Isubilo—Ubucingo Bwakatama mu Calo ca Nkumbabulili

Umulumendo umwina Korea afwaile ukwafwilisha nyina ukushinina umusambi wa pa koleji ifyo cacindama ukukwata isubilo lya ku nshita ya ku ntanshi. Ukwibukisha icilangililo ali omfwile pa kulongana kwa Bwina Kristu, aipwishe umusambi nga engamwafwako ukwilula ubwile. Alisumine. Umulumendo atile: “Kwaliko indupwa shibili. Shonse shibili shali shipiina nga nshi. Imfula yalelokesha, kabili imitenge ya mayanda yonse yabili yaletona. Ulupwa lumo lwali no bulanda nga nshi, kabili bailishenye apakalamba pa lwa kutona. Lelo ulupwa lumbi lwali ulwa nsansa ne cimwemwe lintu balecilika pa mutenge wabo. Mulandu nshi wa bupusano bwakule fyo pa kati ka ishi ndupwa shibili?” Pa kucilimushiwa, umukashana ayaswike ukuti taishibe. “Cisuma,” e fyasosele umulumendo, “ulupwa lwa cibili lwali lwa nsansa pantu elyo bapokelele fye icishibisho ukufuma kuli kamfulumende wa musumba ukuti bali no kupeelwa iŋanda ipya. E co balikwete isubilo. Ubo bwali e bupusano!”

UBWILE bwa mulumendo bulelangilila icine cayanguka ica kuti: Isubilo lilalula inshila tuyumfwilamo pa lwa bumi, ilingi line te mulandu ne mibele yesu. Ukupala indupwa shibili shintu alondolwele, ubwingi ubwa ifwe tuli no kushipikisha amafya ya bumi—impika sha butuntulu bwa bumi, amasakamika ya mu fya ndalama, ukukanshika kwa mu lupwa, imisoka, na mesho yambi na macushi ayashingapendwa. Ilingi, tatwingalenga impika sha musango yo ukufumapo kwati fintu tushingalesha ukupongoloka kukalamba kwa mfula mu bwina mupalamano bwesu. E co kuti pambi twayumfwa abapelenganishiwa, ukuba fweka—mu kwipifya, ababulo kwafwiwa. Ne cabipishapo, kuti pambi twalisambilishiwa mwi calici ukuti inshita ya ku ntanshi yaba iyafitula ku babembu, ukuti pambi kuti yasanshamo ukukandwa kuli pe na pe.

Calisoswa ukuti icishinte ca kubelapo uwapopomenwa caba kubulo kwafwiwa ukubikapo no kubulwe subilo. Lelo kuti mu kushininkisha twaseshapo cimo ica ifi fyasanshiwamo; takuli abali bonse aba ifwe abafwile ukubulwe subilo. Kabili isubilo line kuti pambi lyaba e canso cawamisha ica kutamishako icasanshiwamo cimbi, ukuyumfwo wabulo kwafwiwa. Nga ca kuti tuli ne subilo, kuti pambi twashipikisha amafya ya bumi mu kuba ne cipimo ca kutekanya no kwikushiwa mu cifulo ca kulashomboka no bulanda bwashika. Ee, isubilo bucingo bwakatama.

Bushe ukutunga kwa musango yo kulakulenga ukuba uwa mintelengu? Bushe isubilo lyalikwatisha maka ica kuti lilapanga ubo bupusano bukalamba? Kabili bushe isubilo lyashintililwapo e ko lyaba kuli umo na umo uwesu?

Ukupala ica Kucingo Mutwe

Ibala lya fya cipatala nalitendeka ukwishiba amaka yamonekesha aye subilo. Kapusunsuka wa Kayofi ka ciNazi, incenshi ya pa kukanshika Dr. Shlomo Breznitz, alondolwele ukuti mu mulandu wa mpika ishingi sha mu bumi, “ukukanshika kwisa ukufuma ku fyo twilula ukwafya kwa shiko, te ku mpika shine. Isubilo lilacefyako ukufina kwa shiko.” Icipande muli The Journal of the American Medical Association cashikimike ukuti isubilo “muti uwakwata maka.” Magazini wa American Health acitile lipoti ukuti: “Kwaliba ifya kumwenako ifingi ifya balwele, ukucilisha abalwele ba kansa, abalwalisha mu kupumikisha lintu icintu cimo cabalenga ukulufya isubilo—nelyo abo mu kupumikisha bapepemuka lintu basanga icintu cimo ica kubela abomi.”—Linganyako Amapinda 17:22.

