Ifipusho Ukufuma ku Babelenga
◼ Pa Abena Roma 8:27, New World Translation ipilibula ishiwi lya ciGreek phroʹne·ma pamo ngo “bupilibulo,” lelo mu fikomo 6 na 7, ubupilibulo bwaba “kwangwako.” Mulandu nshi ishiwi limo line ilya ciGreek lyapilibulwa mu kupusanako?
Amashiwi yashingulukako yatasha ubupilibulo bubili ubusalilwe.
Amashiwi ya Kutangilila aya New World Translation of the Christian Greek Scriptures (1950) yalondolwele ukuti: “Kwi shiwi limo na limo ilya mpikwe twapeela ubupilibulo bumo kabili twalikatilila kuli ubo bupilibulo ukufika apo amashiwi yashingulukako yengasuminisha.” Bamo te kuti balanguluke phroʹne·ma ukuba ishiwi lya mpikwe, apantu limoneka imiku fye ine. Caliba, nangu ni fyo, icayampana ku mashiwi ayabomfiwa ilingi line. Limo ni phro·neʹo, ilipilibula “ukutontonkanya, ukwangwa mu nshila imo.” (Mateo 16:23; Marko 8:33; Abena Roma 8:5; 12:3; 15:5) Amashiwi yambi aya ciGreek ayaampanako yapeela imfundo ya kubomfya amano yabomba, itontonkanyo, nelyo ukushilimuka.—Luka 1:17; 12:42; 16:8; Abena Roma 11:25; Abena Efese 1:8.
The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures ilangilila ukuti phroʹne·ma limoneka imiku ine pa Abena Roma 8:6, 7, 27 no kuti ubupilibulo bwa liko mu kukonke shiwi bwaba mu kukonkesha “kwangwako.” Abasambi ba ciGreek Bauer, Arndt, na Gingrich balondolola phroʹne·ma pamo nga: ‘inshila ya kutontonkanishishamo, umuntontonkanya(-ukwimika), ukutonta, ukuibililika, ukubombesha.’—A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature.
Mu Abena Roma icipandwa 8, umutumwa Paulo afundile Abena Kristu ukukanaenda ukulingana no mubili wa buntunse uushapwililika. Pa kutunguluka muli ici, balingile ukuibaka ku kukongama nelyo ukukuntukilwa kwa ku mubili, capamo no kupelulula kwa mutima ushapwililika. ‘Ukwimika imintontonkanya yabo’ pa fintu ifyalingana no mupashi wa kwa Lesa cikaafwa muli ici.—Abena Roma 8:1-5.
Paulo apeele uku kucilanya ukuti: “Ukwangwo mubili cipilibula imfwa, lelo ukwangwo umupashi cipilibula ubumi no mutende; pantu ukwangwo mubili cipilibula ubulwani kuli Lesa, pantu tawaba pe samba lye funde lya kwa Lesa.” (Abena Roma 8:6, 7, NW) Abantunse e mitwe ya malyashi muli ifi fikomo fibili. Abantunse, ukucilisha Abena Kristu, tabafwile ukutonta imintontonkanya yabo pa, nelyo “ukwangwa,” ifintu fya mubili uwawa. Mu cifulo ca ico, bafwile ukwimika amatontonkanyo yabo pa, nelyo “ukwangwa,” ifintu ifyo ifyaba mu kumfwana kabili ificincishiwa no mupashi.
Mu kucilanya, icikomo 27 cilebomba na Lesa umwine. Tubelenga ukuti: “Lelo wene [Yehova] uufwayafwaya mu mitima alishiba ico ubupilibulo bwa mupashi bwaba, pantu upaapaatila mu kumfwana na Lesa ku bashila.” (NW) Ee, “wene” pano ni Yehova, Komfwa we pepo.
