Ulubali—1Yehova Alitusakamene pe Samba lya Cibindo

Pa makumi ya myaka Inte sha kwa Yehova balipapa pa lwa bamunyinabo mu fyalo umo imibombele ya Bwina Kristu yaleshiwa. Tuli aba nsansa ukupeela cimo ica fipande fya kubalilapo fitatu ifyo ifilesokolola fimo ifyacitike. Ifi fyebo fya pa lwabo ifya Bena Kristu ba busumino mu caleitwa ilyo nga East Germany.

MU 1944, nali umufungwa wa nkondo umwina Germany, uwalebomba pamo ngo wa kupyunga mu cipatala mu nkambi ya Cumnock, mupepi na Ayr, Scotland. Nalisuminishiwe ukufumina ku nse ya nkambi, nangu cingati ukubishanya na bantu ba cikaya kwalileshiwe. Kasuba kamo pa Mulungu lintu naleolola amolu mu musebo, nakumenye umwaume uwaeseshe na maka ukunondolwela ifintu ukufuma muli Baibolo. Pa numa ya ico ilingi line twalekokolokela capamo mu musebo.

Mu kupita kwa nshita andaalike ku kulongana pa ŋanda. Ici cali kuibika mu busanso, apantu nali icilundwa ca luko lwa bulwani. Pali iyo nshita nshaishibe ukuti aali umo uwa Nte sha kwa Yehova—ukulongana mu kushininkisha kwali kumo ukwa mabumba ye sambililo lya Baibolo ayanono. Nangu cingati nshali na kumfwikisha nga nshi, ndebukisha mu kulengama icikope ca mwana uwafwele ilaya ilitali ilyabuuta, capamo ne nkalamo ne mpaanga. Ici cikope ica calo cipya, nge fyo calondololwa mwi buku lya Baibolo ilya kwa Esaya, calinjebekeshe apakalamba.

Mu December 1947, nalikakwilwe ukufuma mu nkambi ya cifungo. Lintu nabwelele ku mwesu mu Germany, naupile Margit, uyo naishibe pa ntanshi ya nkondo. Twaikele mu Zittau, mupepi ne mipaka ya Poland na Czechoslovakia. Mu nshiku fye shinono, umo uwa Nte sha kwa Yehova akonkonseshe pa mwinshi wesu. “Nga ca kuti ili libumba limo line nakumenye mu Scotland,” e fyo naebele umukashi wandi, “lyene tulingile ukuilunda kuli bene.” Ulya mulungu umo wine, twasangilwe ku kulongana kwa kubalilapo ne Nte.

Ukufuma muli Baibolo, mu kwangufyanya twaishibe pa lwa kukabila kwa kusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu lyonse no kwakana mu mulimo wa kushimikila. Na kuba, cintu Inte basambilishe ukufuma muli Baibolo mu kwangufyanya cabele icintu cacilishapo ukucindama mu bumi bwesu. Mu kupita kwa nshita natendeke ukutungulula isambililo lya Baibolo ilye bumba. Lyene, mu February 1950, bakangalila babili abenda aba Bwina Kristu baipwishe ukuti: “Bushe tamufwaya ukwibishiwa?” Cilya cine cungulo kasuba Margit na ine twalangishe ukuipeela kwesu mu lubatisho.

Ukutendeka kwa Mafya

Zittau aali mu citungu ca Soviet ica Germany, kabili ukubombesha kwa kuleta ubwafya ku Nte sha kwa Yehova kwali nakutendeka mu 1949. Ni pa numa fye ya bucushi ubwingi e lintu ififulo fyasangilwe ku kulongana kunono mu Bautzen. Lyene, mu kati ka lusuba, amashitima yaibela aya mabungano yakulilako aya citungu yalileshiwe mu kupumikisha mu Berlin. Nalyo line amakana balisangilweko.

Ukulongana kwa cilonganino na ko kwalipumfyanishiwe. Aba kupumfyanya baali no kusangwako fye ku kupunda no kulishe minsoli. Pa kashita kamo twali fye mupepi no kupatikishiwa ukwimika ilyashi lya kwa kangalila wenda. Ifya kusabankanishishamo amalyashi fyatwitile nga bakasesema be shamo. Ifipande fya mu nyunshipepala fyatungile fye no kuti twalilongene pa lupili ilintu twalelolela ukupyangwa mu makumbi. Inyunshipepala na kabili shayambwile abakashana bamo nga balesoso kuti Inte baeseshe ukucito bulalelale na bene. Ubulondoloshi bwa kuti ‘abo abaleipeela kuli Yehova bakapokelela umweo wa muyayaya’ bwanyonganishiwe ku kusoso kuti abo abakwete ukwampana kwa bwamba ne Nte bakanonka umweo wa muyayaya.