Abasambi ba Baibolo apalepa balishiba ubucindami bwe subilo. Pali 1 Abena Tesalonika 5:8, umutumwa Paulo acincishe Abena Kristu ati: “Tutekanye, tube abafwale . . . [ce subilo lye, NW] pusukilo e ca kucingo mutwe.” Ni shani fintu “isubilo lye pusukilo” lyapala ica kucingo mutwe?

Languluka ifyo ica kucingo mutwe cicita. Icita ca mu nshita sha Baibolo cafwele ica kucingo mutwe ica mukuba nelyo icela, icafwikilwe pa cisote ca nsalu yatikama, ica masako ya mpaanga, nelyo ica mpapa. Ici ca kucingo mutwe cacingilile umutwe wakwe ku mifwi ilelemba, inkonto sha kusunsha, ne mpanga shiputaula isha mu bulwi. Mu kupalishako, lyene, finono ifita ifyashingashingile ukufwala ica kucingo mutwe nga ca kuti fyalikwete. Nangu cibe fyo, ukufwala ica kucingo mutwe tacapilibwile ukuti icita cali icishingacimfiwa nelyo ukuti taumfwilepo nangu cimo lintu umutwe wakwe wapaminwe; ukucila, ica kucingo mutwe caebekeshe fye ukuti impumo ishingi shaletanuka mu cifulo ca kucito bonaushi bwa kulenge mfwa.

Nga fintu ica kucingo mutwe cicingililo mutwe, e fyo isubilo licingilila umuntontonkanya. Isubilo te kuti pambi litulenge ukusulako fye ubwafya bumo na bumo nelyo icipindami kwati tacili nangu cimo. Lelo isubilo lilanashako amaka ya mpumo sha musango yo kabili lyaafwa ku kwebekesho kuti tashili isha kulenge mfwa ku butuntulu bwesu bwa ku muntontonkanya, ku nkuntu, nelyo ku mupashi.

Umwaume wa busumino Abrahamu mu kushininkisha alifwele ici ca kucingo mutwe ca cimpashanya. Yehova amwebele ukutuule lambo umwana wakwe mwaume watemwikwa, Isaki. (Ukutendeka 22:1, 2) Ifyo cali no kuba icayanguka kuli Abrahamu ukuwila mu kupelelwa, ukuyumfwa uko pambi nga kwamulengele ukukanaumfwila Lesa. Cinshi capokolwele umuntontonkanya wakwe ku kuyumfwa kwa musango yo? Isubilo lyabombele ulubali lukalamba. Ukulingana na AbaHebere 11:19, “pa kutila Lesa engabuusha [Isaki] na ku bafwa.” Mu kupalako, isubilo lya kwa Yobo mu kubuuka lyayafwile ukucingilila umuntontonkanya wakwe ku cilulo, ico cali na maka ya kumulenga ukutuka Lesa. (Yobo 2:9, 10; 14:13-15) Yesu Kristu, ukulolenkana ne mfwa yabamo kulungulusha, asangile ubukose ne cisansamushi mwi subilo lyakwe lyabamo buseko ilya ku nshita ya ku ntanshi. (AbaHebere 12:2) Ukucetekelo kuti Lesa takatale alufyanya, takatale afilwa ukufikilisha icebo cakwe, caba e citendekelo ce subilo lya cine.—AbaHebere 11:1.

Ishintililo lye Subilo Line Line

Ukupale citetekelo, isubilo line line lyashimpwa pa cishinka, icituntulu, icine. Ici pambi kuti capapusha bamo. Nga fintu kalemba umo acibikile, “abantu abengi bamoneko kutontonkanyo kuti isubilo waba musango fye wa buwelewele uwa kukaninamo icine.” Nalyo line, isubilo lya cine talyaba fye kwenekela ifisuma kwa cimbepa, icisumino catalalila ica kuti tukakwata icili conse cintu tufwaya nelyo ukuti utumafya tonse utunono tukapikululwa. Ubumi bwalikwata inshila ya kushimishamo ifya kwelenganya fya musango yo ifileaka mu kuba na menshi yatalala aya fyashininkishiwa.—Lukala Milandu 9:11.

