Icipandwa 31

Kuti Nacita Shani pa Kuti Nshicishishemo Ukukutika ku Nyimbo?

Bushe walitemwa sana inyimbo?

□ Nshashitemwa sana.

□ Nshipeema pa nyimbo.

Ni lilali ukutika ku nyimbo?

□ Nga ndi pa bulendo

□ Nga ndebelenga

□ Inshita fye yonse

Ni nyimbo sha musango nshi watemwisha, kabili cinshi washitemenwa? ․․․․․

CIMONEKA kwati fwe bantu ifyo twaba, twalitemwa ukukutika ku nyimbo. Kabili abaice abengi te kuti bekale fye ukwabula ukukutika ku nyimbo. Amber, umukashana uwa myaka 21 atile: “Te kuti njikale fye ukwabula ukukutika ku nyimbo. Inshita fye yonse ndakutika ku nyimbo, na lintu fye ndewamya fimo, ilyo ndeipika, pa kuya mu kushita ifintu, nangu fye nga ndebelenga.”

Abalisha inyimbo balishiba sana ifya kulenga inyimbo ukuwama, lelo inyimbo ico shawamina te pa mulandu fye wa kuti abalishishe balicenjela awe, ni co shilatufika na pa mitima. Nga filya fine “amashiwi ayalandwa apo pene fye yalefwaikwa yalawama sana!” e fyo no lwimbo ululelila pa nshita isuma lwingalenga umuntu ukumfwa bwino! (Amapinda 15:23) Umukashana wa myaka 16, Jesika, alanda ati: “Limo limo kuti uletontonkanya ukuti takuli nangu umo uukubikileko amano. Nomba nga nakutika ku nyimbo isho natemwa, ndeshiba ukuti kanshi te ine neka naba na mafya.”

Bushe Mulapusanina pa Nyimbo Nangu Mulomfwana?

Nangu ca kutila kwena kwaliba inyimbo isho watemwa, abafyashi bobe limbi bena te kuti bashitemwe. Umulumendo umo atile: “Batata batemwa ukunjeba ati: ‘Fumyapo ulo lwimbo lulepanga fye icongo!’” Abafyashi bobe nga balekweba ifi libili libili, kuti walatontonkanya ukuti nalimo abafyashi bobe bakaanya fye icikaanyekanye. Umukashana umo atile: “Nga bena cali shani ilyo bali abaice? Bushe abafyashi babo tabalebeba ukuti inyimbo balekutikako tashali bwino?” Ingred, umukashana uwa myaka 16, ailishenye ati: “Cimoneka kwati abakulu baashala fye mu fya kale. Nga ca kutila baishiba ukuti inyimbo shesu na sho shine shisuma fye, te kuti kuleba ukulapusana!”

Ingred nalungika. Nge fyo na iwe limbi waishiba, ukutula fye na kale, abakalamba na abaice balapusanina pa fintu ifyo cila muntu atemenwe. Lelo tacipilibula ukuti nga ca kutila inyimbo batemwa shapusana ninshi lyonse bafwile ukulaumaninapo. Icingakwafwa ukuleka ukumanina pa nyimbo na bafyashi bobe kusuminishanya. Nga ca kutila abafyashi bobe balicindika Baibolo, ninshi kuti cacilapo no kuwama. Mulandu nshi? Pantu Icebo ca kwa Lesa kuti cakwafwa iwe pamo na bafyashi bobe ukwishiba inyimbo shabipa e lyo ne shisuma isho cila muntu atemwa. Pa kuti wishibe inyimbo nga shisuma nelyo shiibi, ufwile ukutontonkanya pa fintu fibili ifyacindama: (1) ifyo balefunda mu lwimbo ulekutikako e lyo (2) no bwingi bwa nyimbo ukutikako. Natubale tulanshanye pa cipusho cileti . . .

Finshi Balesambilisha mu Lwimbo Ndekutikako?

Inyimbo shaba kwati fya kulya. Ifya kulya ifisuma nga wafilya mu kulinga, filaba bwino. Lelo nga walya ifishili bwino nangu fibe ifinono shani, kuti fyakulwalika. Nomba inyimbo shena, shilya shine ishabipa e shumfwika bwino. Umulumendo uwe shina lya Steve ailishenye ati: “Nomba mulandu nshi uo inyimbo ishumfwika bwino e shakwata amashiwi ayabipa sana?”

