Bushe Ifipasho Kuti fyakupalamika Kuli Lesa?

IMPENDWA ikalamba iya fipasho fya Egupti, ifya Babiloni, ne fya Greece fyalisusha amayanda ya babenye ilelo. Ifyaimikwa fya cibukisho ifyo fyali pa kashita kamo ifya kushinshimuna kwacincimuka nomba fyaba pa kulangishiwa nge milimo ya fye iya fya kubasabasa ifya pa kale. Amaka ya fiko yali fye mu kwelenganya kwa abo abapepele fyene. Mu kuba no kufwa kwa mu kupita kwa nshita ukwa bantu bashinshimwine fyene, amaka yatunganishiwa aya ifi fipasho nayo yene yalishiminine. Ifipasho fyalisansalikwe nge fishali kantu—ifyo lyonse mu cishinka fyabele—ifintu fyafwa ifya cimuti, ilibwe, nelyo icela.

Ni shani pa lwa fipasho ifyo ifileshinshimunwa no kupepwa ku bantu ilelo? Bushe ifi fipasho fyalicilapo amaka mu nshila iili yonse pa fipasho fya pa kale ifya Egupti, Babiloni, ne fya Greece? Bushe mu cituntulu fyaba fibombelo mu kwaafwa abantu ukupalama kuli Lesa?

Mu kuba no kupita kwa nkulo iili yonse, umutundu wa muntu ulemoneka ukusensenunwa ukutalukilako ukufuma kuli Lesa. Kabili cinshi cintu ifipasho fyonse fingacita pa lwa cene? Nga ca kuti fyashiwa ukwabula ukusakamanwa, filekata ulukungu kabili mu kupelako filakwata ingalaawa nelyo ukubola. Te kuti fiisakamane, nangu fye ukucitila abantunse icili conse. Icacindamisha, nangu cibe ifyo, cinshi cintu Baibolo ili no kusosa pali uno mulandu?

Ifyaumo Mutengo, Ifyacishamo, Lelo Ifya Fye

Te ca kupapa, Baibolo ilasansalika ifipasho nge fya fye kabili nge fishakwata amaka umupwilapo aya kwaafwa abaipeelesha kuli fyene ukupalama kuli Lesa. Nangu cingati ifipasho fya butotelo ilingi line fyaba ifyaumo mutengo kabili ifyacishamo, Baibolo ilanga umutengo wa fiko uwa cine lintu isosa ukuti: “Utulubi twabo twa silfere na golde, utwacitwa ku minwe ya bantu. Utunwa tuli na to, lelo tatusosa; amenso tuli na yo, lelo tatumona; amatwi tuli na yo, lelo tatuumfwa; imyona tuli na yo, lelo tatununsha; tuli ne minwe ya tuko, lelo tatutonya; tuli na makasa ya tuko, lelo tatwenda; (tatulanda ku mikoshi ya tuko). Abatucita bakaba ngo tu, onse untu atutetekela.”—Ilumbo 115:4-8.

Baibolo taisansalika fye utulubi ngo twa fye lelo na kabili isosa mu kusenuka ukukuma ku fipasho na bakapepa ba fiko ukuti: “Ifimpashanya fili nge cintiinya ca fyuni mwi bala lya fibimbi, tafisosa nakalya; ukusendwa fisendwa fye, pantu tafyenda. Mwifitiina; te kuti fimucite icabipa, nangu kumucite cisuma! Abantu bonse babo bunama, bafuma mu kwishiba; kalopola onse alengwe nsoni ku cabaswa cakwe pantu icaengwa cakwe kubepa, kabili umupu uupemwako tamuli. Fyene mupu, milimo ya kutumpika.”—Yeremia 10:5, 14, 15.

