Ifya Kukusha Abana Abali ne Myaka 3-12
“Abana benu nga tabalafisha imyaka 5, mulaba nabo inshita iikalamba kabili cilanguka no kubasambilisha imibele isuma. Lelo nga baingila isukulu, batendeka ukuba na bantu abacita ifyapusana ne fyo mucita.”—Ba Valter, aba ku Italy.
ILYO abana baleya balekula, balafwaya ukwishiba ifintu. Batendeka ukwangala na bantu bambi, na bana be sukulu banabo, e lyo no kusangwa na balupwa lwabo bambi. Nga fintu ba Valter abo tulandilepo kale basosele, ilyo umwana akulako, alatendeka ukusambilila na kuli bambi, te ku bafyashi fye, nga filya ciba ilyo ali umunono sana. E mulandu wine cawamina ukulasambilisha umwana wenu ukuba ne cumfwila ne mibele isuma pali iyi nshita. Calicindama no kumwafwa ukwishiba ukulekanya icisuma ne cibi.
Umwana takeshibe ifi fintu pa lwakwe. Mufwile ‘ukulamulungika, ukulamukalipila, ukulamukoselesha, mu kushishimisha konse no kulamusambilisha bwino.’ (2 Timote 4:2) Lesa aebele abafyashi abena Israele pa lwa mafunde yakwe ati: “Muleyasambilisha ku bana benu no kuyalandapo ilyo mwikele mu mayanda yenu na lintu mule-enda mu musebo na pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:6, 7) Nga fintu ili ilembo lilanda, calicindama ukutwalilila ukusambilisha umwana.
Pa kukusha abana kulaba fimo ifyo tufwile ukubikako sana amano ukubasambilisha. Natulandeko pali fimo.
Inshita ya Kukutika
Nangu ca kutila Baibolo ilanda ukuti kwaliba “inshita ya kusosa,” kwaliba ne nshita ya kukutika. (Lukala Milandu 3:7) Kuti mwasambilisha shani umwana wenu ukukutika ilyo bambi balelanda ukusanshako fye na imwe? Ku fyo mucita, umwana kuti asambililako. Bushe mulakutikisha ilyo bambi balelanda, kumo na bana benu?
Te lingi abana babika amano ku fyo bambi balelanda. Kanshi pa kulanshanya nabo kano namutekanya sana. Mulingile ukubikako amano pa kuti mwishibe ifya kulanshanya bwino no mwana wenu pantu abana balipusanapusana. Umfweni ifyo ba David abekala ku Britain basosele: “Ndeba umwana wandi ukulondolola mu mashiwi yakwe ifyo namweba. Ici calenga alekutikisha ilyo aleya alekula.”
Ilyo Yesu alefunda abasambi bakwe abebele ati: “Mulebikako amano ku fyo mulekutika.” (Luka 8:18) Nga ca kuti abakalamba bafwile ukucita ifyo pali bufi abaice!
‘Mulebelelana Uluse’
Baibolo itila: “Muleshipikishanya no kubelelana uluse nga umo ali ne ca kuilishanya ku munankwe.” (Abena Kolose 3:13) Abana kuti mwabasambilisha ukulaelela. Kuti mwabasambilisha shani?
Ku fyo mucita, nga filya fine twacilandapo na pa kukutikisha. Abana benu bafwile ukumona ukuti mulabelela bambi uluse. Ba Marina aba ku Russia balesha na maka ukucita ifyo. Batile: “Tulelela bambi, no kusuulako nga batulufyanya kabili tatufulwa bwangu pa kuti abana balesambililako.” Basosele no kuti: “Nga nalufyanya, ndalomba ubwelelo ku bana bandi. Ndafwaya basambilila ukulacite co nga bapusana na bambi.”
Abana benu nga bakula bakalakabila ukulanshanya mu mutende ilyo bapusana na bambi e lyo no kubabelela uluse. Kanshi mufwile ukubasambilisha ino ine inshita ukulalangulukilako bambi no kulasumina ifilubo nga balufyanya. Nga mulecita ifyo, mukabafwa ukukwata imibele isuma.
“Muletootela”
Muli shino nshiku “ishayafya nga nshi,” abantu abengi ‘bali-itemwa.’ (2 Timote 3:1, 2) Kanshi ilyo abana benu bali abaice, e lyo mufwile ukubasambilisha ukulatasha. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Muletootela.”—Abena Kolose 3:15.
Na lintu bacili abaice, abana kuti basambilila imibele isuma no kuba ne cikuuku kuli bambi. Kuti mwabafwa shani? Muli magazini imo iilanda pa bafyashi mwaliba ifyebo fyalandile ba Dokota Kyle Pruett ifitila: “Abafyashi kuti ba-afwa sana abana ukulatootela nga ca kutila abafyashi balacita ifyo pa ng’anda.” Alandile no kuti: “Kanshi mufwile ukulatasha sana ilyo bambi bamwafwa na lintu bamucitilapo fimo ifisuma . . . Nga mulecita ifyo libili libili e lyo abana bengasambilila.”
