Uwa Nsansa Muli Bumunyina bwa Cine Cine Ubwa Mu Kusaalala kwa Calo

NGA FINTU CASHIMIKWA NA WILLIE DAVIS

Mu 1934 Ukubongoloka Kukalamba ukwa fya bunonshi kwalifyambete icalo, kabili United States aali mu kushikitika kwa cimpungili ca fya bunonshi. Ku nse ya Prospect Relief Station (Icifulo ca Kupokelapo Kukumbusuka) mu Cleveland, Ohio, kwaliko ukushashala pa kati ka kwa kapokola na Komyunisiti waishibikwa. Kapokola alashile no kwipaya Komyunisiti no kwipaya mama, Vinnie Williams, uwaiminine lwa mupepi.

BAKOMYUNISITI baeseshe ukwalwila ishi mfwa mu ca kucitika cakuma ku mishobo, apantu mama aali uwafiita na kapokola aali musungu. Basalangenye amakalata ya lyashi mu kuba ne mitwe pamo nga “Kapokola wa mu Cleveland wa Kapaatulula ka Mushobo” na “Landuleni Ubu Bukomi.” BaKomyunisiti batantike no kusakamana ifya cililo ca kwa mama. Nalikwata icikope ca ba kusende mbokoshi—bonse abasungu kabili bonse ifilundwa fya kabungwe. Umo umo akwata ikofi lyafungwa ilyasumbulwa mu musango uyo pa numa wapokelelwe nge cishibilo ca ba Black Power.

Lintu mama afwile, nali mwi fumo lya mwana mwanakashi wakwe, kabili imyeshi ine pa numa nalifyelwe. Nakulile na bucibulubusa. Nshali na maka ya kulanda ukwabula ukubulubusa, e co amasomo yandi aya kubangilila yasanshishemo ukubombela pa milandile.

Abafyashi bandi bapaatukene lintu nali ne myaka isano, kabili ine na nkashi yandi umukalamba twakushiiwe na mayo. Lintu nali ne myaka ikumi, natendeke ukulashitisha ifya kulya pa numa ye sukulu ku kwafwilisha ne fipooswa fya lupwa. Imyaka ibili pa numa natendeke ukubomba pa ntanshi na pa numa ye sukulu, ukusanguka ni ne wa kutuusha ulupwa. Lintu Mayo aali mu cipatala kabili akabile ukukonkana kwa kubombelwa, nalilekele isukulu no kutendeka ukubomba inshita yonse.

Ukuletwa Kuli Bumunyina

Mu 1944 umo uwa Nte sha kwa Yehova ashilile umukashi wa mufyala wandi icitabo ca “The Truth Shall Make You Free,” kabili naibimbile mwi sambililo lya Baibolo ilyatendeke kuli wene. Ulya mwaka umo wine natendeke ukusangwa kwi Sukulu lya Butumikishi bwa Teokratiki mu Cilonganino ca Eastside. Kafunda we sukulu, Albert Cradock, akwete impika ya milandile imo ine intu nakweteko, lelo alisambilile ifya kucimfya yene. Fintu aali uwa kukoselesha kuli ine!

Ubwina mupalamano bwesu bwafulilemo abena Italy, abena Poland, abena Hungary, na baYuda, kabili icilonganino capangilwe na bantu ukufuma kuli aya mabumba na mabumba ya mitundu imbi. Ine no mukashi wa mufyala wandi twali pa kati ka bena America bafiita aba kubalilapo ukubishanya ne ci icali mu nshila imbi cilonganino ca babuuta, lelo Inte tabatalile abalanga impatila ya mushobo ukulola kuli ifwe. Na kuba, libili libili balenjita ngo mweni mu mayanda yabo ku fya kulya.

Mu 1956, naselele ku lubali lwa kapinda ka kulyo ulwa United States ku kubombela kuntu ukukabila kwa batumikishi kwali ukukalamba. Lintu nabwelele ku kapinda ka kuso ulusuba lumo kwi bungano lya citungu, abengi aba muli bamunyina mu Cleveland balishilempempula kabili balangishe ubuseko bwabamo icikabilila mu mibombele yandi. Ukwangwako kwabo kwansambilishe isambililo lyakatama ilya kuti: Lyonse ukukanaba “abalolekesha ifya imwe bene, lelo abalolekesha ne fya banenu.”—Abena Filipi 2:4.