Pa numa na kabili twalipeelwe umulandu wa kuba bakasongelesha ba nkondo. Cintu twalandile pa lwa nkondo ya kwa Lesa iya Armagedone cailwilwe bubi bubi ku kupilibula ukuti twakoseleshe ukucimfyanya kwa fyanso ne nkondo. Fintu cali buwelewele! Nangu ni fyo, mu August 1950, lintu nafikile ku kubombo bushiku ku cifulo ca pa mwesu ica nyunshipepala uko nabombele ngo wa kupulinta, nalimikwe pa mpongolo. “Nautamfiwa incito,” e fyasosele malonda, uwashindikwe na kapokola. “Imwe mwe bantu mulasuminisha inkondo.”

Ukubwelela ku ŋanda, Margit aali nailululwa. “Takwali na kabili ukubomba ubushiku,” e fyo asosele. Tatwasakamikwe. Mu kwangufyanya nasangile incito na imbi. Twacetekele muli Lesa ku kupayanya, kabili alipayenye.

Umulimo Wesu Wabindwa

Pa August 31, 1950, imibombele ya Nte sha kwa Yehova mu German Democratic Republic yalibindilwe. Ibimbi likalamba ilya kwikatwa lyalikonkelepo. Inte babikilwe mu kulubulula, bamo ukupingwilwa ku mfwa. Babili ukufuma ku Zittau, abaculile mu nkambi sha kucushiwilwamo pe samba lya baNazi, balisalilwe mu cifungo kuli baKomyunisiti.

Uwaleangalila icilonganino cesu alibikilwe mu cifungo capamo no mukashi wakwe. Abo ababekete bashile abana babo babili abanono beka mu ŋanda ku kuisakamana. Banakulwibo basendele abana, kabili ilelo abakashana bonse babili baliba abapimpa mu kwebako bambi pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa.

Bacikabala ukufuma ku filonganino mu East Germany baendele ukufuma ku Berlin no kuya ku kusenda ifitabo pa fifulo fyateyanishiwe mu lubali lwa ku masamba ulwali ulwalubuka. Abengi aba aba bacikabala bashipa baliiketwe, ukuletwa mu cilye, no kupingwilwa mu fifungo.

Abalashi balifikile mu kubangilila ulucelo lumo ku kuceeceeta iŋanda yesu. Twaleenekela ukwisa kwabo, e co nabikile ifyalembwa fya cilonganino fyonse, ifyo nalesunga, mu butala bwesu, mupepi no lupako lwa malonda. Amalonda tayabalile ayancusha, lelo lintu abaume balepitana ku kuceeceeta, mu kupumikisha bakupilwe ne kumbi lya malonda. Ico abaume bali no kucita cali kubutuka ku kupususho bumi!

Yehova aali natupekanishisha ku cibindo ukupitila mu mabungano ayacitilwe mu 1949. Programu yatukonkomeshe ukwingilishako mwi sambililo lya pa lwesu, ukusangwa ku kulongana, ne mibombele yesu iya kushimikila, pamo pene no kushintilila pali umo no munankwe ku kutungililwa no kukoselesha. Ici mu cituntulu catwaafwile ukutwalilila aba cishinka. Muli ifyo, nelyo cingati abantu ilingi line balitulengulwile no kututuka, tatwabikileko amano.

Ukulongana pe Samba lya Cibindo

Ukukonka pa kubilisha kwa cibindo, nakumene ne Nte shinandi shibili ku kulanshanya ifya kutwalilila ukulongana kwesu ukwa cilonganino. Ukusangwako kwali ukwa busanso, apantu ukwikatwa lintu tulipo capilibwile ukupingwilwo kubikwa mu cifungo. Twatandalile Inte mu cifulo cesu. Bamo bali abasakamikwa, lelo cali ica kukoselesha ukuti umo umo aishibe ukukabila kwa kusangwa ku kulongana.

Umwaume walesekelela uwakwete ubutala alitupeele ku kubomfya nge cifulo ca kulonganinapo. Nangu bwali mwi bala, ubwamonekesha kuli bonse, ubutala bwalikwete icibi ku numa icatungulwile ku kashila kafubene ku fimpusa. E co ukuya kwesu no kubwela takwamwenwe. Ukupulinkana mu mupepo bulya butala bwa kale bwapayenye icifulo ca kulongana kwesu ukwacitilwe ku lubuuto lwa makandulo, mu kuba na bantu mupepi na 20 abalesangwako. Twakumene cila mulungu kwi sambililo lyesu ilya magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda no Kulongana kwa Mulimo. Programu yateulwilwe ku mibele yesu, ukukomaila pa kuti twali no kutwalilila abacincila lwa ku mupashi. Mu kwangufyanya twalicincimushiwe ukupokelela uyu mwaume umo wine uwalesekelela pamo nga munyinefwe umupya mu cine.

