Nga Mukamfwilwa, Nasangile Ukusansamusha kwa Cine
Nga fintu cashimikwa na Lily Arthur
Umutumikishi wacaice uwa Nte sha kwa Yehova aletandala ku ŋanda ne ŋanda mu ciputulwa ca Ootacamund, India. Ukulingana no mwata abanakashi tabaiswile iciibi ku mweni wa musango uyo. Pa numa ya maawala yanono, uwanaka kabili uwafuupulwa ukufika ku cipimo cimo, alyalwike ukuya ku ŋanda. Lelo aliminine, ukuyumfwa mu nshila imo ne inankwe uwapatikishiwa ukuya pa ŋanda yakonkelepo. Languluka icacitike, nga fintu calondololwa no mwanakashi uwamwiswilileko iciibi.
MU KUBA na kanya kandi akanakashi aka myeshi ya bukulu ibili mu maboko yandi no mwana wandi umwaume uwa myeshi ya bukulu 22 mupepi na ine, mu kwangufyanya naiswile iciibi kabili namwene umweni naiminina palya. Ubushiku fye bumo pa ntanshi ya ico nali uwashikitika mu kucishamo. Ukufwaya ukusansamusha, napepele ukuti: “Mwe Tata wa mu mulu, napaapaata nsansamusheni ukupitila mu Cebo cenu.” Nomba, ku kusunguka kwandi, umweni alondolwele ukuti: “Ndeleta kuli iwe ubukombe bwa kusansamusha ne subilo ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa.” Nayumfwile ifyo afwile ukuba ni kasesema uwatuminwe na Lesa. Lelo mibele nshi yacincishe ukupepela kwandi ukwaafwa?
Ukusambilila Icine ca Baibolo
Nafyelwe mu 1922 mu mushi wa Gudalur mu Mpili shayemba isha Nilgiri isha ku kapinda ka ku kulyo aka India. Mayo afwile lintu nali ne myaka ya bukulu itatu. Pa numa, Tata, uwali shibutotelo wa ciProtestanti, alyupile cipya cipya. Mu kwangufyanya fye ilyo twali na maka ya kulanda, Tata asambilishe indume shandi na ine ukupepa. Pa mushinku wa myaka ine, ilintu Tata lyonse aikele pa deski lyakwe alebelenga Baibolo, nali no kuba pa nshi ndebelenga Baibolo wandi wine.
Lintu nakulile, naishileba kafundisha. Lyene, ilyo nafikile pa mushinku wa myaka 21, tata apekenye icupo candi. Umulume wandi na ine twapaalilwe no mwana mwaume, Sunder, na pa numa umwana mwanakashi, Rathna. Mupepi ne nshita Rathna afyelwe, nangu cibe fyo, umulume wandi alilwalishe ukucilapo, kabili mu kwangufyanya pa numa alifwile. Pa mushinku wa myaka 24, mu kupumikisha nali mukamfwilwa mu kuba ne cishingamo ca bana banono babili.
Pa numa ya ico napaapeete Lesa ukunsansamusha ukufuma mu Cebo cakwe, kabili cali bushiku bwakonkelepo e bo umutumikishi wa Nte sha kwa Yehova atandele. Namulaalike ukwingila kabili napokele icitabo “Lekeni Lesa Abe Uwacine.” Bulya bushiku ilintu nalebelenga cene, natwalilile ukumona ishina Yehova, ilyo kuli ine lyali cintu cimo iceni nga nshi. Pa numa umutumikishi alibwelele kabili anangile muli Baibolo ukuti ili e shina lya kwa Lesa.
Mu kwangufyanya nasambilile na kabili ukuti ifisambilisho fya musango uyo pamo nga Bulesa Butatu no mulilo wa helo tafyashimpwa pali Baibolo. Ukusansamusha ne subilo fyaishile kuli ine lintu nasambilile ukuti pe samba lya Bufumu bwa kwa Lesa isonde likaba paradise kabili abatemwikwa abafwa bakabwela mu kubuushiwa. Icacilapo kucindama, natendeke ukwishiba no kutemwa Lesa wa cine, Yehova, uwaumfwile ipepo lyandi kabili alinjafwile.
Ukwakana Ukwishiba Kwasangwa Ukupya
Natendeke ukupapa ifyo napushile ukubelenga ifyo fikomo fya Baibolo ifyakwate shina lya kwa Lesa. Kabili mulandu nshi nshamwenene mu kubelenga kwandi kwine ukwa Baibolo isubilo lyalengama ilya bumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise? Nalesambilisha mwi sukulu lyaletungululwa na bamishonari ba ciProtestanti, e co nalangile ifikomo fya Baibolo kuli maneja we sukulu. (Ukufuma 6:3; Ilumbo 37:29; 83:18; Esaya 11:6-9; Ukusokolola 21:3, 4) Nalumbulwile ukuti mu nshila imo ne inankwe twalifisuulileko. Lelo ku kupapushiwa kwandi umwanakashi tamoneke uwasekelela.