Ubutumikishi bwa Nshita Yonse Ubwatanunuka

Pa numa ya kubomba imyaka itatu mu mulimo wa nshita yonse uwa kushimikila pamo nga painiya, mu November 1959, nalilaalikwe ukuya ku kubomba pa Bethel ya mu Brooklyn, icishinte ca calo conse ica Nte sha kwa Yehova mu New York. Napeelwe umulimo ku Dipartimenti wa Kutuma Ifitabo. Kangalila wandi uwa dipartimenti, Klaus Jensen, na untu twaleikala nankwe mu muputule, William Hannan, bonse babili ababuuta, babeele batata ba ku mupashi kuli ine. Umo umo aali nabomba mupepi ne myaka 40 pa Bethel pa nshita nalefika.

Mu kubangilila kwa ba 1960, kwaliko mupepi na 600 ifilundwa fya lupwa lwa Bethel, kabili mupepi na 20 baali bena America bafiita. Ukufika pali iyo nshita, United States aali natendeka ukukalifiwa ne fikansa fya pa mishobo, kabili ukwampana kwa mishobo kwali ukwakanshika. Nangu ni fyo, Baibolo isambilisha ukuti “Lesa taba na kapaatulula ka bantu,” na ifwe tatulingile ukuba na kapaatulula. (Imilimo 10:34, 35) Ukulanshanya kwa ku mupashi twalekwata pe tebulo lya pa Bethel cila lucelo kwabombele ku kukosha umupampamina wesu uwa kupokelela imimwene ya kwa Lesa pa milandu ya musango yo.—Ilumbo 19:7.

Lintu nalebombela pa Bethel ya mu Brooklyn nakumenye Lois Ruffin, painiya ukufuma ku Richmond, Virginia, kabili twalyupene mu 1964. Umupampamina wesu wali kutwalilila mu butumikishi bwa nshita yonse, e co pa numa ya bwinga bwesu twabweleele ku lubali lwabela ku kapinda ka kulyo ulwa United States. Intanshi twabombele nga bapainiya baibela, kabili lyene mu 1965, nalaalikwe ukubuula umulimo wa muputule. Pa myaka ikumi iyakonkelepo, twatandalile ifilonganino mu fitungu fya Kentucky, Texas, Louisiana, Alabama, Georgia, North Carolina, na Mississippi.

Ukweshiwa kwa Bumunyina Bwesu

Iyo yali myaka ya kwaluka kukalamba. Pa ntanshi ya kusela kwesu ukuya ku Kapinda ka Kulyo, imishobo yali naipaatukanishiwa. Abafiita balibindilwe kwi funde ukuya ku masukulu yamo yene, ukuliila mu mayanda ya kuliilamo yamo yene, ukulaala mu mahotela yamo yene, ukushita mu matuuka yamo yene, nelyo fye ukunwa ku tumfukumfuku twa menshi tumo twine capamo na babuuta. Lelo mu 1964 United States Congress (Iŋanda ya mafunde) yapishishe Ifunde lya Nsambu sha Bekala calo ilyo lyakeenye akapaatulula mu fifulo fya cintubwingi, ukusanshako na mu myendele. E co takwali na kabili icishinte ca mwi funde icili conse ica kulekanya imishobo.

E ico icipusho cali ca kuti, Bushe bamunyinefwe na bankashi mu filonganino fya bafiita beka beka ne fya babuuta beka beka bali no kupuminkana no kulanga ukutemwa ne citemwishi kuli umo no munankwe nelyo bushe ukutitikisha kwa mu bwikashi no kuyumfwa kwashikama ukufuma ku kale kuli no kubalenga ukukaanya ukupuminkana? Kwali kusonsomba ukumfwila ikambisho lya mu Malembo ilya kuti: “Ku kutemwa aba bwananyina mube aba kutemwanisha; ku mucinshi mube abatangishanya.”—Abena Roma 12:10.

Ukufika pantu uuli onse engebukisha, imibele yapulilemo, maka maka mu Kapinda ka Kulyo, yali ya kuti abafiita bali aba pa nshiko. Iyi mimwene yali iyashiikama mu kushika nga nshi mu mintontonkanya ya bantu kuli ni cikanga fye ulubali ululi lonse ulwa sosaite, ukusanshako na macalici. E co tacali icayanguka ku babuuta ukumona abafiita nga abo balingana na bo. Mu cituntulu, iyo yali ni nshita ya kwesha kuli bumunyina bwesu—kuli bonse abafiita na babuuta.

