Ukubomba mu Kuba ne Tontonkanyo lye Pamfya
NGA FINTU CASHIMIKWA NA HANS VAN VUURE
Ulucelo lumo mu 1962, Paul Kushnir, kangalila wa musambo uwa Watch Tower Society mu Netherlands, alinkumenye mu citungu ca ku cabu ica Rotterdam. Ukundolesha ukufuma ku lubali lubiye ulwe tebulo mu cikuulwa ca kuliilamo umwaleaka ulubuuto lwashibantukila, atile: “Nawishiba, Hans, ifyo nga ca kuti wapokelela uku kupeelwa kwa mulimo, iwe no mukashi obe mukapokelela fye itikiti lya kuila epela?”
“EE, KABILI ndi uwashininkisha ukuti Susie na o wine ali no kusuminisha ico.”
“Cisuma, ukalanshanye na Susie. Cikawamisha nga ca kuti mwanjishibisha bwangu pa lwa kupingulapo kwenu.”
Ulucelo lwakonkelepo alipokelele icasuko cesu: “Tuli no kuya.” E co pa December 26, 1962, twakumbatene na balupwa ne fibusa pa cibansa ca ndeke ica Schiphol ica mu Amsterdam icakupilwe ku mfula yabuuta, kabili twapupwike ne ndeke ukuya ku cifulo ca bumishonari ica kubombelamo icishatalile acibombelwamo—Netherlands New Guinea (iili nomba West Irian, Indonesia)—impanga ya bena Papua.
Bushe twalikwete ukutwishika pa lwa kupokelela uyu mulimo wa kusonsomba? Te sana. Twali natupeela ubumi bwesu no mutima onse ku kucita ukufwaya kwa kwa Lesa, kabili twacetekele ukuti aali no kututungilila. Ukulolesha ku numa pa bumi bwesu, kuti twamona ukuti ukucetekela kwesu muli Yehova takwatala akubikwa bubi bubi. Lelo ilyo nshilashimika icacitike ku Indonesia, lekeni mushimikile pa lwa myaka ya kubangilila.
Ukukanshiwa kwa mu Nshita ya Nkondo
Lintu ulupwa lwandi lwatandalilwe umuku wa kubalilapo mu 1940 kuli ilya Nte yatalila Arthur Winkler, nali fye ne myaka ya bukulu ikumi. Abafyashi bandi balitulumushiwe lintu basangile cintu Baibolo isosa pa lwa fisambilisho fya bufi ifya Kristendomu. Apantu Netherlands pali iyo nshita yaandatilwe na Germany wa ciNazi kabili Inte sha kwa Yehova shalelungwa, abafyashi bandi baali no kupingulapo nampo nga baali no kubishanya no kuteyanya kwabindwa. Bapingwilepo ukucite fyo.
Pa numa ya ico, ukukosa kwa kwa mayo no kuitemenwa kwakwe ukubika ubuntungwa bwakwe no bumi mu kaposa mweo fyalinjebekeshe. Inshita imo acofele ncinga bakilomita 11 no kulolela mu mfifi mu kuba ne cola icapakinkishiwamo amatrakiti ya Baibolo. Pa nshita yasontwa iya kutendeka kwa kampeini waibela, acofele incinga ukupela, mu nshita mu nshita ukufokotola mu cola cakwe, ukusalanganya amatrakiti mu misebo. Uwali pa ncinga umo uwalemusupila mu kupelako alimusangile kabili, ilyo alepemashika, apundile ati: “Iwe namayo, ifyo usendele fileya filepona!” Lintu Mayo atushimikile ili ilyashi twasekele icipesha amano.
Nali umwaice nga nshi, lelo nalishibe ico nalefwaya ukucita no bumi bwandi. Mu kati ka kulongana kwesu kumo pa kati ka 1942, lintu katungulula aipwishe ati, “Nani alefwaya ukubatishiwa pa kashita kakakonkapo?” Nalifwintile ukuboko mu muulu. Abafyashi bandi baliloleshenye mu kusakamikwa, ukutwishika nampo nga nalyumfwikishe ubupilibulo bwa kupingulapo kwa musango yo. Lelo nangula cingati nali fye ne myaka 12, nalyumfwikishe ico ukuipeela kuli Lesa kwapilibwile.