Ifi fine e fyo ba Richard abekala ku Britain bacita. Batile: “Ine no mwina mwandi tulalanga abana ifya kutasha abatucitila ifisuma, pamo nga bakafundisha, nelyo bashikulwibo na banakulwibo. Lyonse ilyo ulupwa lumo lwatwita ku ca kulya, tulalemba kardi ya kutasha ulo lupwa, na bana bonse balalembapo nelyo ukulengapo icikope.” Ukutasha no kuba ne cikuuku kukalenga abana benu ukutemwikwa ku bantu nga bakula.
‘Mwilashimunuka Ukusalapula’
Ilyo abana benu baleya balekula, bafwile ukwishiba ukuti mu fyo bacita kuti mwafuma ifisuma nelyo ifibi. Na lintu bali abaice bafwile ukukonka ifyo abalebatungulula balelanda, nampo nga ni pa ng’anda, ku sukulu, nelyo mu bwikashi. Sambilisheni abana benu ukuti, bakalobolola ico balebyala. (Abena Galatia 6:7) Kuti mwabasambilisha shani?
Baibolo itila: “Wishimunuka ukusalapula.” (Amapinda 23:13) Nga mwaeba umwana ifyo mwakulamucita nga alufyanya, mulingile ukulacita ifyo fine fye. Ba Norma abekala ku Argentina batile: “Calicindama sana ukulacita ifyo fine mwaeba umwana. Nga mulealuka-aluka umwana takulamumfwila, akulacita fye ifyo alefwaya.”
Abafyashi nga baebela abana kabela no kubalondolwela bwino ifyo bakulabacita nga balufyanya, abana tabakulacita ifikansa nga bacita icilubo. Abana balakonka ifyo abafyashi balebeba nga nabeshiba ifyo balabacita nga tabakonkele amafunde nelyo nga nabeshiba ukuti nga balufyanya fye, nangu cibe shani abafyashi tabalekepo fye.
Na lyo line, nga mulefwaya umwana asambilile, tamufwile ukumusalapula mu bukali. Baibolo itila: “Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula.” (Abena Efese 4:31) Mu kusalapula umwana, tamufwile ukuba ubunkalwe.
Finshi mwingacita pa kuti mwikwata sana icipyu umwana wenu nga amukalifya? Ba Peter abekala ku New Zealand batile: “Tacanguka ukuilama, na lyo line abana bafwile ukwishiba ukuti ico babasalapwila ni co nabalufyanya te mulandu wa kuti abafyashi babo tabailama nga bakalipa.”
Ba Peter na bena mwabo balaafwa abana babo ukwishiba ubusuma bwa kusalapulwa. Batile: “Nangu abana bacita icatukalifya, tulanda sana pa fyo bafwile ukulacita, te pa fyo balufyenye.”
“Lekeni Abantu Bonse Beshibe Ukuti Muli ba Mutembo”
Lesa alandile pa fyo ali no kusalapula abantu bakwe ati: “Nkakusalapula ukusalapula ukwalinga.” (Yeremia 46:28) Mukafuma ifisuma nga ca kutila mwasalapula umwana ukulingana ne cilubo acitile. Paulo alembeele Abena Kristu ati: “Lekeni abantu bonse beshibe ukuti muli ba mutembo.”—Abena Filipi 4:5.
Cimo icilanga ukuti mwaliba no mutembo, kusalapula abana ukwabula ukubomfwisha insoni. Ba Santi, abekala ku Italy batile: “Nshilenga abana bandi ukulaimona kwati tabacindama. Lelo ndesha ukumona icilubo ico bacitile, no kubafwa ukukanabwekeshapo ico bacitile. Nshisalapula abana bandi ilyo pali abantu bambi, nangu fye ni lintu bali na bana banabo. Nshibaseka pa filubo bacita, nampo nga tuli fweka nelyo nga tuli pa bantu.”
Ba Richard abo tulandilepo kale, balimona ukuti ukuba no mutembo cisuma sana. Batile: “Ilyo mulesalapula umwana, tamufwile ukumukandila na pa filubo acitile kale. Nga mwasalapula umwana pa cilubo acitile, tamufwile ukutwalilila ukulandapo no kulamwibukisha pa fyo alufyenye akale.”
Ukukusha abana mulimo wakosa uufwaikwa ukuipeelesha, na lyo line ulaleta amapaalo. Na ba Yelena abekala ku Russia balilandilepo pali ici cishinka. Batile: “Momba fye inshiku ishinono pa kuti ndeba no mwana wandi inshita iikalamba. Tacayanguka ukucita ico kabili ukucita ifyo kulenga ndekwata fye tundalama utunono. Na lyo line cilomfwika bwino ukumona ifyo umwana wandi asansamuka ukuba na ine ne fyo ici cilenga twatemwana sana.”
[Icikope pe bula 11]
Abana kuti basambilila ukucitila bambi ifisuma
[Icikope pe bula 12]
Salapuleni abana ukwabula ukubomfwisha insoni