Lyene nalembele ku mukalamba we sukulu uwali mwi tauni limbi, ukwambula ifi fikomo fya Baibolo. Nalombele ishuko lya mu nshita ku kulanda na uyo mwanakashi. Ayaswike ukuti wishi, shibutotelo waishibikwa bwino ukufuma ku England, aali no kulanshanya umulandu na ine. Ndume ya mukalamba we sukulu aali shikofu walumbuka.
Napekenye ifishinka fyonse na malembo kabili nasendele icitabo candi “Lekeni Lesa Abe Uwacine” na bana bandi kwi tauni lyakonkelepo. Mu kucincimuka nalondolwele untu Yehova aba, ukuti takwaba Bulesa Butatu, ne fintu fimbi ifyo nasambilile. Balikutike pa kashita kamo lelo tabafumishe shiwi. Lyene shibutotelo ukufuma ku England atile: “Nalakupepelako.” Lyene alimpepelele kabili andekele ukuya.
Ubunte bwa pa Musebo
Ubushiku bumo umutumikishi wa Nte sha kwa Yehova andaalike ku kucita ubunte bwa pa musebo mu kuba na bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Namwebele ukuti ico cali icintu cimo ico nshali na kucita. Wamona, mu India abantu kuti batontonkanya icabipisha ulwa mwanakashi uwingeminina pa musebo nelyo ukuya ukufuma ku ŋanda ne ŋanda. Kuti caleta umusebanya pa kushimikwa kwa mwanakashi kabili nelyo fye pali uko ukwa lupwa lwakwe. Apantu nalitemenwe mu kushika kabili nacindike tata, nshalefwaya ukuleta umusebanya pali wene.
Lelo umutumikishi anangile icikomo ca Baibolo icitila: “We mwana wandi umwaume, ba uwa mano, kabili lenga umutima wandi ukusangalala, pa kuti ningamwasuka uyo uulensebanya.” (Amapinda 27:11, King James Version) Atile: “Ulenga umutima wa kwa Yehova uwa nsansa pa kulangisha apabuuta ukuti uli wakwe no wa Bufumu bwakwe.” Pa kufwaisha ukucila pa cili conse cimbi ukulenga umutima wa kwa Yehova uwasangalala, nasendele icola ca magazini kabili naile na wene mu mulimo wa kucitilo bunte pa musebo. Nelyo fye ni nomba nshingelenganya ifyo nacicitile. Ilyo cali ni mu 1946, mupepi ne myeshi ine pa numa natandalilwe.
Ukukoseleshiwa ku Kucimfya Umwenso
Mu 1947, napokelele ncito ya bukafundisha ku nse ya Madras, mu lulamba lwa Kabanga ulwa India, kabili naselele kulya na bana. Akalibumba akanono aka Nte sha kwa Yehova mupepi na cinekonsekonse kalekumana lyonse mwi tauni. Pa kusangwa kuli uko kulongana, twali no kwenda amailosi 16. Mu India ku numa kulya, abanakashi ilingi tabaleenda beka. Bashintilile pa baume ukubasenda. Nshaishibe ifya kwingila muli basi, ifya kwipushe tikiti, ifyakufuma muli basi, na fimbipo. Nayumfwile ifyo mfwile ukulabombela Yehova, lelo shani? E co napepele ukuti: “Mwe Yehova Lesa, te kuti njikale uwa mweo ukwabulo kumubombela. Lelo cili cishingacitikako umupwilapo kuli ine ngo mwanakashi umwina India ukuya ukufuma ku ŋanda ne ŋanda.”
Nasubile ukuti Yehova aali no kundeka mfwe ku kunjilulula uku kukansana. Nangu cibe fyo, napingwilepo ukubelenge cintu cimo ukufuma muli Baibolo. Naiswile pali Yeremia, apalondolola ukuti: “Witila, Ndi mwaice; pantu kuli onse uo nkakutumako e ko ukaye, na conse ico nkakweba e co ukasose. Wikabatiina; pantu ine ndi na iwe ku kukupokolola.”—Yeremia 1:7, 8.