Ukushimikila ukufuma ku ŋanda ne ŋanda mu kuba na baNazi ukutucinsha kwafwaile ukucenjela. Ku kusengauka ukutandalila amayanda ya abo abengatuseba, pa nshiku lintu aba Nazi baletubeela bakambatike ifipampa pa mawindo yabo, nacofele incinga no kulemba amanambala ya mayanda yabo. Inshita imo umwaume umo alimwene no kupunda ati: “Wabomba kalume. Mwandi balembe—bonse bene!” Nali uwaswatuka lelo te wacenjela sana! Pa mpela ya nkondo mu 1945, twalicankilwe pa cilolelo ca buntungwa bwakulilako ubwa kushimikila.
Ukutendeka kwa Ncito
Pa November 1, 1948, pa numa ya kupwisha isukulu, napokelele ukupeelwa kwandi ukwa mulimo ukwa kubalilapo nga painiya. Umweshi umo pa numa Munyina Winkler atandalile ulupwa naleikala na lo. Afwile aishile ku kumpimununa pantu mu kwangufyanya pa numa ya ico nalilaalikwe ukubomba pe ofesi lya musambo wa Sosaite mu Amsterdam.
Pa numa nalilombelwe ukutandalila ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova nga kangalila wa muputule. Lyene, mwi pukutu lya 1952, nalaalikwe ukuyasangwa kwi kalasi lyalenga 21 ilya Watchtower Bible School of Gilead mu New York ku kupokelela ukukansha kwa bumishonari. E co, ku mpela ya 1952, cinekonsekonse aba ifwe ukufuma ku Netherlands twaninine mu ngalaba ya Nieuw Amsterdam no kuya ku America.
Ukulola ku mpela ya kosi we sukulu, Maxwell Friend, umo uwa bakafundisha, atile: “Ukalaba ifingi ifyo wasambilila kuno, lelo tulesubila ukuti ifintu fitatu fikatwalilila ukuba nobe: icitetekelo, isubilo, no kutemwa.” Na kabili ifyasungililwa mu muntontonkanya wandi no mutima fibukisho fyawamisha ifya kubomba kwa kuteyanya kwa kwa Yehova mu kuba ne tontonkanyo lye pamfya.
Pa numa nalengelwe insoni icibi. Citika we bumba lyesu ilya bena Netherlands—ukusanshako na ine—twatuminwe ukubwelela ku Netherlands. Nangula ca kuti nalilengelwe insoni, nshakalifiwe. Nasubile fye ukuti nshakalolele pa myaka 40 pa ntanshi ya kutumwa ku nse ya calo, kwati ni Mose wa pa kale.—Imilimo 7:23-30.
Uwa Kwaafwana Nankwe uwa Mutengo
Lintu Fritz Hartstang, cibusa wandi uwa mibele ya buwishi, aishibe ulwa mapange yandi aya kuupa, anjebele pa mbali ati: “Nshiletontonkanyapo nangu umo uo wingasala.” Wishi kwa Susie, Casey Stoové, aali ni solwesolwe mukalamba mu Kukaanya abaNazi mu kati ka Nkondo ya Calo iya II. Lelo lintu Inte bamukumenye mu 1946, ilyo line alipokelele icine ca Baibolo. Mu kwangufyanya wene na batatu pa bana bakwe mutanda—Susie, Marian, na Kenneth—balibatishiwe. Pa May 1, 1947, aba bana bonse batendeke ubutumikishi bwa nshita yonse nga bapainiya. Mu 1948, Casey ashitishe ubukwebo bwakwe, kabili na o wine atendeke bupainiya. Pa numa atile: “Ilya myaka yali e myaka yakwatisha insansa mu bumi bwandi!”