Pa kati ka ba 1950, ukutwalwa ku filye kwalinakileko, kabili bamunyina bamo balikakwilwe ukufuma mu cifungo. Abengi balitamfiwe mu calo ukuya ku West Germany. Ukulosha kuli ine, ifintu fyalyalwike ukwabulo kwenekela ukukonka pa kutandala kwa kwa munyina ukufuma ku West Germany.

Ukupeelwa Kwandi Umulimo Ukalamba Ukwa Kubalilapo

Munyina aitile umwine Hans. Ukukonka pa kulanshanya kwesu, naipushiwe ukutandalila iŋanda imo mu Berlin. Pa numa ya kusanga ishina lya cifulo pa ndibu ya pa mwinshi, nalilaalikwe ukwingila. Abantu babili bailundile kuli ine no kubimbwa mu kulanshanya ukwali ukusuma lelo ukwayanguka. Lyene bafikile kuli ico bali no kulandapo ukuti: “Nga ca kuti walipeelwe umulimo waibela, bushe kuti waupokelela?”

“Ukwabulo kutwishika,” e fyali icasuko candi.

“Cawama,” e fyo basosele, “ico e co twacilafwaya ukwishiba. Kafikepo.”

Imilungu itatu pa numa nalipushiwe ukubwelela ku Berlin na kabili naisangile muli ulya muputule. Ukuntambika mapu ya citungu ukushinguluka Zittau, bamunyina bafikile pa cishinka. “Tatwaishiba ukwaba Inte muli ino ncende. Bushe kuti watufwailako?”

“Ukwabulo kutwishika kuti nacite co,” e fyali ukwasuka kwandi ilyo line fye. Incende yali iikalamba, ukucila amakilomita 100 ubutali, ukufuma ku Riesa ukuya ku Zittau, kabili ukufika ku makilomita 50 mu kusaalala. Kabili ico nakwete fye ni ncinga. Lintu ukusangwa kwa Nte umo umo kwaimikwe, umo umo alundilwe mu kati na nkati ka cilonganino cakwe ciine, ico lyonse icatumine umwiminishi ku Berlin ku kupoka ifitabo na makambisho. Iyi nshila ya mibombele yacilikile ukubika mu busanso ifilonganino fimbi lintu abalashi balepakasa icilonganino icili conse.

Ukucetekela Muli Yehova

Te mulandu no kupakasa, mu kumfwila amakambisho ya Baibolo, tatwalekele ukuya ku ŋanda ne ŋanda mu kuba no bukombe pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa. (Mateo 24:14; 28:19, 20; Imilimo 20:20) Twatandalile ififulo pa cishinte ca kutasha kwa bantu umo umo abo kale kale twaishibe, kabili twaliipakishe ifya kukumanya fisuma. Pa nshita shimo nelyo fye filubo fyesu fyaalwike ku kuba amapaalo, nge fyo ifyakonkapo filelanga.

Umukashi wandi na ine twapeelwe adresi ukwa kutandalila, lelo twaile pa ŋanda imbi. Lintu iciibi caiswike, twamwene uniformu wa kwa kapokola nakobekwa pa mwando wa fya kufwala. Icinso ca kwa Margit caliwile; umutima wandi walikulunkuntile. Ici cali no kupilibula ukubikwa mu cifungo. Akashita kanono fye kwi pepo lya mu kwangufyanya.

“Ni mwe bani?” e fyaipwishe umwaume mu miponto. Twatalele tondolo.

“Ndi uwashininwa ukuti nalimumonapo,” e fyasosele Margit, “lelo te kuti fye njibukishe nga ni kwi. Ee, ni mwe bakapokola. Mfwile namumwene pa ncito.”

Ici catontolwele ukusakamikwa, kabili aipwishe mwi shiwi lya bucibusa. “Bushe ni mwe ba kwa Yehova?”

“Ee,” e fyo nailundileko, “ni fwe bene, kabili kuti mwasuminishanya na ine ukuti cisendeleko ubukose kuli ifwe ukukonkonsha pa mwinshi wenu. Tuli abasekelela muli imwe pa lwenu.”

Alitwingishe mu ŋanda yakwe. Twalimutandalile pa nshite shingi no kutendeka isambililo lya Baibolo. Mu kupita kwa nshita uyu mwaume abele munyinefwe wa Bwina Kristu. Ifyo ico ica kukumanya cakoseshe ukucetekela kwesu muli Yehova!