Mu nsansa, mu cinkumbawile, kwaliko ukwankulako kusuma ku kupuminkana kwa filonganino fyesu. Imyanda ya myaka iya mimwene yafundilwe mu kusakamanisha iya kusumbuka kwa mushobo tayaseshiwepo mu kwangufyanya. Lelo lintu ukupuminkana kwatendeke, kwalipokelelwe bwino bwino kuli bamunyinefwe, ubwingi ubwa bene abasekelele pa kuba na maka ya kulakumana capamo.

Ku ca kulengo buseko, nangu fye abashali baNte ilingi line balisuminishe ku kupuminkana kwa filonganino fyesu. Ku ca kumwenako, mu Lanett, Alabama, abena mupalamano mupepi ne Ŋanda ya Bufumu baipushiwe nga balikeene ukuti abafiita baleisa ku kulongana. Namayo wa cikoloci uwabuuta afunkile mu minwe ya kwa munyina wafiita, ukusoso kuti: “Muleisa ku bwina mupalamano bwesu no kulapepa Lesa wenu nga fintu mulefwaya!”

Bamunyina ba Busumino mu Ethiopia

Mu 1974 twali abacankwa ukupokelela imyeshi isano na citika iya kukansha kwa bumishonari pa Watchtower Bible School of Gilead mu New York City. Twapeelwe umulimo lyene ku calo ca mu Africa ica Ethiopia. Haile Selassie, kateka, e lyo apinwinwe fye no kulindikwa mu ŋanda. Apo umulimo wesu uwa kushimikila wali pe samba lya cibindo, twalitesekeshe ukupalamisha kwa cikabilila ukwa bumunyina bwa Bwina Kristu.

Twaikele no kubomba no bwingi ubwa abo bantu pa numa babikilwe mu cifungo pa mulandu wa kukakatila kwabo ku kupepa kwa cine. Bamo aba fibusa fyesu ifyatemwikwa baliputunkanishiwe fye no kuputunkanishiwa. Adera Teshome aali ni eluda munandi mu cilonganino mu musumba ukalamba uwa mu Ethiopia, Addis Ababa.a Pa numa ya myaka itatu mu cifungo, aliputunkanishiwe. Mu cifyalilwa, umukashi wakwe alengelwe ubulanda mu kushika. Fintu cali buseko imyaka imo pa numa ukumona wene ukubyasha ubuseko ilintu alebomba nga painiya!

Worku Abebe, munyina na umbi uwa busumino, apingwililwe ku mfwa imiku cinekonsekonse.b Lelo tatalile atiinishiwa! Lintu namumwene umuku wa kulekelesha, anangishe amatwi yakwe ayali ayafwantaulwa ku fitako fya mfuti ku balinshi ba mu cifungo. Mu kuseka atile alepeelwa ifitako fya mfuti ngo mwikulo, nge ca kulya ca kasuba, kabili ngo mulaalilo. Nangu cingati alifwa, acili alebukishiwa mu kubamo kutemwa kuli bamunyina.

Hailu Yemiru ni munyina umbi njibukisha mu kubamo icitemwishi.c Alangishe ukutemwa kwa ca kumwenako ku mukashi wakwe. Umukashi wakwe aliketwe, lelo apo aali pa bukulu kabili mu kwangufyanya aali no kupaapa, Hailu aipwishe abalashi ba cifungo nga engabuula icifulo ca mukashi wakwe mu cifungo. Pa numa, lintu ashali na kusuusuka ku citetekelo cakwe, aliputunkanishiwe.—Yohane 15:12, 13; Abena Efese 5:28.

Pa mulandu wa mibele ya mapolitiki iyalebipilako mu Ethiopia, twaseleele ku Kenya mu 1976. Pa myaka cinelubali twabombele mu mulimo wa kwenda, ukutandalila bamunyina mu fyalo ifingi ifya mu East Africa—ukusanshako Kenya, Ethiopia, Sudan, Seychelles, Uganda, na Tanzania. Naendele na kabili ukufika ku Burundi na Rwanda pa tushita twafulilako pamo ngo lubali lwe bumba lya makombe ku kulanda na balashi ukukuma ku kulembesha kwa mwi funde umulimo wesu muli filya fyalo.

