Ababomfi ba kwa Lesa—Abantu Bateyanishiwa Kabili Aba Nsansa
“[Ba nsansa, NW] abantu abo Yehova e Lesa wabo.”—ILUMBO 144:15.
1, 2. (a) Mulandu nshi Yehova akwatila insambu sha kwimikila ifipimo ku babomfi bakwe? (b) Mibele nshi ibili iya kwa Yehova intu tulingile ukucilisha ukufwaya ukupashanya?
YEHOVA e Mulopwe wa Kubumbwa konse, Lesa wa maka yonse, Kalenga. (Ukutendeka 1:1; Ilumbo 100:3) Wene pa kube fyo, mu kubamo insambu alemike fipimo fya mibele ku babomfi bakwe, ukwishibe cacishapo kuwama kuli bene. (Ilumbo 143:8) Kabili aba e Ca kumwenako cabo Cikalamba uyo imibele yakwe balekabila ukupashanya. “Mube abapashanya Lesa, nga ’bana abatemwikwa,” e fyalembele umutumwa.—Abena Efese 5:1.
2 Imibele ya kwa Lesa iyo tukabila ukupashanya yakuma ku kuteyanya. Wene ‘te Lesa wa cimfulumfulu.’ (1 Abena Korinti 14:33) Lintu twabebeta mu kusakamana ifyo Lesa abumba, tupatikishiwa ukusondwelela ukuti e Muntu wakwatisho muyano mu kubumbwa konse. Nangu cibe fyo, imibele na imbi iya kwa Lesa intu afwaya ababomfi bakwe ukupashanya yaba ni nsansa shakwe, apantu aba ni “Lesa wa nsansa.” (1 Timote 1:11, NW) Muli fyo, amaka yakwe aya kuteyanya yalinganishiwa ne nsansa. Imo tailengwa ukupulamo pa kufumyapo imbi.
3. Ni shani fintu imyulu yaisulamo intanda ilangisha amaka ya kwa Lesa aya kuteyanya?
3 Conse ico Yehova aacita, ukufuma ku cakulisha ukufika ku cacepesha, cipeela ubushininkisho bwa kuti aaba ni Lesa wa kuteyanya. Languluka, ku ca kumwenako, ukubumbwa konse ukumoneka. Kwakwatamo amakana ya makana ya mamilioni aya ntanda. Lelo ishi tashasalangana mu cimfundawila. Sayantisti wa fya mu lwelele George Greenstein alandapo kuti kwalibako “icipasho ku kuteyanishiwa kwa ntanda.” Shateyanishiwa mu mabumba ayetwa ifipinda bushiku, fimo ukukwatamo imyanda ya makana ya mamilioni aya ntanda. Kabili calipimwa ukuti kwalibako amakana ya mamilioni aya fipinda bushiku! Ifipinda bushiku na fyo fyaliteyanishiwa, impendwa ya fiko (ukufuma pa makana yanono ukufika ku makana yafulilako) ukubikwa capamo mu fisansangu fya fipinda bushiku. Ne fisansangu fya fipinda bushiku fyatontonkanishiwa ukuteyanishiwa mu fipimo fyakulilako ifyainikwa ifisansangu fikalamba.—Ilumbo 19:1; Esaya 40:25, 26.
4, 5. Peela ifya kumwenako ifya kuteyanya pa kati ka fintu fya mweo pe sonde.
4 Ukuteyanya kwapulamo ukwa fintu Lesa abumba kulamonwa ukuli konse, te mu myulu imoneka fye mweka lelo na kabili na pe sonde, mu kuba ne myanda mishila ya liko iya fya mweo. Ukukuma kuli ici conse, Paul Davies, profesa uwasambilila physics, alembele ukuti abatambako “balapumwa ku mwenso” ku “kupuulama no kuteyanya kwapikana ukwa calo cimoneka.”—Ilumbo 104:24.
