakamana ilyo bakapokola bafulilako. Ukwangufyanya kwa bakapokola ukufika ukuli ubusanso na co tacilesha misoka. Bakapokola bashimika ukuti teti bekate incitatubi kano nga balefika apacitilwa imisoka ilyo pashilapita miniti umo. Cimoneka kwati impuupu shalishiba ukuti bakapokola teti bangufyanye fyo. Ukufwailisha pa lwa misoka icitilwe na co tacafwa. Nangu ni lintu batifitifi bashinina intalamisoka no kuipoosa mu cifungo, cimoneka kwati ico na co tacilesha misoka. Pano isonde, icalo ca United States e cipoosa sana impuupu ishingi mu cifungo, na lyo line muli cilya calo mwaba imisoka iingi nga nshi, lelo mu Japan, umwaba abantu fye abanono mu cifungo, e mushaba sana imisoka. Nangu fye fipani pamo nge ca bukapokola bwa kwafwa abekashi tafipwishishisha ubwafya, maka maka mu fifulo umwafula sana imisoka. Ukukanda abacite milandu imo, pamo nga ukushitisha imiti ikola nelyo ubupuupu bwa mfuti, kulabomba bwino pa kashita, lelo, calyafya ukutwalilila ukubomba bwino.
Icitabo ca Police for the Future cisoso kuti: “Abantu abatontonkanya tabalingile ukupapa sana pa kumona ukuti bakapokola tabakwata amaka ya kulesha imisoka. Caishibikwa ukuti icilenga imisoka mu bwikashi caba fintu ifyo bakapokola pamo ne filye fikanda intalamisoka bashingabombelapo.”
Cinshi Cingacitika Nga Takuli Bakapokola?
Bushe mucita shani nga takuli bakapokola abalemumona? Bushe mulashukila iyo nshita no kutobe funde? Cilapapusha sana ukuti abengi abamonwa nga bacindikwa kabili aba pa muulu te kuti basakamane ishina lisuma bakwata kabili te kuti basakamane ne fya ku ntanshi lelo balacita ubufumfuntungu pa ncito. Inyunshipepala ya The New York Times nomba line yashimike ulwa ‘bantu 112 abapeelwe umulandu wa bufumfuntungu pa ncito, abo casoselwe ukuti baibiile utwampani twa inshuwalansi ya bamotoka. Pa bapeelwe umulandu pali baloya, badokota, no mulashi wa mu ciputulwa ca bakapokola’
Umulandu na umbi uwa kwiba indalama mu bufumfuntungu watulumwishe na ba cuma abaleafwilisha ifya butukushi ilyo bamo bamo abali kale intungulushi mu twampani tushitisha, e kutila akampani ka Sotheby mu New York na ka Christie mu London bashininwe ukuti bali no mulandu wa kubika imitengo ya bufi. Shilya ntungulushi pamo no twampani twabo nomba bali no kulipila amadola amamilioni 843 nga mafuto! Kanshi ukufunukila indalama kwakuma fye umuntu onse.
Icacitike mu Recife, ku Brazil, mu 1997 ilyo bakapokola bafwitile imilimo cilanga ukuti abantu abengi balacite misoka ilyo pashili ica kubalesha. Fyonse ifyo basambilila uko bapepa tafyambukila fintu bacita.
Kuti banasha nelyo ukusuulako ku fyo basambilila ne fishinte fine. E mulandu wine kanshi bakapokola mu fyalo ifingi bashakacimfishe ubulwi bwabo muli cino calo umo abengi bacita bumpulamafunde, nampo nga bunono nelyo bukalamba.
Lubali lumbi, abantu bamo balomfwila amafunde pantu balicindika abatungulula. Umutumwa Paulo aebele Abena Kristu mu Roma ukuti balingile ukunakila bakateka abo Lesa asuminisha ukubako, pantu balasungililako umutelelwe mu bwikashi. Alandile ulwa abo bakateka ati: “Wene ni kapyunga wa kwa Lesa kuli iwe ku kulola ku busuma. Lelo nga wacite cibi, tiina; pantu kateka tasendela lupanga apa fye iyo, pantu wene ni kapyunga wa kwa Lesa, wa kucito bukali bwakwe kuli kacita wa fibi. E ico muli no kunakila, te pa mulandu wa bukali bweka iyo, lelo na pa mulandu wa kampingu.”—Abena Roma 13:4, 5.