Isubilo lya cine cine lyalipusanako. Lisa ukufuma ku kwishiba, te ku kufwaya. Languluka ulupwa lwa cibili mu bwile bulumbwilwe pa kutendeka. Lisubilo nshi baali no kukwata nga ca kuti kamfulumende wabo aali uwalumbuka bubi bubi ku kutoba ifilayo fya uko? Ukucila, icilayo ukusanshako no bushinino bwa kushintililwapo kwa uko fyali no kupeela ulupwa ishintililo lyakosa ilye subilo.

Mu kupalako, Inte sha kwa Yehova ilelo balikwata isubilo ilyakakililwa mu kupalamisha kuli kamfulumende—Ubufumu bwa kwa Lesa. Ubu Bufumu bwaba pa kati na nkati ka bukombe bwa Baibolo. Pa makana ya myaka bwaliba ni ntulo ye subilo ku banakashi na baume, pamo nga Abrahamu. (AbaHebere 11:10) Lesa alayo kuti ukupitila mu Bufumu bwakwe, akalete mpela kuli iyi micitile ya fintu iyabola iya calo cikote no kuletako iipya. (Abena Roma 8:20-22; 2 Petro 3:13) Ili subilo lya Bufumu lyaba lituntulu, te ciloto. Intulo ya liko—Yehova Lesa, Shikulu Mulopwe wa kubumbwa konse—tengatwishikwa, ukukanakukumya. Tukabila fye ukubebeta ububumbo bumoneka ubwa kwa Lesa ku kumona ukuti eko aba kabili alikwata amaka yakumanina ku kufikilisha amalayo yakwe yonse. (Abena Roma 1:20) Tukabila fye ukuceeceeta icalembwa ca mibombele yakwe no mutundu wa muntu ku kumona ukuti icebo cakwe tacipita ukwabulo kufikilishiwa.—Esaya 55:11.

Ku ca bulanda, nangu ni fyo, abengi abatungo kuba Abena Kristu balilufya isubilo lya cine. Uwasambilile fya butotelo Paul Tillich asosele mu lyashi lyasabankanishiwe mu nshita sha nomba line ukuti: “Abena Kristu [ba mu kubangilila] basambilile ukulolele mpela. Lelo panono panono balilekele ukulolela. . . . Ukwenekela kwa mibele ipya iya fintu pe sonde kwabele ukwanaka, nangu ca kuti umo alepepela yene mwi Pepo lya kwa Shikulu ilili lyonse—Ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu muulu!”

We busanso we! Amamilioni, nangu fye amakana ya mamilioni aya bantu ababa mu kukabila kwakakala ukwe subilo tabalikwata nangu panono, nalyo line kale kale eko lyaba kuli bene mulya mwine mu maBaibolo yabo. Lolesha pa fisabo filete nkumbabulili! Ukwabule subilo lisuma ilya kucingilila imintontonkanya yabo, bushe ca kupapa ukuti “imitima iyapuuluka” iyapelelwa, yatungulula abafule fi ku kukoweshe calo na bucisenene bwayanana no lukaakala? (Abena Roma 1:28) Cili cakakala ukuti twikatala atuwila mu citeyo cimo cine. Mu cifulo ca kusuula ica kucingo mutwe ice subilo, tulekabila lyonse ukukosha cene.

Ifya Kukuula Isubilo Lyobe

Inshila yawamisha iya kukuula isubilo yaba kwishiba intulo ya liko, Yehova Lesa. Sambilila Icebo cakwe, Baibolo, no mukoosha. Abena Roma 15:4 patila: “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembeelwe ku kutusambilisha, ukuti mu kutwalilila kabili mu kutukoselesha kwa malembo e mo tube [ne subilo, NW].”