5 Languluka ifya kumwenako finono ifya “kuteyanya kwapikana” ukusangwa mu fintu fya mweo. Shiŋanga uulepula muli bongobongo Joseph Evans asosele ulwa bongobongo wa buntunse no mongololo ukuti: “Ubushininkisho bwa muyano ukalamba ni cikanga bufimbilikishe fyonse fye.” Ku lwa nsandesande ishumi ishacepesha, sayantisti abebeta imibombele ya tushishi H. J. Shaughnessy alondolwele ukuti: “Ukupikana no kuyemba ukwa mu calo ca tushishi twacepesha kwakuulwa mu kupapusha nga nshi ica kuti cimoneka ukuba lubali lwa micitile yabikwako na bulesa.” Kabili sayantisti uubomba na mamolekyu Michael Denton asosele ulwa mutande wa mfyalo (DNA) uwaba mu kati ka lusandesande ukuti: “Ulabomba mu kufumamo cimo nga nshi ica kuti ifyebo fyonse . . . ififwaikwa ku kulumbulula mu kulungatika imipangilwe ya misango yonse iya tushishi utwabala atubako pali planeti . . . kuti fyabikwa pali kasupuni kabili nalyo line kuti kwabako incende ukushalako ku fyebo fyonse ifyaba mu citabo conse icabala acilembwa.”—Mona Ilumbo 139:16.
6, 7. Kuteyanya nshi kwalangililwa pa kati ka fibumbwa fya mupashi, kabili ni shani filumbulula ukutasha kuli Kapanga wa fiko?
6 Yehova tateyanya fye ifyo abumba ifimoneka epela lelo na kabili alateyanya ifyo abumba ifya mupashi mu muulu. Daniele 7:10 atweba ukuti bamalaika ukufika ku mpendwa ya ‘makana ikumi ukufushiwa ku makana ikumi baiminine pa cinso ca kwa Yehova.’ Ifibumbwa fya mupashi ifya maka amamilioni umwanda umo ukulapyunga, umo na umo ukupeelwa umulimo wakwe uwalinga! Caba ca kusungusha ukutontonkanya ulwa kulamuka uko cifwile ukusenda ukuteyanya impendwa shishaikulila nge fyo. Mu kulingisha, Baibolo ilondolola ukuti: “Cindikeni Yehova, mwe bamalaika bakwe, mwe mpalume sha maka ishicite cebo cakwe, ukuumfwe shiwi lya cebo cakwe. Cindikeni Yehova, mwe milalo yakwe yonse [ya bumalaika]; mwe bakapyunga bakwe abacite co afwaya.”—Ilumbo 103:20, 21; Ukusokolola 5:11.
7 Fintu yateyanishiwa mu kuyemba na mu kufumamo cimo imilimo ya kwa Kalenga! Te ca kupapa ukuti ifibumbwa fya maka ifya ku mupashi mu bufumu bwa mu muulu filabilisha mu nshila ya kupuutamo mwenso ne yabamo kunakila ukuti: “Mwaliwamina, mwe Shikulwifwe Lesa wesu, ukupokelelo bukata no mucinshi na ’maka; pantu ni ’mwe mwalengele ifintu fyonse: kabili mulandu wa kufwaya kwenu fyabeleleko no kulengwa.”—Ukusokolola 4:11.
8. Fya kumwenako nshi filanga ukuti Yehova alateyanya ababomfi bakwe pe sonde?
8 Yehova na kabili alateyanya ababomfi bakwe pe sonde. Lintu aletele Mulamba wa mu kasuba ka kwa Noa mu 2370 B.C.E., Noa na bambi cinelubali balipusunswike Ilyeshi ngo kuteyanya kwa lupwa. Mu Kufuma kwa mu 1513 B.C.E., Yehova aletele amamilioni yafulilako aya bantu bakwe ukubafumya muli bunkole bwa ku Egupti no kubapeela umutande walondololwa uwa mafunde ku kuteyanya imilandu yabo iya cila bushiku ne ya kupepa. Kabili pa numa, mu Calo Calaiwe, amakumi ya makana muli bene baliteyanishiwe ku mulimo waibela pe tempele. (1 Imilandu 23:4, 5) Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ifilonganino fya Bwina Kristu fyateyanishiwe pe samba lya kutungulula kwa bulesa: “Apeele bamo ukuba abatumwa, na bambi ukuba bakasesema, na bambi ukuba ababile mbila nsuma, na bambi ukuba abacemi na bakasambilisha, ku kuwamya abashila, ku mulimo wa kupyungila.”—Abena Efese 4:11, 12.