Ifintu Filealuka mu Bwikashi
Umulimo wa bakapokola cine cine na o ulalenga ifintu mu bwikashi ukuba eyefilya. Ilyo bafumyamo aba miti ikola na ba lukaakala mu bwikashi, abantu na bo bafwaya ukuwamya imikalile yabo nge fyo ubwikashi bwawama. Lelo kwena, ukupindulula no kuwamya abantu mu bwikashi cintu ico bakapokola bonse bashingacita.
Elenganyeni ubwikashi umo abantu bacindika amafunde ica kuti tabalekabila bakapokola. Bushe kuti mwaelenganya icalo umo abantu basakamanana ica kuti abena mupalamano lyonse balaitemenwa ukwafwana kabili tapali uulekabila ukwita bakapokola? Napamo ico cileumfwika nge ca kwelenganya fye. Lelo aya mashiwi ya kwa Yesu, nangu alelanda pali fimbi ilyo ayasosele, cine cine yalabomba. Atile: “Ku bantu ici tacingacitwa, lelo kuli Lesa fyonse fingacitwa.”—Mateo 19:26.
Baibolo ilondolola ulwa nshita ya ku ntanshi ilyo abantunse bonse bakaba abatekwa ba buteko bukapangwa na Yehova Lesa. “Lesa wa mu muulu akemyo bufumu . . . Bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse.” (Daniele 2:44) Ubu buteko bupya bukaalula ifintu fya mu bwikashi ifilenga imisoka ukupitila mu kusambilisha abantu ba bufumacumi imibele ya kwa Lesa iya kutemwa. “Icalo cikesulamo ukwishiba Yehova, ifyo amenshi yafimba pali bemba.” (Esaya 11:9) Imfumu Yehova asonta, e kuti Yesu Kristu, akaba na maka ya kulesha imisoka. ‘Takaleputula milandu mu kukonkelele fya ku menso. Nangu ukukalulula ukulingana ne fya kumfwa fye ku matwi; Akalaputula imilandu ya bapiina mu kulinganya akalapingwila abalanda mu calo mu kulungika.’—Esaya 11:3, 4, Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971.
Takwakabe intalamisoka nelyo imisoka. Bakapokola tabakakabilwe. Umuntu onse ‘akekala mwi samba lya mwangashi wakwe, kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, tapakabe na wa kututumya.’ (Mika 4:4) Nga mulefwaya ukwisaba muli co “calo cipya” icalondololwa muli Baibolo, ino e nshita ya kufwailisha ifyo Lesa alaya mu Cebo cakwe.—2 Petro 3:13.
[Amashiwi pe bula 12]
Elenganyeni ubwikashi umo abantu bacindika amafunde ica kuti tabalekabila bakapokola
[Amashiwi pe bula 12]
Takwakabe intalamisoka nelyo imisoka
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 11]
Bakapokola Balolenkana no Tupondo
Nga fintu calangililwa ku fyacitike pa September 11, 2001 mu New York City na mu Washington, D.C., abeba indeke, abekata abantu bunkole, no tupondo e bantu baleta sana amafya kuli bakapokola aya kucingilila abekashi. Impuka shaibela mu fyalo ifingi balikanshiwa ifya kwingila mu ndeke lubilo lubilo no kuyaikata utupondo. Balisambilila ne fya kupumikisha ukwingila mu fikuulwa—ukwikila ukufuma pa mutenge ukubomfya umwando, ukupulila pa mawindo, no kupoosa ifyapala utupata ififumya umwela wa kukola abantu no kubomfya impilipili. Bakapokola bakanshiwa umusango yo ilingi line balabomba bwino mu kupumikisha no kucimfya utupondo ukwabula ukubika mu busanso abeketwe bunkole.
[Abatusuminishe]
James R. Tourtellotte/U.S. Customs Service
[Icikope pe bula 12]
Ifintu ifishakakabilwe mu calo cipya ica kwa Lesa