Icileela ca Melita Caleta Amapaalo

MELITA yapayenye ukusengela kwa kufika ku mulundu ku mutumwa Paulo ilyo abunshiwe mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. Abana calo ba pa cishi bamupokelele pamo na bayendo banankwe “mu kubamo ukwafwiwa.” Na kuba, aba pa Melita balangile abayendo “inkumbu sha buntunse ishaibela.”—Imilimo 28:1, 2, NW.

Pa numa, kateka wa cishi, Popli, apokelele Paulo na banankwe mu cileela kabili ‘abasekelele inshiku shitatu mu bwanalale.’ Ilyo ilyashi lyaanene ukuti umutumwa aali naundapa wishi wa kwa Popli ku mpepo ne ceele, “abasheleko mu cishi abali na ʼmalwele balaisako no kundapwa.” (Imilimo 28:7-9) Lelo Paulo acitile ifyafulilako. Abyele imbuto sha cine mu mitima ya bantu, kabili ici cafuminemo amapaalo ayengi kuli aba bana calo ba pa cishi aba cileela. Ilelo, icintu cimo cine cilecitika pa Melita. Iseni no kumona ifyo bacita.

Abatandashi Baleta Imbila Nsuma

Ukumonwa ukufuma mu mulu, Melita yasanikilwa na kasuba ibengeshima ukupala icibekobeko icabikwa muli Mediterranean yafitulukila. Ilintu alepalamina ku Cibansa ca Ndeke ica Luga, umutandashi amona impanga yasaamikwamo akasuba mu kuba no kumoneka kunono ukwa fimenwa. Lintu afika pa nshi, aishiba ukuti ici cishi cakula mu butali amakilomita 16 na mu bwipi 11 e mushi wa bekashi batunganishiwa ukuba 347,000. Amacalici yafula aya mitenge yabulungana ne nsonshi na macalici yakalamba yasokolola icikulilo ca ku numa ica Melita ica butotelo. Lelo muli uno mwanda wa myaka uwalenga 20, ni shani fintu abantu ba Melita bamwenamo ukufuma ku batandashi Inte sha kwa Yehova?

Umo kangalila wenda uwe shina lya David atandalile Juliana no kusanga ukuti kale kale alyankulako ku bukombe bwa Bufumu. “Nalifuupulwa nga nshi ku kuibimbamo kwe calici mu mapolitiki,” e fisosa Juliana, “kabili muli fyo nalyesha ukusanga muli Baibolo icine pa lwa kamfulumende ya kwa Lesa. Lelo lintu nabelengele yene, kwaliko ifintu ifyo nshingomfwa mu kwanguka. Elenganya ifyo nacincimushiwe ilyo uwaletandala pa mwinshi wandi aipwishe nga ca kuti nalishibe cintu Ubufumu bwa kwa Lesa bwaba! Apo pene, namwipwishe ukunanga icasuko ukufuma muli Baibolo yandi iya ciKatolika. Alinangile. Kalya kene kasuba nalishibe ukuti ninsange cine.”

Nte wa cikaya atantike isambililo lya Baibolo pamo na Juliana. Ilyo David abwelele ku Melita imyeshi mutanda pa numa, we kupapushiwa kwa nsansa ukumona Juliana alemusengela mu Ŋanda ya Bufumu! Mu kwangufyanya aleipekanya ku kuba kasabankanya wa mbila nsuma iya Bufumu.

Umulume wa kwa Juliana, Francis, na o wine alifulunganishiwe ne fisambilisho fye calici. Ilintu alemutandalila pa kashita ilyo aali mu cipatala, amusangile alekutika ku fyakopwa fya makaseti ifya malyashi ya Baibolo ya pa cintubwingi ayapeelwe pa Ŋanda ya Bufumu. Pa kuumfwa imipeelele pa lyashi lya lupwa, Francis amwene nomba ubusuma bwa kupanda amano kwa Baibolo ifyo kwali, kabili pamo nge ca kufumamo, apingwilepo ukutendeka ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu. Mu kwangufyanya abele uwaibukila ku mpika iyo iyali no kupikululwa. Yaali ni mpika nshi?