Imimwene ya CiKatolika

Ca cine, abengi, abakontama, balapepa no kwasha bakandulo, no kutomona ifipasho fya butotelo tabaimona abene beka nga bapepa utulubi nelyo abapepa ifipasho. Ku ca kumwenako, baKatolika batunga ukuti balashinshimuna ifipasho fya kwa Kristu na Maria, te pa mulandu wa kuti ifipasho fine fyakwata bulesa ubuli bonse, lelo pa mulandu wa abo ifipasho fimininako. The World Book Encyclopedia ilondolola ukuti “mwi Calici lya ciRoma Katolika, ifipasho filashinshimunwa pamo nge fishibilo fya bantu bemininwako na fyene.” Bashibutotelo ba ciKatolika balisambilisha ukuti calilungama ukushinshimuna icipasho cikulu fye ukushinshimuna kuli ukwacepako mu mibele kuli uko kupeelwa kuli Lesa umwine.

Icine cili ca kuti ifi fipasho filashinshimunwa. Nelyo fye ni New Catholic Encyclopedia isuminisha ukuti ukushinshimuna kwa musango uyo ni “ncitilo ya kupepa.” Nangu cibe ifyo, Yesu Kristu alitamishe pa mbali ukubomfya kwa fipasho nge fyakwafwa mu kutununuka Lesa lintu atile: “Takuli uwisa kuli Tata, kano aishila muli ine.” (Yohane 14:6) Te ca kupapa, lyene, ukuti Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo bakene ukubomfya kwa fipasho mu kupepa.

Nangula ni fyo, ilelo amabutotelo ya Kristendomu yalisumbuka ukucila yonse yambi mu mpendwa ikalamba iya fipasho. Ee, te mulandu no bushinino bwa lyashi lya kale nelyo ubwa mu Malembo ukusansalika ubutumpe bwa kupeela ukushinshimuna ku cipasho, Abena Kristu baitunga mu kusaalala kwa calo balatwalilila ukukontama no kupepa pa ntanshi ya fipasho mu kusapika kwabo Lesa ukwa bufumacumi. Mulandu nshi?

Ukubelelekwa ku Mulwani

Kasesema Esaya alondolwele ukuti abalepepa ifipasho aba mu kasuba kakwe bafililwe ukumona ubutumpe bwa ncitilo shabo pantu amenso yabo “yashingulwapo basuka bafilwo kumona, ne mitima yabo, basuka bafilwo kwiluka.” (Esaya 44:18) Ni ani mu kucitikako engatuninkisha ukusonga kwa musango uyo pa bantunse? Icilye ca basanse fisumino fya fipasho ica mu 754 C.E. cabilishe ukuti ukushinshimuna kwa fipasho kwaletelweko na Satana ku mifwaile ya kubeleleka umuntu ukumufumya kuli Lesa wa cine. Bushe iyi nsondwelelo yalilungeme?

Ee, pantu ilomfwana na Baibolo yapuutwamo, iyalondolwele imyanda ya myaka mu kubangilila ukuti umulwani mukalamba uwa kwa Lesa, Satana Ciwa, “apofwishe imintontonkanya” ya bantu ukuti icine “cibalika.” (2 Abena Korinti 4:4, NW) E co, lintu ashinshimuna icipasho, ukucila ukupalama kuli Lesa, umo mu cine cine alebombela amabuseko ya fibanda.—1 Abena Korinti 10:19, 20.

Ukupalama Kuli Lesa

Ifipasho te kuti fitwafwe ukupalama kuli Lesa. Kabumba Mukalamba, Yehova Lesa, alaselaushiwa ku kushinshimuna kwa fipasho. (Amalango 7:25) “Yehova ni Lesa uufwaya ukuipeelesha kwapaatulwa.” (Nahumu 1:2, NW) Asosa ukuti: “Ine ndi Yehova, e shina lyandi; no bukata bwandi nshibupeela kuli umbi, nangu ukutashiwa kwandi ku fimpashanya.” (Esaya 42:8) Mu kulinganako, Baibolo isoka ukuti abo abapeela ukushinshimuna ku fipasho “tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.”—Abena Galatia 5:19-21.

Nalyo line, Yehova na kabili ni Lesa wa nkumbu kabili uweleela. Baibolo isosa ulwa abo abayalukile kuli Lesa ukufuma ku tulubi twabo kabili balilungamikwe pa numa ya kuleka ifibelesho fyabo ifya kupepo tulubi. (1 Abena Korinti 6:9-11; 1 Abena Tesalonika 1:9) Baumfwilile amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Lesa Mupashi, na bamupepa bali no kumupepela mu mupashi na mu cine.”—Yohane 4:24.