Nga nautemwa ifyo ulwimbo lulelila, bushe ufwile ukubika amano ku fyo lulelandapo? Pa kuti wasuke bwino ici cipusho, uipushe we mwine auti: ‘Nga ca kutila abantu balefwaya ukuti inwe sumu, e kutila poisoni, kuti bansembeleka shani ukunwa iyo sumu? Bushe kuti babikamo ifyalula nelyo kuti babikamo ifyalowa?’ Umuntu wa citetekelo Yobo aipwishe icipusho ca kuti: ‘Bushe ukutwi takusala ifyo kumfwa nga filya akanwa kasonda ifya kulya?’ (Yobo 12:11) Kanshi ukucila fye ukukutika ku lwimbo pa mulandu fye wa kuti lulelila bwino nelyo luleumfwika bwino kwati ni switi, pa kusala ulwimbo ufwile ukutontonkanya pa mutwe wa ulo lwimbo na mashiwi ayalimo. Mulandu nshi? Pantu amashiwi ayali mu lwimbo kuti yakwalula umutima no kutontonkanya.

Ku ca bulanda, inyimbo ishingi ishipya kabili ishumfwika bwino shakwata amashiwi ayalanda pa bulalelale, pa lubuli, na pa miti ikola. Nga ca kuti pa numa ya kukutika ku nyimbo sha musango uyu tauleumfwa ububi, ninshi kale kale nashitendeka ukukonaula.

Uleitontonkanishisha

Abanobe kuti bakupatikisha ukulakutika ku nyimbo ishabipa. E lyo kabili na balya bene abapanga inyimbo kuti bakulenga ukufwaya ukulakutika ku nyimbo sha musango uyu. Kabili pa mulandu wa maprogramu ya pa redio, pa Intaneti, na pa TV, ubukwebo bwa nyimbo nomba buleleta indalama ishingi sana. E lyo kabili kwaba na bacenjela abaingila incito ya kulumbilisha inyimbo pa kuti wingatemwa isho nyimbo.

Lelo nga waleka abanobe nangu ifya pa redio, pa Intaneti na pa TV ukulakutungulula mu kusala inyimbo sha kukutikako, ninshi wafilwa ukulaisalila. Kuti waleka ukuitontonkanishisha wasanguka no umusha wa bantu bambi. (Abena Roma 6:16) Baibolo ikweba ukukanapalana na bantu ba muli cino calo nangu fye ni mu kusala inyimbo. (Abena Roma 12:2) Kanshi ufwile ukuisambilisha pa kuti ube na “mano aya kulekanya icalungama ne calubana.” (AbaHebere 5:14) Kuti wacita shani pa kuti wingakwata amano pa kusala inyimbo? Tontonkanya pa fyakonkapo ifingakwafwa:

Lolekesha ifyo balembele pa nkupo ya lwimbo. Ilingi line, nga walolesha fye amashiwi yali pa nkupo aya kulumbilisha ulwimbo kuti waishiba ne fyo ulo lwimbo lulelandapo. Ufwile ukucenjela sana nga wamona pali ifikope fya lubuli, ifya bulalelale, nelyo ifya mipashi mipashi. Nalimo ne nyimbo shilimo kuti shaba ishabipa.

Mona amashiwi yali mu lwimbo. Finshi balelandapo mu lwimbo? Bushe ca cine kuti wafwaya ukukutika kuli ayo mashiwi nangu ukulayabwekeshapo? Bushe ifyo balelandapo fileumfwana atemwa filepusana ne fyo waishiba ifyo Baibolo isambilisha?—Abena Efese 5:3-5.

Esha ukumona ifyo wakulaumfwa nga wakutika ku lwimbo. Umulumendo uwe shina lya Philip atile: “Nasanga ukuti amashiwi yaba mu nyimbo ishingi isho nkutikako yalanenga ukuba no bulanda.” Ca cine, ifyo abantu baba pa numa ya kukutika ku nyimbo tafiba cimo cine. Inga iwe, bushe inyimbo ukutikako shikulenga ukumfwa shani? Uipushe we mwine auti: ‘Bushe pa numa ya kukutika ku lwimbo ndatendeka ukutontonkanya pa fyabipa? Bushe ndakonkelela imilandile ya mu nyimbo?’—1 Abena Korinti 15:33.

Ulelangulukilako. Bushe abafyashi bobe bomfwa shani pa nyimbo ukutikako? Bepushe pa kuti bakwebe ifyo batontonkanya. Tontonkanya na pa fyo Abena Kristu banobe bengomfwa. Bushe inyimbo ukutikako kuti shalenga bambi ukumfwa ububi? Nga wayalula imibele yobe pa mulandu wa kucindika ifyo bambi bengomfwa pa co ulecita cilangililo ca kuti naukula.—Abena Roma 15:1, 2.