Nabeleshenye na Susie mu 1949, lintu alaalikwe ukubomba pe ofesi lya musambo ilya mu Amsterdam. Umwaka wakonkelepo, nangula ni fyo, wene na nkashi nankwe umwaice Marian balile ku kusangwa kwi kalasi lya Gileadi ilyalenga 16 kabili baile ne ngalaba ku cifulo cabo ica bumishonari—Indonesia. Mu February 1957, pa numa ya myaka isano iya mulimo wa bumishonari kulya, Susie alibwelele ku Netherlands ku kuupana na ine. Pali iyo nshita, nalebomba nga kangalila wa muputule, kabili ukupulinkana imyaka yonse iya cupo cesu, inshita ishingi alilanga ukuitemenwa ukuipusula pa mulandu wa mulimo wa Bufumu.
Pa numa ya bwinga bwesu, twatwalilile ukutandalila ifilonganino mu mbali shapusanapusana isha Netherlands. Imyaka ya kwa Susie iya mulimo wa bumishonari mu kupeelwa kwa mulimo ukwayafya yamupekanishishe bwino ku nyendo shesu isha pa ncinga ukufuma ku cilonganino cimo ukuya ku cibiye. Cali ni lintu twali mu mulimo wa muputule mu 1962 e lintu Munyina Kushnir antandalile mu Rotterdam no kutulaalika ukuselela ku West Irian, Indonesia.
Umulimo wa Bumishonari mu Indonesia
Twafikile mwi tauni lya Manokwari—ubwikashi bwapusanininako! Kwali ifiunda ifyeni ifya nshita sha bushiku mu ncende shakaba ne cipuki no lukungu. Kabili kwali abena Papua ukufuma ku mulundu abalefwala fye imibinde, ukusenda impanga, kabili abatemenwe ukwenda ku numa yesu no kwesha ukukumya inkanda shesu ishabuuta—fyonse ifyakabile ukubelesha.
Pa numa ya milungu ya kufika kwesu, bashibutotelo babelengele kalata ukufuma pa cisebele ukusoka ulwa Nte sha kwa Yehova, kabili bapeele kope kuli bonse abasangilweko. Kalata abilishiwe fye na pa mulabasa wa cikaya. Lyene bashibutotelo batatu balitutandalile no kupatikisha ukuti twingile mu kati na nkati ku kuyabomba pali abo baleita “abasenshi.” Kapokola wa cifulo ca pa muulu umwina Papua na o wine atucincishe ukuya, kabili icilundwa ca bakapokola ba mu bumfisolo atwebele ukuti kwali amapange ya kutwipaya.
Nalyo line, te bonse abatukeenye. Impanda mano ya bupolitiki iya bena Papua, umwina Netherlands uwali mupepi no kubwelelamo ku Netherlands, atwishibishe kuli bakasomo ba bena Papua abafulilako. “Inte sha kwa Yehova bakaleta umusango wawaminako uwa butotelo bwa Bwina Kristu ukucila ubo mwaishiba,” e fintu abebele. “Kanshi, mulingile ukubapokelela.”
Pa numa, umulashi wa kamfulumende abingile Susie mu musebo no kutotosha ati: “Nacicitwa lipoti kuli ifwe ukuti namutampa umulimo upya muno, kabili, muli ifyo, te kuti tumuleke ukwikalilila. Lelo, mm, . . . nga ca kuti fye mwalikwete icalici.” Icitontonshi ca mitubululo! Mu kwangufyanya twawishishe ifibumba fya mu kati ka ŋanda yesu, twatantike amabenci, ukwimika itebulo lya kwa kalanda, no kubika icishibilo pa ntanshi icalebelengwa ati “Iŋanda ya Bufumu.” Lyene twalaalike umulashi ku kwisatandala. Asunshishe umutwe, ukumwentula, no kusonta mu mutwe ku munwe wakwe, ngo ulesosa ati, ‘Kwena mwalicenjela.’