Isambililo lya mukoosha ilya Baibolo likasokolola ukuti tacayafya ukupalama kuli Lesa. (Imilimo 17:26-28) Alikwata ubuntu bwingatununukwa ubwa cikabilila, ubwa kutemwa, kabili aletulaalika no kwenekela ifwe ukulundulula ukwampana kwapalamisha na wene.—Esaya 1:18.

Inte sha kwa Yehova balekulaalika ukwishiba Shifwe wa mu mulu pamo ngo Muntu, ukusambilila pa lwe shina lyakwe, Yehova, na pa lwa mibele yakwe ne mibombele yakwe no mutundu wa muntu. Ukupulinkana amabula ya Cebo cakwe, Baibolo, ukesa mu kumfwikisha umulandu mu cine cine untu ushingakabila ifya kwaafwa fimoneka, pamo nga ifyaimikwa fya cibukisho ne fikope, ku kutununuka Lesa. Ee, “palameni kuli Lesa, na o alapalama kuli imwe.”—Yakobo 4:8.

[Akabokoshi pe bula 6]

Bakalemba ba Lyashi lya Kale Bamona Ukuti. . .

◻ “Caba cishinka caishibikwa bwino ukuti ubuBuddha, ubwaimikwe mu mwanda wa myaka uwalenga mutanda BCE, tabwamwene icipasho ca kubalilapo ica kwa kemika wa buko ukufikila mupepi no mwanda wa myaka uwa kubalilapo CE.”

“Pa myanda ya myaka, icishilano ca buHindu mu kutendekelako tacakwete ifipasho [ukwabulo tulubi nelyo ifipasho].”

“UbuHindu no buBuddha fyonse fibili fyatendeke ukwabula ifipasho kabili ni panono panono fye bapokelele ifipasho mu kupepa kwabo. UbuKristu bwacitile cimo cine.”—The Encyclopedia of Religion, kuli Mircea Eliade.

◻ “Ukufuma ku bulondoloshi bwalembwa ubwa Baibolo ubwalekanalekana cili icamonekesha ukuti ukupepa kwa cine ukwa kwa Lesa takwakwete ifipasho. . . . Mu IC [Icipingo Cipya], na mo mwine, ukupepa kwa balesa bacilendo no tulubi kwalibindwa.”—New Catholic Encyclopedia.

◻ “Ifipasho tafyaishibikwe mu kupepa kwa Bena Kristu ba mu kubangilila.”—Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, kuli McClintock na Strong.

◻ “Atemwa mu Cipingo Cipya, nelyo mu kulemba ukuli konse ukwine kwine ukwa nkulo ya kubalilapo iya buKristu, ukulonsha ukuli konse takwingasangwa ukwa kubomfya ifyaimikwa fya cibukisho nelyo ifikope mu kupepa kwa Bena Kristu, nampo nga ni pa cintubwingi nelyo mu bumfisolo.”—A Concise Cyclopedia of Religious Knowledge, kuli Elias Benjamin Sanford.

◻ “Abena Kristu ba mu kubangilila nga bamwene mu kuba no munsokwe pa mitubululo fye iya kubika ifipasho mu macalici, kabili nga balangulwike ukukontama nelyo ukupepa pa ntanshi ya fiko nge cishili kantu lelo ukupepo tulubi.”—History of the Christian Church, kuli John Fletcher Hurst.

◻ “Mwi calici lya mu kubangilila, ukupanga no kushinshimuna kwa fikope fya kulenga ifya kwa Kristu na batakatifu kwalikenwe mu kukosa.”—The New Encyclopædia Britannica.

◻ “Nangu cingati Icalici lya butuutu talyapatile ifya kubasabasa ne fya kulengalenga, nalyo line talyakwete ifipasho fya kwa Kristu.”—Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge.

[Icikope pe bula 7]

Yesu akomaile pa kuti Lesa alefwaya abo “abapepela Tata mu mupashi na mu cine.”