Nga uleyipusha amepusho yali pa muulu, kuti cakwafwa ukulasala inyimbo ishingakusansamusha ukwabula ukonaula bucibusa bobe na Lesa. Lelo kuli na cimbi ico ufwile ukutontonkanyapo.

Ni Lilali Wingalanda Ukuti Naucilamo Ukukutika ku Nyimbo?

Nga filya fine ifya kulya ifisuma fiwamya umubili, e fyo ne nyimbo ishisuma shingakwafwa. Lelo amashiwi yasuma aya mu mapinda yatusoka ayati: “Bushe nausanga ubuci? Lya ubulingile, epali waikutisha no kuluka waluka.” (Amapinda 25:16) Calishibikwa ukuti ubuci bwalikwata amaka ya kundapa amalwele. Lelo, icintu nangu ciwame shani nga cacilamo kuti cabipa. Cinshi tulesambililako? Na mu fisuma fiine tatulingile ukucila mu cipimo.

Lelo abaice bamo inyimbo shalibateeka ubusha. Ica kumwenako fye, Jesika, ulya tulandilepo kale, ali-ilandile umwine ukuti: “Inshita yonse fye ndakutika ku nyimbo, na lintu fye ndebelenga Baibolo. Njeba abafyashi bandi ukuti e lyo mbikako sana amano. Lelo tabasumina ifyo mbeba.” Bushe ifyalandile Jesika na iwe e fyo ciba?

Kuti waishiba shani ukuti nomba naucilamo ukukutika ku nyimbo? Uipushe ifipusho fyakonkapo:

Bushe ma-awala yanga mpoosa ukukutika ku nyimbo cila bushiku? ․․․․․

Bushe indalama mpoosa cila mweshi pa nyimbo, ni shinga? ․․․․․

Bushe mpwishisha inshita iikalamba ku kukutika ku nyimbo ukucila ukuba no lupwa lwandi? Nga e fyo ucita, lemba pe samba ifyo wingacefyako ubu bwafya. ․․․․․

Ifyo Wingaleka Ukukutika Sana ku Nyimbo

Nga ca kuti ulakutika sana ku nyimbo, kuti cawama waishiba inshita wakulapoosa ukukutika ku nyimbo kabili wilacilamo. Limbi ifyo wingacita, kuleka ukulaenda no twa kumfwilako inyimbo utwa mu matwi nangu ukuleka ukulaisula icilimba lilya line wafika fye pa ng’anda.

Bushe na kuba, te kuti ciwame inshita shimo ukwikala fye ukwabula ifilekafya icongo? Inshita ilyo kushili icongo e lyo wingalabelenga bwino. Steve uo tulandilepo kale atile: “Nga taulelisha inyimbo pa kubelenga, kuti wasambilila ifingi.” Ukeshe ukubelenga ukwabula ukulisha inyimbo ukamone nga tawakabike sana amano ku kubelenga.

Kabili ufwile ukutantika inshita ya kubelenga Baibolo ne mpapulo ishilanda pali Baibolo. Yesu Kristu limo alefwayako icifulo ukushili icongo pa kuti apepa no kutontonkanyako pali fimo. (Marko 1:35) Bushe na iwe umo ubelengela mulaba tondolo umwabula icongo? Nga mulaba icongo, ninshi te kuti ulunduluke bwangu mu kwishiba Lesa.

Sala Inyimbo Ishisuma

Inyimbo bupe ubwafuma kuli Lesa, lelo taufwile ukubomfya ubu bupe icibomfyebomfye. Wiba nga Marlene umukashana uwailandile ukuti: “Inyimbo nakwata ni nyimbo isho naishiba no kuti nshimfwile ukulakutikako. Nomba shilomfwika bwino.” Tala tontonkanya pa fyo uyu mukashana aleyonaula pa mulandu wa kukutika ku fyabipa! Wikeesha na iwe ukucita icintu ca musango uyu. Wileka inyimbo shikonaule nangu ukukuteka ubusha. Ulekonka amafunde ayo Umwina Kristu onse alingile ukukonka pa kusala inyimbo. Ulepepa ukuti Lesa alekutungulula no kukwafwa pa kusala inyimbo. Ufwile ukusala abanobe abakonka amafunde ayo na iwe ukonka.