Pa myaka imo 20, Francis alebomba pamo nga uubomba pa matebulo ya kuteyelapo injuka mu ŋanda ya bwalwa ne fyangalo fya kuteye njuka. Nomba alishibe ukuti incito iyo iyabimbilemo ukucofe njuka tayaumfwene ne fishinte fya Bwina Kristu ifyo ifisenuka ubufunushi no lunkumbwa. (Abena Roma 13:9, 10; 1 Abena Korinti 6:9, 10) “Nangula pa kubalilapo nabulishe icitetekelo cikabilwa ku kwalule ncito,” e fisumina Francis, “napepele ukwaafwa kwa kwa Yehova. Mu kulekeleshako, nasangile incito imbi iyo iinenga ukusakamana umukashi wandi no mwana wandi umwaume, Sandro.” Ilelo, Francis abomba pamo nga eluda mu cilonganino ca cikaya ica Nte sha kwa Yehova.

Icisansamushi Ukufuma mu Malembo

Rose aali naupwa mu nsansa kuli George pa myaka mutanda ilyo mu kubamo akayofi afwile mu busanso. Tasangile ukusansamusha nakalya mu kulanda kwa kwa shimapepo ukwa kuti Lesa alisendele George pa mulandu wa kuba uwa kalumwa no kutemwa alelanga ku mulume wakwe. Rose abele uwapopomenwa nga nshi ica kuti alangulwike ukufumyapo ubumi bwa bana bakwe batatu kabili lyene ukuipaya.

Lelo we kwaluka kwaishileko kuli Rose ilyo Nte umwina mupalamano uwe shina lya Helen atendeke ukutungulula isambililo lya Baibolo na wene! Rose mu kwangufyanya alisansamushiwe ku kusambilisha kwa mu Malembo ukwa kubuuka. (Yohane 5:28, 29) Pa nshita imo ine, ukukoseleshiwa kwafumine kuli Peter, kangalila umutandashi umbi. Alimwenenemo apakalamba mu malyashi yakwe pa lwa kubuuka. Ukucincimushiwa kuli ili subilo, Rose ailundile kuli Helen mu kucitilo bunte bwa ku cintubwingi, kabili bonse aba bene nomba balebomba nga bapainiya ba nshita yonse, nelyo bakasabankanya ba Bufumu aba nshita yonse.

Ukukoseleshiwa ku Kuba Abapimpa

Joe afuma mu lupwa lukalamba, pantu akwete bamunyina ne nkashi 12. Ukukoseleshiwa kuli kangalila wenda, acitile ubunte mu kupimpa ku bantu bakwe abafulilako. “Mu kutendeka,” e fyo asosa, “ulupwa lwandi lwalishibe ukuti cintu nalondolwele kuli bene ukufuma muli Baibolo calipangile amano. Lelo ilyo bamwene ukuti ubuseko bwandi mu kuba Nte bwalikulile, balyalwile amatontonkanyo yabo, kabili bonse bene balendwisha—ukucilisha tata.” Bushe imibele yabo yalifuupwile ukupimpa kwa kwa Joe?

Nakalya! Ku ca kumwenako, ilyo akanya ka kwa umo nkashi yakwe kalwele kabili mupepi no kufwa, Joe acitile ubunte kuli wene, ukulanda kuli wene pa lwe subilo lya kubuuka. Nomba uyu nkashi ni Nte yabatishiwa iya kwa Yehova. Uwakonkelepo, umukalamba wa kwa Joe umo no lupwa lwakwe balangile ubuseko mu cine. Lyene munyina umukalamba sana no lupwa lwakwe babuulile ukwiminina ku Bufumu bwa kwa Lesa. Pali ino nshita, wishi wa kwa Joe alekalipilako nga nshi. Ilyo nkashi mwaice uwa kwa Joe na o atendeke ukusambilila Baibolo, wishi alitamfishe Joe mu ŋanda ya lupwa. Uwabulo kufuupulwa, Joe abomfeshe akashita akali konse ku kutandalila abantu bakwe no kulanda pa lwa bukombe bwa Baibolo. Nalyo line, wishi ayankwileko mu bukali kabili asosele ukuti: “Mulandu nshi te kuti ulandile kuli shimapepo? Alishiba Baibolo bwino nga nshi!” Joe ayaswike ukuti aali no kucite co mu nsansa nga ca kuti wishi aali no kuya na o. Ni shani fintu ukutandala kwabo kwafuminemo?