Cali buseko ukubwelela ku Ethiopia mu January 1992 ku kusangwa kwi bungano lya citungu ilya kubalilapo ilyabeleele kulya pa numa ya kufumyapo kwa cibindo pa mulimo wesu. Ubwingi ubwa bacila pali 7,000 abasangilweko tabaishibene, apantu akale bamunyina balelongana fye mu tumabumba tunono. Ubushiku bumo na bumo ubwe bungano, icinabwingi balebapo amaawala yabili pa ntanshi programu tailatendeka kabili baleshala ukufika ku cungulo bushiku, ukuipakisha bumunyina bwesu ubwa kutemwa.

Akapaatulula ka Mikowa Kacimfiwa

Pa myanda ya myaka akapaatulula ka mikowa kaliseeka mu Africa. Mu Burundi na Rwanda, ku ca kumwenako, amabumba yakalamba aya mitundu, abaHutu na baTutsi, balipatana pa nshita ntali. Ukutula apo ifi fyalo fyapokeele ubuntungwa ukufuma kuli Belgium mu 1962, ifilundwa fya aya mabumba ya mitundu mu tushita mu tushita balikomana mu makana ayengi. Fintu ciba kucankwa, kanshi, ukumona ifilundwa fya aya mabumba ya mitundu abasanguka Inte sha kwa Yehova ukubombela pamo mu mutende! Ukutemwa kwa cine cine kuntu balanga kuli umo no munankwe kwalikoselesha bambi abengi ukukutika ku cine ca Baibolo.

Mu kupalako, amabumba ya mitundu mu Kenya yalikwete ukukansana kwa yako. Fintu mwaba ukupusanako muli bumunyina bwa Bwina Kristu ubwa bantu ba kwa Yehova mu Kenya! Kuti wamona abantu aba mabumba ya mitundu iyalekanalekana ukupepa mu kwikatana pa Mayanda ya Bufumu. Caliba buseko bwandi ukumona ubwingi ubwa aba ukusuulako ukupatana kwabo ukwa mu mikowa no kulanga ukutemwa kwa cine cine ukwa kuli bamunyinabo na bankashi aba mabumba yambi aya mitundu.

Uwa Nsansa Pali Bumunyina Bwesu

Ilyo nalolesha ku numa ukucila pa myaka 50 iya kubishanya no kuteyanya kwa kwa Lesa, ukutasha kuli Yehova na ku Mwana wakwe, Yesu Kristu, kwisula mu mutima wandi. Caliba ca kupapusha mu cine cine ukumona cintu baaletako pe sonde! Iyo, imibele tayaba lyonse iyawamisha pa kati ka bantu ba kwa Lesa, kabili taili ifyo ilelo. Lelo te kuti cenekelwe ukuti imyanda ya myaka iya fisambilisho fya kapaatulula ka mushobo ku calo ca kwa Satana kuti yaseshiwapo mu bushiku bumo. Na kuba, tucili abashapwililika.—Ilumbo 51:5.

Ilyo nalinganya ukuteyanya kwa kwa Yehova ne calo, umutima wandi ulesulamo ukutesekesha kwa bumunyina bwesu ubwa cine cine, ubwa mu kusaalala kwa calo. Ncili ndebukisha mu kuba ne citemwishi balya bamunyina mu Cleveland, bonse ababuuta, abandelele mu cine. Kabili ilyo namwene bamunyinefwe mu United States wa ku kapinda ka ku kulyo, bonse ababuuta na bafiita, ukupyanika pa kuyumfwa kwabo ukwa mpatila no kutemwa kwa kufuma ku mutima ukwa bumunyina, umutima wandi walisekelele. Lyene, ukuya ku Africa no kuimwena ne mwine fintu Icebo ca kwa Yehova cingaseshapo ukupatana kwa mishobo calinenga ukutesekesha mu kucishapo bumunyina bwesu ubwa mu kusaalala kwa calo.

Mu cituntulu, Imfumu Davidi iya pa kale yacilumbulwile bwino lintu yatile: “Moneni, ifyo kwawama kabili ifyo kwa nsansa ukwikalilila pamo kwa ba bwananyina!”—Ilumbo 133:1.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 23]

Icililo ca kwa mama

[Icikope pe bula 24]

Inte abaTutsi na baHutu balabombela pamo mu mutende

[Icikope pe bula 25]

No mukashi wandi, Lois