Ishiwi phroʹne·ma kuti pambi lyapilibulwa mu cikomo 27 pamo nga “ukwangwa.” Lelo umupashi wa mushilo te muntu uyo mu cine cine atontonkanya nelyo tawakwata itontonkanyo lya uko. Umupashi maka yabomba aya kwa Lesa, uwaishiba ifyo umupashi wa mushilo wakwe ubomba mu kupwishishisha ukufwaya kwakwe. Mu kulundapo, ubupilibulo bwa ici cikomo bupusana na ubo ubwa pa Abena Roma 8:6, 7. Ifyo fikomo fya kubangilila fyaebekeshe ukukabila kwa kulama ukutontonkanya kwa bantunse ne ncitilo. Lelo Yehova tali na kubomba, nelyo ukushomboka, ku kuilama. Alishiba icalembelwe muli Baibolo pe samba lya kupuutwamo, pamo nga ukulumbulula uko ukulangilila ukufwaya kwakwe ku babomfi bakwe aba pe sonde. Dr. Heinrich Meyer alandapo pa Abena Roma 8:27 ukuti: “Lesa kuti aishiba mu mulandu uuli onse imifwaile ya Mupashi.”
E ico, ukupeela “ubupilibulo” kuli mu kumfwana na mashiwi yashingulwikeko nelyo icishinka cikalamba ica pa Abena Roma 8:27, kabili kusuminishiwa na ba ku Greece. The Translator’s New Testament ipilibula yene nga: “Wene uufwayafwaya imitima alishiba ico Umupashi upilibula.”
◼ Mulandu nshi New World Translation pa nshita shimo ipilibwila ishiwi lya ciGreek pi·steuʹo nga “sumina” (ukupala amabupilibulo yafula) kabili pa nshita shimbi nga “belesha [nelyo bika] icitetekelo muli”?
Ici cilacitwa ku kubelebesha imisango yapusanapusana iya bupilibulo iyo iilumbululwa ne shiwi lya ciGreek pi·steuʹo.
Ku ca kumwenako, A Grammar of New Testament Greek, kuli James Moulton, imona ukuti Abena Kristu ba mu kubangilila mu kulengama bapokelele “ubucindami bwa bupusano pa kati ka kusumina kwa fye . . . no kucetekela kwa pa lwabo.” Yonse yabili aya matontonkanyo kuti yalumbululwa mu kubomfya ishiwi lya ciGreek pi·steuʹo.
Ilingi line, imisango yapusanapusana iya bupilibulo bwa pi·steuʹo ifwile ukwilukwa ukufuma ku mashiwi yashingulukako. Pa nshita shimo, nangu ni fyo, imilembele ya grama iyapusanapusana ilatwaafwa ukumona ico kalemba akwete mu muntontonkanya. Ku ca kumwenako, nga ca kuti pi·steuʹo yakonkwapo fye na nauni uushishibikwe mu musango wa kulondolola, New World Translation ilingi line ipilibula lyene mu kupwililika nga “sumina”—kano fye nga ca kuti amashiwi yashingulwikeko yalangilila icintu cimo icapusanako. (Mateo 21:25, 32; lelo moneni Abena Roma 4:3.) Nga ca kuti pi·steuʹo yakonkwapo ne shiwi e·piʹ, “pa,” lipilibulwa mu cinkumbawile “sumina pa.” (Matthew 27:42; Imilimo 16:31) Nga ca kuti lyakonkwapo na eis, “pa,” ilingi line lipilibulwa nga “belesha icitetekelo muli.”—Yohane 12:36; 14:1.
Ubu bupilibulo bwa kulekelesha (ubutwibukisha ukuti pi·steuʹo lyaampa na kwi shiwi lya ciGreek pi·stosʹ, “icitetekelo”) bumfwana no kulandapo muli An Introductory Grammar of New Testament Greek, kuli Paul Kaufman. Ici citabo cisoso kuti: “Imilembele na imbi iyaba iyaseeka mu Cipingo Cipya (ukucilisha mwi Landwe lya kwa Yohane) ni πιστεύω [pi·steuʹo] mu kuba na εἰς [eis] iyaishibikwa mu musango wa kulondolola . . . Imilembele yonse iya εἰς ukusanshako ne ya nauni ya kulungatika ifwile ukupilibulwa ukucila ukwesha ukupilibula preposition (ishiwi lya kulondolola) εἰς nge shiwi lyaba lyeka. Icitetekelo citontonkanishiwa ukuba imibombele, nge cintu cimo ico abantu bacita, uko e kuti, ukubike citetekelo muli umo.”