Mu kulundapo, tulingile ukushininkisho kuti isubilo lyesu lya ku nshita ya ku ntanshi talili fye kwelenganya kwa cibutubutu. Tulekabila ukulilenga ukuba ilya cine cine mu mintontonkanya yesu. Bushe ulasubila ukwikala kuli pe na pe muli Paradise pe sonde? Bushe kuti watemwa ukukumanya abatemwikwa bobe abafwa lintu babuushiwa pe sonde? Nga ni fyo, bushe ulaibika mu cikope ukuba mulya pali ilya nshita? Ku ca kumwenako, Esaya 65:21, 22 alanda ulwa muntu umo umo ukukuula iŋanda yakwe ine kabili lyene ukwikalamo. Bushe kuti washibata no kuyelenganya we mwine ulebombela pa mutenge wa ŋanda yobe ipya, ukupampamina ilata lya kulekelesha? Tontonkanya fye ukulolesha ukushinguluka pantu uli ku fya kufumamo fya kupekanya kobe no kucucutika. Ifiunda fya nsansa ifya bukuule fyashiminina; wafindamina pa mimonekele ya mpanga ilintu ifintelelwe fya cungulo kasuba fyasalanganina pali yene. Ukupepelesha kulenga imiti ukupungaila mu kunakilila no kukutalalika ukufuma ku cibe ca mulimo obe. Inseko sha bana, ukusaakana no kwimba kwa fyuni, fyafika ku matwi yobe. Ukulanda kwa batemwikwa bobe kulefuma pa nshi ilintu uli pa mutenge.

Ukubika mu cimonwa akashita ka nsansa aka musango yo tauli mwelenganya wa fye; ukucila, cili kwetetula pa busesemo ubuli ubwashininkishiwa ukufikilishiwa. (2 Abena Korinti 4:18) Ilyo ico cilolelo cibesha ica cine cine kuli iwe, e lyo isubilo lyobe likoselako ilya kuti ukabamo. Isubilo lya musango yo ilyakosa, ilyashininkishiwa likakucingilila ukufuma ku kuba ne “nsoni ku mbila nsuma,” ico pambi cingakulenga ukusengauka umulimo wa kwakana yene na bambi. (Abena Roma 1:16) Mu kupusanako, ukafwaya ‘kutakisha mwi subilo’ nga fintu umutumwa Paulo acitile, pa kwakana lyene na bambi mu kucetekela.—AbaHebere 3:6.

Kwaliba ifyacila pa nshita ya ku ntanshi ya ciyayaya ifitambika isubilo. Kwalibako intulo she subilo pa fya ndakai napo pene. Ni shani fyo? Shicalo umo wa mu mwanda wa myaka walenga isano uwa mu buteko bwa ciRoma uwe shina lya Cassiodorus atile: “Alapokelela isubilo mu bunonshi bwa ku nshita ya ku ntanshi uwishiba ubunonshi bwacitikako kale kale.” Mashiwi ya mano! Kusansamusha nshi twingasanga mu malayo ya mapaalo ya ku nshita ya ku ntanshi nga ca kuti te kuti tutesekeshe amapaalo ya pali nomba?

Ipepo nalyo lilakuule subilo pali ino ine nshita. Pa mbali ya kupepela ulwa nshita ya ku ntanshi yalepa, tulingile ukupepela ukukabila kwesu kwa pali nomba. Kuti twasubila no kupepela ukwampana kwawaminako ne filundwa fya ndupwa na Bena Kristu banensu, ica kulya cesu ca ku mupashi icili no kukonkapo, nelyo fye ukukabila kwesu ukwa ku mubili ukukumanishiwa. (Ilumbo 25:4; Mateo 6:11) Ukubika amasubilo ya musango yo mu maboko ya kwa Yehova kukatwaafwa ukushipikisha cila kasuba. (Ilumbo 55:22) Ilintu tuleshipikisha, ukushipikisha kwesu kwine nako kukakosha ica kucingo mutwe ice subilo.—Abena Roma 5:3-5.