Bankashi ilingi line babombele nga bacikabala, icaitile pali bene ukucetekela umupwilapo pali Yehova. E fyo cali lintu Margit limo aendele ukuya ku Berlin ku kusende fitabo. Kwali ifingi ukucila ifyaenekelwe. Umwando wa fya kufwala walibomfiwe ku kukaka sutikesi yafina, iyaiswile. Fyonse fyaendele fye bwino ukufikila lintu Margit aali mwi shitima. Lyene umulashi wa pa mupaka alishile.

“Cabani ici, kabili finshi fili mu kati?” e fyo apindile, alesonta kuli sutikesi.

“Fya kufwala fyandi ifya ku landule,” e fyayaswike Margit.

Uwa mutunganya, akambishe Margit ukuisula. Panono panono kabili mufulo mufulo, ukusopolola icifundo cimo cimo pa nshita imo, Margit atendeke ukukakula umwando wa fya kufwala uwashingulwike sutikesi. Apantu umulimo wa mulashi wa pa mupaka wafwaile wene ukuya ne shitima ukufika fye pa ntamfu imo kabili lyene ukwika no kunine shitima limbi ilyalebwela, abele uushatekanya nga nshi. Mu kupelako, lintu kwashele fye ififundo fitatu, umwaume alinakile. “Fuma pano, kabili senda ifya kufwala fyobe ifya ku landule!” e fyo aotweke.

Ukusakamana kwa pa Lwakwe Ukwa kwa Yehova

Ilingi line nakwete fye amaka ya kulaala te kucila pa maawala yane cila bushiku, apantu lyonse nalesakamana imilandu ya cilonganino pe samba lya mfifi. Cali ni pa numa ya mibombele ya musango yo ubushiku e lintu abalashi balishishe nshindo pa mwinshi wesu ulucelo lumo. Baishile mu kuceeceeta. Cali kucelwa ukufisa icili conse.

Abalashi bapoosele ulucelo lonse ukuceeceeta mu kusakamanisha, ukulonda fye na mu cimbusu limbi kuti icili conse califishilwe mulya. Takwali nangu umo uwatontonkenye ukubebeta mwi jeketi lyandi ilyalepelela pa mwando wa fya kufwala. Mu kwangufyanya nafwimfwintike ifyalembwa mu matumba ya liko ayengi. Amatumba yalituntumanikwe ku fintu fine abalashi balefwaya, lelo baile minwe nkutwa.

Pa kashita kambi, mu August 1961, nali mu Berlin. Cabele ukuti e muku wa kulekelesha uwa kusende fitabo ilyo Icibumba ca Berlin tacilaimikwa. Icitesheni ce shitima ica mu Berlin calesenyamo abantu ilintu nalepekanya ukubwelela ku Zittau. Ishitima lyaliishile, kabili uuli onse abutukile pa platiformu ku kunina. Ukukulwilwa pamo ne bumba, mu kupumikisha naisangile mu ciputulwa caba ceka ice shitima. Mu kwangufyanya fye lintu naninine malonda akomene ifiibi ku nse. Naiminine neka ku lubali lumo ulwe shitima, mu kuba na balendo bambi abalesunkilwa mu kati ke shitima.

Twalimine na kabili ukuya ku Zittau. Pa nshita ntali nali neka ku numa. Lyene ishitima lyaliminine, kabili ifiibi ku lubali lwandi fyaliswilwe. Abena Soviet abafungwa abengi balingile. E lintu fye naishibe ukuti naninine ku lubali ulwasungilwe abashilika ba ku Soviet. Nafwaishe umushili ukwisuka no kumina. Nalyo line, abashilika tabamoneke ukupuse cili conse calemoneka.

Twalimine na kabili ukuya ku Zittau, uko ifiibi ku lubali lwesu fyaiswilwe, kabili abashilika balifumine. Batendeke ukuceeceeta abalendo bonse pa citesheni. Nine fye neka uwafumine ukwabulo kucilimwa. Abashilika abengi bampikile fye na sulupu, ukutontonkanya ukuti nali umulashi mukalamba.

Ni lyeka fye pa numa e lintu twamwensekeshe ifyo fyali fya mutengo ifyo fitabo, apantu ukwimika kwa Cibumba ca Berlin pa kashita kanono kwalipumfyenye impito yesu iya kupokelapo ifipe. Nalyo line, filya fitabo fyali ifyakumanina ukubombela ukukabila kwesu pa myeshi yafulilako. Pali iyi nshita, amapekanyo ya kutukumanya yalicitilwe.

Ukwimikwa kwa Cibumba ca Berlin mu 1961 kwaleteleko ukwaluka kuli ifwe mu East Germany. Lelo Yehova, nga lyonse, aali ku ntanshi ya fya kucitika. Atwalilile ukutusakamana pe samba lya cibindo.—Nga fintu cashimikwa na Hermann Laube.

[Icikope pe bula 27]

Twaipakishe ukulongana kunono mu Bautzen