Ifyo Mwingaicingilila no Kucingilila Bambi Nga Kwacitika amasanso

Ilingi line pa mulabasa palaba amalyashi ayalanda pa finkukuma, pa menshi ya pali bemba ayonaula ifintu, e lyo na pa fipondo ifipaya abantu. Nangu ca kuti tulomfwa sana ubulanda ukubelenga pali aya amalyashi, cilacilapo no kubipa nga ni fwe fyacitikila. Finshi mufwile ukucita ilyo kushilaba ubusanso, ilyo bwabako, e lyo na pa numa ya busanso pa kuti mupusuke?

ILYO KUSHILABA UBUSANSO—UKUIPEKANYA

UBUSANSO kuti bwacitikila fye umuntu uuli onse. Pa kupusuka mufwile ukuipekanya bwino. Nomba finshi mufwile ukucita pa kuipekanya?

• Mufwile ukwishiba ukutila na imwe kuti mwaponenwa no busanso. Mufwile ukwishiba ukutila imwe na balupwa wenu kuti mwaponenwa no busanso. Tamufwile ukutendeka ukuipekanya ilyo ubusanso bwacitika.

• Mufwile ukwishiba amasanso ayengacitika uko mwikala. Ishibeni uko mwingabutukila nga kwaba ubusanso. Mulingile ukwishiba nga ca kuti ing’anda yenu baliikuula bwino kabili uko baikuulila te kuti kube amasanso. Mufwile ukufumya mu ng’anda fyonse ifingalenga yapya. Mulingile ukubika mu ng’anda utuliila nga kwaba umulilo, kabili mufwile ukulabikamo amabwe yambi libili libili.

• Mufwile ukupekanya ifya kubomfya ilyo kwaba ubusanso. Amalaiti na menshi kuti fyaya, amafoni kuti yaleka ukubomba, kabili amamotoka ayasenda abantu kuti yaleka ukwenda. Nga mwalikwata motoka, lyonse mwi tanki mufwile ukulaba amafuta ukucila pa kati, kabili mufwile ukulakwata ifya kulya, amenshi, e lyo ne fintu fimbi ifyo mwingabomfya ilyo kwaba ubusanso. Belengeni akabokoshi akaleti: “Bushe Mwalikwata Ifyo Mwingabomfya Ilyo Kwacitika Ubusanso?”

  

• Mufwile ukukwata amanambala ya mafoni aya fibusa fyenu abekala ukutali na mupepi.

• Mulingile ukulaesha ifyo mwingacita pa kupusuka. Mufwile ukwishiba apo mwingafumina bwangu mu cikuulwa muli nga mwaba ubusanso kabili mufwile ukwishiba ifyo abana benu bengapusuka ilyo bali ku sukulu. Mufwile ukulanshanya icifulo ca mupepi ne ca kutali apo mwingakumanina na balupwa wenu nga kwaba ubusanso. Aba buteko balanda ukutila cilawama ukwesha ukwenda na balupwa wenu ukuya uko mwapangana ukukumanina.

• Mulepekanya ifyo mwingafwa bambi, ukubikako fye na bakoloci e lyo na bashingaibutukila abene.

ILYO KWABA UBUSANSO—MUFWILE UKWANGUFYANYA

Ba Joshua abo tulandilepo pa ntendekelo ya cino cipande batile: “Ilyo umulilo watendeke mu muputule twali, abengi balitendeke ukuwayawaya. Bambi batendeke ukushimya amakompyuta no kutapa amenshi ya kunwa. Umwaume umo atile, ‘Nalimo tuloleleko.’” Nangu bambi balewayawaya, ba Joshua babilikishe abati: “Tufwile ukufuma muno ili line!” Ici calengele abo balebomba nabo ukuleka ukuwayawaya no kutendeka ukubakonka ukufuma mu cikuulwa. Ilyo balebutuka, ba Joshua balitwalilile ukubilikisha abati: “Nga kwaba uwapona, mulemwimya no kutwalilila ukubutuka. Twalafuma nomba line fye.”

• Nga kwaba umulilo. Mufwile ukwangufyanya ukufuma kabili mufwile ukukontama nelyo ukwamfula pa kufuma. Icushi kuti calenga mwalafilwa ukumona uko muleya. Na kuba icushi e cipaya sana nga kwaba umulilo. Tamufwile ukusenda ifintu. Ukuwayawaya fye panono kuti kwalenga mwafwa.

• Nga kwaba icinkukuma. Mufwile ukwingila mwi fungu lya cipe icakosa nelyo ukulaala mupepi ne cibumba ca mu kati ya ng’anda. Mufwile ukwenekela ukuti icinkukuma icikalamba nga capwa, kulaba ifinkukuma na fimbi ifinono. Kanshi mufwile ukufuma mu cikuulwa mulimo bwangu bwangu. Abasambilila imilimo ya kupususha abantu kuti bakokola ukufika, e ico mufwile ukutendeka ukwafwako bambi nga muli na maka.

• Nga kwaba amabimbi ayafuma pali bemba. Nga mwamona amabimbi ayakalamba yaleisa ku lulamba lwa bemba, mulingile ukubutukila ku mulundu bwangu bwangu. Mufwile ukwenekela amabimbi na yambi kabili ayakalamba ukucila aya pa kubala.

