Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

◼ Mulandu nshi 29 C.E. yalangulukilwa ngo bushiku bwa kwalukilapo mu lyashi lya kale ilya Baibolo ukucila 14 C.E., ukutendeka kwa kuteka kwa kwa Tiberi Kaisare, uwalumbulwa pali Luka 3:1?

Ukutendeka kwa kuteka kwa kwa Tiberi takwalumbulwa muli Baibolo, lelo ica kuponako cacitike mu lubali lwakonkelepo ulwa mwaka wakwe uwalenga 15 calilumbulwa. Ici cafwilisha abasambi ba Baibolo ukwimika ica kuponako nge cacitike mu 29 C.E., icingamonwa pamo nga ubushiku bwa kwalukilapo ukufuma ku mimwene ya Baibolo.

Ukuteka kwa kwa kateka wa cibili uwa Roma, Tiberi Kaisare, kwalipokelelwa bwino mu lyashi lya kale. The New Encyclopædia Britannica isosa ukuti: “Mu AD 14, pa August 19, Augusti [kateka wa kubalilapo] alifwile. Tiberi, nomba uwapulishamo, akolokwele Bakapanga ba Mafunde kabili tasuminishe bene ukumwinika kateka mupepi no mweshi umo, lelo pa September 17 alitungulwike ku butungulushi.”a

Iyi nshita yapampamikwa ku kutendeka kwa kuteka kwa kwa Tiberi yalicindama muli Baibolo pantu Luka 3:1-3 isosa ulwa butumikishi bwa kwa Yohane Kabatisha ukuti: “Mu mwaka uwalenge kumi na isano kuli bumulopwe bwa kwa Tiberi Kaisare, ilyo Ponti Pilato ali mulashi wa ku Yudea, . . . icebo ca kwa Lesa caishile kuli Yohane mwana Sekaria mu matololo; na o aile mu mpanga shonse ishashinguluka Yordani, alebilo lubatisho lwa kulapila ku kulekelelwe membu.”

Yohane tatendeke ukushimikila no kubatisha lintu Tiberi abele kateka lelo acitile fyo “mu mwaka walenge kumi na isano kuli bumulopwe bwa kwa Tiberi Kaisare.” Uyo mwaka uwalenga 15 watwalilile ukufuma mu mibundo ya 28 C.E. ukufika ku mibundo ya 29 C.E. Ukwishibe ci, nangu cibe fyo, takulenga umo ukupima mu kuba no kulungika ukuli konse lintu ubutumikishi bwa kwa Yohane bwatendeke mu kati ka uyo mwaka nelyo ifya kupenda ifya kuponako fyaampanako.

Lelo Baibolo itupeela ifyebo fyalundwako ifyakatama. Ku ca kumwenako, ubusesemo bwa kwa Daniele ubwa “bacinelubali amakumi cinelubali” bwasontele kuli 29 C.E. ku kumoneka kwa kwa Mesia. Na kabili bwalangilile ukuti ubutumikishi bwa kwa Yesu bwali no kuba ubutali bwa myaka itatu na citika. (Daniele 9:24-27) Sansha kuli ifi fyebo fya Baibolo: Yesu afyelwe imyeshi mutanda pa numa ya kwa Yohane; lintu Yesu abatishiwe, “ali ne myaka nalimo amakumi yatatu”; kabili Yesu afwile muli shinde wa 33 C.E. (inshita ya ca Kucilila), lintu aali ne myaka ya bukulu 33 1/2.—Luka 1:24-38; 3:23; 22:14-16, 54.b

Mu kuba ne fyebo fya Baibolo ifyalungikwa ifya musango uyo, ukulundanishiwa no kupenda kwa nshita ukwa ku calo ukwa kuteka kwa kwa Tiberi, abasambi ba Baibolo kuti bapenda ukuti ubutumikishi bwa kwa Yohane bwatendeke muli shinde wa 29 C.E. no kuti imyeshi mutanda pa numa, mu mibundo ya 29 C.E., Yohane abatiishe Yesu. E ico, te 14 C.E. lelo 29 C.E. e bumonwa ngo bushiku bwa kwalukilapo ukufuma ku mimwene ya Baibolo.

[Amafutunoti]