“Twatantike akasuba ne nshita,” e fishimika Joe, “lelo shimapepo afwaile ukwishiba ilyashi ilya kupekanishisha, ukulondolola ukuti apo ashile seminario imyaka cinelubali mu kubangilila, kuti akabila nomba ukucita ukusapika kumo. . . . Lelo pa numa ya mulungu umo, umweshi umo, kabili nangu fye imyeshi ibili, shimapepo tasungile icipangano icili conse. Ilyo tata amwene ici, alyalwile umutontonkanya wakwe pa lwe calici kabili panono panono aishibe ukuti cintu nasambilile ukufuma muli Baibolo caali cine.” Wishi wa kwa Joe mu kulekeleshako alipokelele icine, ukuleta impendwa kuli 29 iya filundwa fya lupwa lwakwe ukuibimba mu mulimo wa kwa Yehova.

Ukupanda Amano kwa Kwaafwa Kuleta Amapaalo

Ukulanda mu kucincimuka ukwa umbi kangalila umutandashi, umutumukishi painiya waupa uwe shina lya Ignatio alondolola ukuti: “Paul no mukashi wakwe baishile mukulaikala na ifwe. Batwafwile ponse pabili mu kwampana kwa cupo cesu pamo pene na mu butumikishi bwa mwi bala. Lyonse aleebekesha ukucindama kwa kushimikila.”

Ignatio ebukisha icacitike ilyo Paul akumene na baeluda ba cilonganino na babomfi batumikila mu kati ka kutandala kwakwe ukwa kulekeleshako. “Ilyo nasosele ukuti naali no kulubule nshita ukufuma ku mulimo wa kushimikila lulya lucelo ku kupekanya ulubali lwa programu mu kulongana,” e fisosa Ignatio, “Paul asosele ukuti aali no kuya mu mulimo wa mwi bala nga fintu catantikwe nangu cingati nshali na kuya nankwe. Pali ico, napingwilepo ukuya na ine. Ifyo Yehova apaalile ukupingulapo kwandi! Lulya lucelo natendeke isambililo lya Baibolo, kabili ukufuma kuli lyene, kwalibako nomba abantu mutanda mu cine.”—Linganyeniko 3 Yohane 4.

Ukukabushanya Ukukoselesha

Inshita imo na imo eluda wenda atandalila Inte shinankwe pa Melita, bamupokelela mu cileela kabili baba abapamfiwa ku kumwenamo ukufuma ku kukoselesha kwakwe no kukonkomesha. (Linganyeniko 3 Yohane 5-8.) Pamo nge ca kufumamo, abantu abafulilako nga nshi aba pa Melita balebuula ukwiminina kwashangila kuli Yehova Lesa no Bufumu bwakwe. Ukufika pa mpela ya mwaka wa mulimo uwa 1989, 389 aba abana calo ba cileela aba pa cishi balicite fyo. Nomba abateyanishiwa mu filonganino filetemfuma fisano (fine pa Melita na cimo pa cishi ca mu bwina mupalamano ica Gozo), babilishe mbila nsuma mu kuba no kushipa.

Bonse bakangalila benda abapeelwa umulimo ukutandalila Melita mu myaka ya nomba line bayumfwa nge fyayumfwile umutumwa Paulo, uwaebele Abena Kristu ba mu Roma ukuti: “Ndefuluko kumona imwe, ukuti imupeeleko ica bupe ica bumupashi ku kumwikasha.” Ukutandala kwabo mu cine cine kwalifumamo “ukukabushanya ukukoselesha.” (NW) (Abena Roma 1:11, 12) Mu kulundapo, imibombele ya kushimikila Ubufumu iya Nte sha kwa Yehova ileleta amapaalo yafumba aya ku mupashi ku bantu ba cileela aba Melita.

[Mapu pe bula 24, 25]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

GOZO

COMINO

MELITA

Valletta

Bemba wa Mediterranean

8 km

5 mi