Pa June 26, 1964, umwaka na citika pa numa ya kufika kwesu, abena Papua ba kubalilapo 12 aba mu masambililo ya Baibolo yesu balibatishiwe. Mu kwipipa, bambi 10 balikonkelepo, kabili ukulongana kwesu kwafikile pali avareji ya 40. Bapainiya babili abena Indonesia balituminwe ku kutwafwa. Lintu icilonganino caimikwe bwino mu Manokwari, umusambo wa Sosaite uwa ku Indonesia watupayanishishe ukupeelwa kwa mulimo wa kushimikila na kumbi, mu December 1964.
Ilyo tatulafumako, umukalamba wa Dipartimenti Yampanya Ukumfwana kwa kamfulumende ne Cintubwingi alitusendele pa mbali no kutila: “Ndi uwa bulanda pa kuya kwenu. Cila mulungu bashibutotelo balempaapaata ukumutamfya pantu balesosa abati mwalesaba ifisabo fyabo. Lelo nabebele nati: ‘Iyo, ukucila, balebika umufundo mu fimuti fyenu.’” Alundilepo ati: “Ukuli konse mukaya, mukatwalilile ukulwa. Mukacimfya!”
Mu Kati ka Kutaasha Ubuteko
Inshita ya bushiku imo mu September 1965, ilintu twalebombela mu musumba ukalamba, Djakarta, ifipondo fya ba baKomyunisiti fyaipeye intungulushi sha bashilika ishingi, fyakoleke Djakarta, no kutendeka ukulwisha kwa mu kusaalala kwa luko uko mu kupelako ukwataashishe presidenti wa calo, Sukarno. Abantu mupepi na 400,000 balufishe ubumi bwabo!
Inshita imo twaleshimikila ilintu mu musebo wakonkelepo ukulila kwa mfuti no koca fyalecitika. Ubushiku bwakonkelepo, lintu twaumfwile ukuti abashilika baali mupepi no konaula ifikuulwa fya Komyunisiti ifyali lwa mupepi. Abene mayanda bamoneke abatiinishiwa ilyo twalebabinga, lelo lintu baumfwile ubukombe bwesu ubwa Baibolo, balitekenye no kutulaalika ukwingila. Bayumfwile abacingililwa ukutukwata. Cilya ciputulwa ca nshita casambilishe ifwe bonse ukushintilila pali Yehova no kusungilila ukushikatala pe samba lya mibele yabipisha.
Ukukaanya Kwalundwapo Kwacimfiwa
Ku mpela ya 1966 twaselele ku musumba wa Ambon pa fishi fya Moluccas ifya ku kapinda ka ku kulyo ifyayemba. Kulya, pa kati ka bekashi ba bucibusa, twasangile ubuseko bwa ku mupashi ubwingi. Icilonganino cesu icinono calikulile mu kwangufyanya, kabili impendwa ya balesangwa ku kulongana yapalamine ku mwanda. E co abalashi ba macalici aba Kristendomu batandalile Iofesi lya buteko ilyalebomba ne Milandu ya Butotelo ku kupatikisha umukalamba wa ili ofesi ukutufulumuna ukufuma mu Ambon. Lelo pe desiki lya uyu mukalamba, bamwene ifitabo fya Watch Tower Society nafilangishiwa mu kumonekesha! Ilyo bafililwe ukunasha uyu mukalamba, baipwishe abalashi ba Cipani ca Butotelo mu Djakarta, ukufwaya ukutamfiwa kwesu te kufuma fye mu Ambon lelo ukufuma na mu Indonesia.
Iyi nshita bamoneke ukutunguluka, pantu February 1, 1968, yaimikwe ngo bushiku bwesu ubwa kutamfiwa. Nangu cibe fyo, bamunyinefwe ba Bwina Kristu mu Djakarta baipwishe umulashi wasumbuka uwa baShilamu mu Cipani ca Butotelo, kabili alibaafwile ukwalula uko kupingulapo. Mu kulundapo, ifunde lya kale lyalyalwilwe, kabili bamishonari na bambi balisuminishiwe ukwingila.