Inyimbo kuti shalenga uleumfwa bwino ilyo uletuusha. Kuti shapwisha icitendwe. Nomba inyimbo nga shaleka ukulila, amafya ayo ukwete yena tayapwa. E lyo kabili, wilamona kwati inyimbo, cimo no kukwata abanobe ba cine cine. Kanshi wibika sana amano ku nyimbo. Ukukutika kuti wakutikako, lelo wileka shikuteke ubusha.

ILEMBO

‘Bushe ukutwi takusala ifyo kumfwa nga filya akanwa kasonda ifya kulya?’—Yobo 12:11.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ulefwaya abafyashi bobe beshibe ico iwe watemenwa ulwimbo lumo nelyo bakalisha ba nyimbo bamo, ufwile ukubalilapo ukutemwa inyimbo shimo isho bena batemwa.

NAWISHIBA . . . ?

Nga taulefwaya ukuti abafyashi bobe bakutike ku nyimbo isho watemwa, ninshi tashawama.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga nshilefwaya inyimbo ukuti shinteke ubusha, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Abanandi nga bampatikisha ukukutika ku nyimbo ishabipa, nkabeba nati ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Mulandu nshi cawamina ukusala bwino inyimbo?

● Kuti waishiba shani ulwimbo nga lusuma nelyo nga lubi?

● Kuti wacita shani pa kuti utemwe ukukutika na ku nyimbo isho bambi batemwa?

[Amashiwi pe bula 259]

“Limo limo nsanga fye ndekutika ku lwimbo ulo njishibe ukuti te lusuma. Apo pene fye ndalushimya. Nga nshilushimishe, ndatendeka ukulalumfwa bwino no kumona kwati lusuma fye.”—E fyalandile Cameron

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 258]

Witemwa fye Umusango umo uwa Nyimbo

Bushe pali nomba walitemwa ifya kulya ifyalekanalekana ukucila ifyo watemenwe ilyo wali ne myaka 5? Nga ca kutila nomba walifitemwa, icalenga ni co walisambilila ukulya imisango imbi iya fya kulya. E fyo caba na ku nyimbo. Taufwile ukutemwa fye umusango umo uwa nyimbo. Esha ukutemwa imisango na imbi iya nyimbo.

Inshila imo iyo wingacitilamo ifi kusambilila ifya kulisha icilimba. Kwena ukusambilila kuti kwayafya, lelo ukatemwa pantu ukeshibilapo imisango na imbi iya nyimbo ukucila fye shilya abashitisha inyimbo balumbilisha. Kuti wacita shani pa kuti ukwate inshita ya kusambilila? Nga wanashako ifyangalo fya pa kompyuta no kutamba TV, inshita kuti yamoneka. Umfwa ifyo abaice bamo balandile.

“Ukusambilila ukulisha icilimba kulomfwika bwino sana kabili e nshila wingalangilamo ifili ku mutima. Ukusambilila ukulisha inyimbo ishipya kwalinsambilisha ukutemwa imisango na imbi iingi iya nyimbo.”—E fyalandile Brian, uuli ne myaka 18, uwaishiba ukulisha gita, e lyo ne ng’oma, na piano.

“Nga ulefwaya ukwishiba bwino ukulisha icilimba ufwile ukulalisha libili libili. Kwena te lyonse cumfwika bwino pa kusambilila. Nga waishiba ukulisha icilimba, ala kulaba ukusansamuka sana, pantu ninshi waishiba ifyo walefwaya.”—E fyalandile Jade, uuli ne myaka 13, uwaishiba ukulisha icilimba ca nsale ico beta ati viola

“Ubushiku kuli ifilubene, nga nalishako fye gita ndomfwako bwino. Ndomfwa bwino ukulisha inyimbo ishisuma kabili ishintalalika ku mutima.”—E fyalandile Vanessa, uuli ne myaka 20, uwaishiba ukulisha gita, piano, ne cilimba beta ati clarinet.

“Kale naletontonkanya ukuti, ‘Nshakeshibe ukulisha bwino nge fyo bambi balisha.’ Nomba nabikile amano ku kusambilila, kabili pali ino nshita nga nalisha bwino ulwimbo ndomfwa bwino nga nshi. Kabili calinenga no kumona ukuti kanshi abalisha ifilimba balicenjela sana.”—E fyalandile Jacob, uuli ne myaka 20, uwaishiba ukulisha gita.

[Icikope pe bula 255]

Inyimbo shaba kwati fya kulya. Nga walya ifya kulya ifisuma mu kulinga, filaba bwino. Lelo nga walya ifishili bwino nangu fibe ifinono shani, kuti fyakulwalika