Nayumfwile ifyo Yehova mu cine cine alelanda kuli ine. E co nalishipile kabili apo pene naile kuli mashini wandi uwa kubilila no kubila icola ca kubomfya ku kusendelamo bamagazini. Pa numa ye pepo lya mukoosha, naile neka ukufuma ku ŋanda ne ŋanda, ukushalika ifitabo fyandi fyonse, kabili natendeke fye ne sambililo lya Baibolo bulya bushiku. Nabele uwapampamina ukupeela Yehova icifulo ca ntanshi mu bumi bwandi, kabili nabikile ukucetekela kwandi konse no kushintilila muli wene. Umulimo wa kushimikila kwa ku cintubwingi waishileba ulubali lwa lyonse ulwa bumi bwandi ukwabula ukusakamana umusebanya wa pa kanwa. Te mulandu no kukaanya, imibombele yandi yapangile ukwebekesha kwakosa pali bamo.
Ici calangililwe lintu umwana wandi umwanakashi na ine twaile ukufuma ku ŋanda ne ŋanda mu Madras imyaka iingi pa numa. Kanabesa umuHindu, kapingula wa Cilye ca pa Mulu, ukulufyanya umushinku wandi, atile: “Nalishiba bamagazini aba ukutula nelyo fye ilyo taulafyalwa! Imyaka amakumi yatatu iyapitapo namayo lyonse aleiminina pa Mount Road no kutambika bene.” Alefwaya ukulembesha.
Pa ŋanda imbi Brahman wa ciHindu (uwa bushimapepo), umulashi uwaleka incito, atulaalike ukwingila kabili atile: “Imyaka iingi nga nshi iyapitapo namayo aletambika Ulupungu lwa kwa Kalinda pa Mount Road. Nalasenda ico muletambika kuli ine pa mulandu wa mucinshi namukwatile.” Nali no kumwentula pantu nalishibe ukuti nine nali umwanakashi untu bonse babili balosesheko.
Ukukoshiwa no Kupaalwa
Cali ni mu October 1947 lintu naishibishe ukuipeela kwandi kuli Yehova ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi. Pali ilya nshita nali fye e Nte umwanakashi uulanda iciTamil neka mu citungu conse, lelo nomba imyanda ya banakashi aba ku Tamil bali Inte sha busumino, ishacincila isha kwa Yehova.
Pa numa lintu nabatishiwe, ukukaanya kwaishile ukufuma ku mbali shonse. Ndume yandi alembele ukuti: “Nauciluka ukulinga konse no busuma.” Napokele na kabili ukukaanya ukufuma pa sukulu apo nalebomba no kufuma ku bwikashi. Lelo nakonenene mu kucila napo kuli Yehova ukupitila mwi pepo lyatwalilila, ilya mukoosha. Nga ca kuti nabuukile ubushiku pa kati, nali no kwasha inyali ya mafuta apo pene fye no kubelenga.
Ilyo nakoshiwe, nali mu cifulo cawaminako ku kusansamusha no kwaafwa bambi. Namayo umo umukoloci umu Hindu untu nasambilile nankwe abuulile ukwiminina kwashangila ku kupepa kwa kwa Yehova. Lintu afwile, umwanakashi umbi mu cinshingwa ŋanda atile: “Icatulengele aba nsansa nga nshi cali ni bucishinka bwakwe kuli Lesa untu asalile ukupepa ukufika fye na ku mpela.”
Namayo umbi untu nasambilile nankwe tabalile amwentula. Icinso cakwe lyonse cabelebeshe ukusakamikwa no bulanda. Lelo pa numa ya kumusambilisha pa lwa kwa Yehova, namukoseleshe ukupepa kuli wene, apantu alishiba amafya yesu kabili alatusakamana. Umulungu wakonkelepo icinso cakwe cali icabengeshima. Wali e muku wa kubalilapo namumwene ukumwentula. “Ndapepa kuli Yehova,” e fyo alondolwele, “kabili nalikwata umutende wa muntontonkanya no mutima.” Apeele ubumi bwakwe kuli Yehova kabili atwalilila uwa busumino te mulandu na mafya ayengi.
Ukulinganya Ifishingamo
Mu kuba na bana banono babili abakusakamana, nayumfwile ifyo ukufikilishiwa kwa kufwaisha kwandi ukubombela Yehova inshita yonse nga painiya takwapalileko. Lelo lyene inshila ipya iya mulimo yaliswike lintu umo akabilwe ku kupilibula impapulo sha Baibolo ukutwala mu lulimi lwa ciTamil. Mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova nali na maka ya kusakamana uko kupeelwa kwa mulimo kabili, pa nshita imo ine, ukubomba lwa ku mubili nga kafundisha, ukusakamana abana, ukubomba umulimo wandi uwa pa ŋanda, ukusangwa ku kulongana konse, kabili ukuibimba mu mulimo wa mwi bala. Mu kupelako, lintu abana bakulile, nabele painiya waibela, ishuko naipakisha pa myaka 33 iyapitapo.