Muli ifyo, mu kati ka myaka yakonkelepo ikumi, mu cifulo cabamo impili shayemba, imitengo, ne fishiba ku kapinda ka ku kuso aka Sumatra, twabombele na bamishonari ukufuma ku Australia, Austria, Germany, Philippines, Sweden, na United States. Umulimo wa kushimikila walilundulwike, ukucilisha pa kati ka mabumba ya mishobo ayakalamba aya mu citungu, ba Batak.
Nangu cibe fyo, abalepangila ubutotelo mu kupelako balitungulwike ukulenga umulimo wesu ukubindwa mu December 1976, kabili umwaka wakonkelepo bamishonari abengi balifumine ku kupeelwa kwabo ukwa mulimo ukuya mu fyalo fimbi. Mu kupelako, mu 1979, ne fwe bene twali no kuya.
Ku South America
Ukufika pali nomba twali mupepi ne myaka ya bukulu 50, kabili twaletwishika nga kuti twaiteulwila ku calo na cimbi. “Bushe tupokelele ukupeelwa kwa mulimo ukupya nelyo mu cifulo ca ico tuyeikala kumbi?” e fyaipwishe Susie.
“Kwena, Susie,” e fintu nayaswike, “ukuli konse Yehova atulaalike ukuya, alitusakamene. Nani eshibe amapaalo yalundwapo ayo inshita ya ku ntanshi yatukwatila?” Muli ifyo, twafikile ku kupeelwa kwesu ukwa mulimo ukupya, icalo ca Suriname ica ku South America. Mu kati ka myeshi ibili twali mu mulimo wa kwenda na kabili, kabili mu kwagufyanya twalibeleshe.
Ukupituluka mu myaka yesu ukucila pali 45 iya butumikishi bwa nshita yonse, ine na Susie twalimwensekesha ifyo ukutungilila kwa bafyashi kwali ku kutwafwa ukulola ku mulimo wa bumishonari. Mu 1969, lintu namwene abafyashi bandi na kabili pa numa ya myaka mutanda, tata alinsendele pa mbali no kutila: “Epali Noko abalilapo ukufwa, taulekabila ukubwela kuno mushi. Ukekalilile mu mulimo obe. Nkaisunga. Lelo nga nine nkabalilapo, wipushe Noko pa lwa ico.” Mayo asosele cimo cine.
Abafyashi ba kwa Susie bakwete imibele ya mutima imo ine iyabula akaso. Pa nshita imo Susie tabamwene pa myaka 17, lelo tabatalile abamulembela ishiwi lya kubongolola nangu limo. Kwena, nga ca kuti takwali ukwaafwa kumbi ukwaliko ku bafyashi besu, nga twalibwelelemo ku mushi. Icishinka cili ca kuti, abafyashi besu bakwete imimwene imo ine iya mulimo wa bumishonari kabili, mpaka fye ne mfwa yabo, babombele Yehova mu kuba ne tontonkanyo limo line ilye pamfya ilyo baali nabalimba mu mitima yesu.—Linganyako 1 Samwele 1:26-28.
Na kabili twalikoseleshiwa ku bantu tulembeshanya na bo amakalata lyonse. Kwaliba abafulilako abashatala abapusapo umweshi ukwabula ukutulembela mu myaka yesu iyacila pali 30 mu mulimo wa bumishonari! Lelo pali fyonse, tusungilila mu muntontonkanya Shifwe wa ku muulu uwatemwikwa, Yehova, uwaishiba ifya kutungilila ababomfi bakwe pe sonde. Muli ifyo, ilyo nomba tulepalamina ku kalume ka fya kuponako ifyo twalelolela, ine na Susie tulefwaya ukutwalilila “ukufulukisho kwisa kwa Bushiku bwa kwa Lesa” pa kutwalilila ukubombela Yehova mu kuba ne tontonkanyo lye pamfya.—2 Petro 3:12.
[Icikope pe bula 26]
Twaupene mu 1957
[Icikope pe bula 29]
Mwandi ca kulengo buseko—abacaice mutanda nga bapainiya!