Ukubuule Mimwene Yabamo Isubilo iya Bantu

Ukutontonkanya kwapusanako kwaba nge ndalawa ku ca kucingo mutwe. Kulakubulula, kabili panono panono kuti kwalenga ica kucingo mutwe icishingabomba. Bushe walisambilila ukwishiba ukutontonkanya kwapusanako no kukulwisha? Wilabepwa kwi tontonkanyo lya kuti imibele ya kusange milandu, iya kulengulula, iya kwenekele fibi cimo cine no mucetekanya. Mu cituntulu, ukutontonkanya kwapusanako takufwaya umucetekanya napacepa.

Calibe cayanguka ukukwata imibele ya kubulwe subilo ku lwa bantunse banensu. Bamo, pa mulandu wa fya kukumanya fyatapata mu nshita yapita, balilufyo kucetekela mu kupokelelo kwaafwa nelyo ukusansamusha ukufuma ku bantu na kabili. “Kalulu tapusuka mipya ibili” e kulanda kwabo. Kuti pambi bashimunuka fye no kuya kuli baeluda ba Bwina Kristu ku kwafwiwa ku mpika shabo.

Baibolo itwaafwa ukubuula imimwene yacilapo kushikatala ukulola ku bantu. Ca cine, tacabamo amano ukubika amasubilo yesu yonse mu bantu. (Ilumbo 146:3, 4) Lelo mu cilonganino ca Bwina Kristu, baeluda babomba nge “fya bupe [mu] bantu” ukufuma kuli Yehova. (Abena Efese 4:8, 11) Baba Bena Kristu basakamanishisha, abakwato kubelesha abafwaya mu bufumacumi ukuba “ngo mwa kufisama ku mwela, ngo mwa kubelama ku kupongoloka kwa mfula.”—Esaya 32:2.

Bambi abengi mu cilonganino ca Bwina Kristu nabo balasakamana mu kushika pa lwa kuba intulo ye subilo. Tala tontonkanya fye imyanda ubwingi iya makana iya bene pali ino ine nshita abalebomba nga banyina, bawishi, inkashi, bamunyina, na bana kuli abo abalufye ndupwa shabo shine; tontonkanya ulwa bengi na bambi abalebomba nge fibusa ‘ukulambatilo kucila aba bwananyina’ kuli abo abali mu kumanama.—Amapinda 18:24; Marko 10:30.

Nga ca kuti walipepa kuli Yehova ku kwaafwa, wilufye subilo. Kuti pambi alikwasuka kale; kuti pambi kwalibako eluda nelyo Umwina Kristu umbi wakosoka uuli uwaiteyanya nomba line ukukwaafwa lintu walenga ukukabila kobe ukwishibikwa. Isubilo lyashikatala mu bantu lilatucingilila ku kuitalusha ku uli onse no kuba fweka fwe bene, icingatungulula ku myendele ya kaso, iishingabomba.—Amapinda 18:1.

Mu kulundapo, nga ca kuti natukwate mpika no mwina Kristu munensu, tatulekabila ukutununuka yene mu kuba ne mibele yabule subilo, iyapusanako. Na kuba, “ukutemwa . . . [kusubila, NW] fyonse.” (1 Abena Korinti 13:4-7) Esha ukulolesha pali bamunyina ba Bwina Kristu na bankashi nga fintu Yehova acita—mu kuba ne subilo. Tontomesha pa mibele yabo isuma, bacetekele, kabili ba uwakongamina ku kupikulule mpika. Isubilo lya musango yo litucingilila ku kukansana no kuumana, ifishinonsha nangu umo.

Winakila ku kubulwe subilo ukwa ici calo cikote icilefwa. Isubilo eko lyaba—ponse pabili ku nshita yesu iya ciyayaya iya ku ntanshi na ku kupikululwa kwa mpika shesu ishingi isha nomba line. Bushe ukekatilila kwi subilo? Ukufwala isubilo lye pusukilo ukupala ica kucingo mutwe icipokolola, takwaba umubomfi wa kwa Yehova nangu umo uwaba ukwabulo kwaafwa—te mulandu no kukakala kwa mibele. Nga ca kuti tatulipusumwine fwe bene, takuli nangu cimo mu muulu nelyo pe sonde icingatufyombotola isubilo lintu Yehova atupeela.—Linganyako Abena Roma 8:38, 39.