Nelyo fye lintu Sunder na Rathna baali mu mushinku wa bwaice, naeseshe ukulimba muli bene ukutemwa kwa kuli Yehova no kufwaisha lyonse ukubika amabuseko yakwe pa ntanshi mu lubali ululi lonse ulwa bumi bwabo. Balishibe ukuti umuntu wa kubalilapo balingile ukulandako lintu balebuuka aali ni Yehova kabili ukuti aali e wa kulekelesha untu balingile ukulandako pa ntanshi ya kuya ku kusendama. Kabili balishibe ukuti ukupekanishisha ukulongana kwa Bwina Kristu no mulimo wa mwi bala tafifwile ukusuulwako pa mulandu wa mulimo wabo uwa ku sukulu uwa kubombela ku ŋanda. Ilintu nalebakoselesha ukucita ukufika apo bengapesha mu mulimo wabo uwa pa sukulu, nshabalile mpampamina pa kuti bapoke itoni lya pa mulu, ukutiina ifyo kuti bapanga ico ukuba icintu cacindamisha mu bumi bwabo.
Pa numa lintu babatishiwe, balebomfya inshita ya kutuusha ukufuma ku sukulu ku kucita bupainiya. Nakoseleshe Rathna ukuba uwashipa, te kuba uwa mwenso no wa nsoni nga fintu nali. Pa numa ya kupwisha isukulu lyakwe ilya ku sekondari no kukanshiwa kwa fya makwebo, atendeke ukucita bupainiya, kabili pa numa aishileba painiya waibela. Mu nshita, aupilwe kuli kangalila wenda, Richard Gabriel, uyo nomba abomba nga kampanya wa Komiti wa Musambo uwa Watch Tower Society mu India. Bene no mwana wabo umwanakashi, Abigail, babomba inshita yonse pa musambo wa India, kabili umwana wabo umwaume umunono, Andrew, ni kasabankanya wa mbila nsuma.
Pa myaka ya bukulu 18, Sunder, nangu cibe fyo, alilungulwishe umutima wandi lintu alekele ukubishanya ne Nte sha kwa Yehova. Imyaka yakonkelepo yali imo iya kushikitika kuli ine. Natwalilile ukupaapaata kuli Yehova ukwelela ifilubo ifili fyonse ifyo pambi nakwete mu kumukusha no kuleka Sunder ukukutuluka pa kuti engabwela. Lelo, mu nshita, nalufishe isubilo lyonse. Lyene ubushiku bumo imyaka 13 pa numa alishile kabili anjebele ukuti: “Mayo, mwisakamana, nkaba fye bwino.”
Mu kwangufyanya pa numa ya ico, Sunder acitile ukubombesha kwaibela ku kuba uwakosoka lwa ku mupashi. Alilundulwike ukufika ku cipimo ca kusekeshiwa ne cishingamo ca bwangalishi bwa cilonganino ca Nte sha kwa Yehova. Pa numa alekele incito yakwe iya malipilo yasuma ku kuba painiya. Nomba wene no mukashi wakwe, Esther, babombela capamo muli uyu mulimo mu Bangalore mu ciputulwa ca ku kapinda ka ku kulyo aka India.
Ukusansamusha kwa Bumi Bwalepa
Ilingi line ndatootela Yehova pa kunsuminisha ukupita mu kucula na mafya pa myaka iingi. Ukwabula ifya kukumanya fya musango uyo nga nshakwete shuko lyaumo mutengo ilya kusonda ukufika ku cipimo ca musango uyo ubusuma bwa kwa Yehova, inkumbu shakwe, ne numbwilo shakwe isha kusakamana kwabondoka ne citemwishi. (Yakobo 5:11) Ca kukafya umutima ukubelenga muli Baibolo pa lwa kusakamana kwa kwa Yehova no kwangwako ku “nshiwa, na mukamfwilwa.” (Amalango 24:19-21) Lelo tacili kantu ukulinganishiwa ku kusansamusha no kwanga ukwa kukumanya mu cine cine ukusakamana kwakwe no kwangwako.
Nalisambilila ukubika ukucetekela konse ne subilo muli Yehova, ukukanashintilila pa kwiluka kwandi, lelo ukumwishiba mu nshila shandi shonse. (Ilumbo 43:5; Amapinda 3:5, 6) Nga mukamfwilwa wacaice, napepele kuli Lesa ku kusansamusha ukufuma mu Cebo cakwe. Nomba, pa myaka ya bukulu 68, kuti mu cine cine nasosa ukuti mu kumfwikisha Baibolo no kubomfya ukufunda kwa iko, nalisanga ukusansamusha kushingapimwa.
[Icikope pe bula 26]
Lily Arthur ne filundwa fya lupwa lwakwe