• Nga kwaba kankungwe iikalamba nelyo nga kwaba amenshi ayesa ne cikuuku ca mwela. Mufwile ukubutukila ukwaba icikuulwa umo mwingacingililwa.

• Nga kwaba ilyeshi. Mufwile ukufuma mu fikuulwa ifibundile. Tamufwile ukwenda nelyo ukwensha motoka mu menshi ya lyeshi. Muli aya amenshi kuti mwaba ubusali ne fintu fimbi ifingamuletela ubusanso pamo nga ifisooso, ifilindi, e lyo ne ntambo sha malaiti.

• Bushe mwalishiba ukuti amenshi nga yalecila mu makufi kuti yasenda motoka? Icilenga abengi ukufwa ilyo kuli amabimbi, ni co balafwaya ukwensha motoka mu menshi.

• Aba buteko nga batila fumeni ku cifulo mwikala, mufwile ukufumako ilyo line fye. Mufwile ukweba ifibusa fyenu uko muli, pantu kuti baibika mu busanso nga batendeka ukumufwaya.

  

• Bushe mwalishiba ukuti ukulemba meseji kulabapo bwino pali iyi inshita ukucila ukutuma foni?

• Aba mu buteko nga balanda ukuti mufwile ukwikala mu mayanda nelyo mu fikuulwa fimbi, mufwile ukucita ifyo fine. Nga ca kuti mu mwela muli ifintu ifingamwipaya nga mwapeema, mufwile ukwikala mu cikuulwa kabili tamufwile ukuleka umwela ukulaingila umo muli. Nga ca kuti mu mwela muli imyengelele ya nuclear, mufwile ukuya mu miputule yabela sana pa nshi pa kuti imyengelele iingila mu mubili wenu. Mufwile ukulakutika ku lyashi lili pa mulabasa wa cikaya. Tamufwile ukufuma mu ng’anda nelyo mu cikuulwa, kano fye aba mu buteko nga bamweba ukucita ifyo.

ILYO UBUSANSO BWAPWA—MUFWILE UKUTWALILILA UKUICINGILILA

Pa kuti muicingilile ku malwele na kuli fimbi ifingamuletela amasanso mufwile ukucita ifi:

• Kuti cawama mwalaikala ne fibusa ukucila ukulaikala uko bapekanishishe icintubwingi.

• Apo muleikala pafwile ukuba apa busaka.

• Mufwile ukufwala ifya kuicingilila ilyo mulewamya ifisooso. Mufwile ukufwala ifya kumucingilila ku minwe, insapato sha kubombelamo, icisote ica kucingilila umutwe, e lyo ne ca kufimba pa myona. Mufwile ukucenjela ku ntambo sha malaiti no mulilo uwingashala uleyaka.

• Tamufwile ukuleka ukucita fyonse ifyo mwalecita ilyo kushilaba ubusanso. Abana benu bafwile ukumona ukuti tamusakamene. Mufwile ukulabasambilisha ifya ku sukulu, ukulayangalako e lyo no kulapepela pamo no lupwa. Tamufwile ukulabika sana amano ku ficitike, kabili tamufwile ukulaba sana no bulanda nangu ukulafulilwa balupwa wenu. Tamufwile ukulakaana nga ca kuti bambi balefwaya ukumwafwa kabili mufwile ukulayafwako bambi.

  

• Mufwile ukwishiba ukuti kulaba ukulufya sana icuma. Aba buteko na bantu bambi abafwilisha abaponenwe na masanso babika sana amano ku kupususha abantu, te kubabwesesha ifyo balufishe. Ifyo tukabila sana, fintu pamo nga menshi ayasuma, ifya kulya, ifya kufwala no mwa kwikala.—1 Timote 6:7, 8.

• Mufwile ukwishiba ukuti mukalaumfwa sana ububi kabili mulingile ukucitapo cimo. Ilingi line kulaba ukumfwa ububi pa numa fye ya busanso. Limo kuti mwatendeka ukusakamikwa sana, kuti mulebuuka ne nsansa nelyo namufulwa, kuti mulefilwa ukutontonkanya bwino, ukubomba bwino no kulaala, kabili limo kuti mwalwala fye na masakamika. Nga caba ifi, kuti cawama ukulandako na banenu abamutemwa.

Nangu ca kuti ba Joshua abo tulandilepo balipuswike, abengi abo balebomba nabo balifwile. Baeluda mu cilonganino e lyo na babomfi ba pa cipatala balibafwile. Ba Joshua batile: “Balingafwile ukwishiba ukuti tacabipa ukuba no bulanda kabili banjebele no kuti ifintu fikaba fye bwino. Ilyo papitile imyeshi 6, nalilekele ukuba sana no bulanda. Na lyo line, palipitile inshita pa kuti amafya yambi ayo nakwete yapwe.”

Amasanso limo kuti yalenga twafilwa ukupingula bwino pa fintu. Bamo nga baponenwa na masanso, balapeela Lesa umulandu. Lelo abengi nga filya cali kuli ba Joshua, balomfwa ububi ukwishiba ukuti bena balipuswike ilyo abanabo bafwile. Ba Joshua batile: “Ntontonkanya ukuti nalimo nga nalipuswisheko abantu na bambi. Ndomfwa bwino ukwishiba ukuti nomba line Lesa ali no kuwamya ifintu pano calo. Pali ino nshita ndatasha cila bushiku pa kuba umumi kabili ndesha na maka ukuicingilila.”—Ukusokolola 21:4, 5.a