Ababomfi ba Muno Nshiku na bo Baliteyanishiwa
9, 10. Ni shani fintu Yehova ateyanya abantu bakwe mu nshita yesu?
9 Mu kupalako, Yehova aliteyanya ababomfi bakwe aba muno nshiku pa kuti bengalabomba mu kufumamo cimo umulimo wakwe uwa muli kano kasuba—ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu bwakwe pa ntanshi talaleta impela kuli ino micitile ya fintu ilipo iyabula bukapepa. (Mateo 24:14) Languluka icabimbwamo muli uyu mulimo wa mu cibulungwa na fintu ukuteyanya kusuma kwaba ukwacindama. Amamilioni ya baume, abanakashi, na bana banono balekanshiwa ku kusambilisha icine ca Baibolo kuli bambi. Ku kwafwilisha uku kukansha, impendwa shikalamba isha maBaibolo ne mpapulo shashimpwa pali Baibolo shilapulintwa. Ee, pali nomba ulufuma ululi lonse ulwa Ulupungu lwa kwa Kalinda lupulintwa ukucila amamilioni 16 mu ndimi 118, na Loleni! mupepi na mamilioni 13 mu ndimi 73. Mupepi na shonse ishifuma shipulintwa mu kwendela capamo pa kuti ni cikanga ababomfi ba kwa Yehova bonse bapokelele ifyebo fimo fine pa nshita imo ine.
10 Mu kulundapo, ukucila pa filonganino 73,000 ifya Nte sha kwa Yehova mu kusaalala kwa calo filateyanishiwa ukukumana lyonse ku kufundwa kwa muli Baibolo. (AbaHebere 10:24, 25) Kwalibako na kabili amakana ya kubungana kwakulako—ukulongana kwa muputule na mabungano ya citungu—umwaka umo na umo. Kwalibako ubukuule bwa pa cipimo cikalamba ubwa mu cibulungwa ubwa Mayanda ya Bufumu ayapya nelyo ayawamishiwa, Ifiyanda fya Kulonganinamo, amayanda ya Bethel, ne fifulo fya kupulintilamo impapulo sha Baibolo. Kwaliba amasukulu ya kukansha kwalunduluka ukwa bakasambilisha ba Baibolo, pamo nga Watchtower Bible School of Gilead ilya bamishonari ne Sukulu lya Mulimo wa Bupainiya, ilitungululwa mu fyalo ukushinguluke cibulungwa.
11. Kumwenamo nshi ukwa ku nshita ya ku ntanshi ukukesa ukufuma ku kusambilila ukuteyanya kusuma nomba?
11 Fintu Yehova ateyanya abantu bakwe bwino pe sonde ku ‘kufishapo bukapyunga bwabo,’ ukwafwilishiwa na bamalaika bakwe abapyunga! (2 Timote 4:5; AbaHebere 1:13, 14; Ukusokolola 14:6) Pa kufunda ababomfi bakwe mu nshila sha kuteyanya kusuma nomba, Lesa alepwilikisha icintu na cimbi. Ababomfi bakwe balepekanishiwa bwino pa kuti lintu bapula pa mpela ya ino micitile ya fintu, bakaba kale kale nabateyanishiwa ku kutendeka ubumi mu calo cipya. Lyene, mu nshila yateyanishiwa pe samba lya kutungulula kwa kwa Yehova, bakatendeka ukukuula Paradise wa mu cibulungwa. Bakaba na kabili abaipekanya bwino ku kusambilisha ififwaikwa fya kwa Lesa ifyalondololwa bwino ifya kwikalila abomi ku makana ya mamilioni aya bantu abakabuushiwa ukufuma ku bafwa.—Esaya 11:9; 54:13; Imilimo 24:15; Ukusokolola 20:12, 13.
Abateyanishiwa Lelo Aba Nsansa
12, 13. Mulandu nshi twingasosela ukuti Yehova afwaya abantu bakwe ukuba aba nsansa?
12 Ilintu Yehova aba ni kabomba wa kupapusha kabili kateyanya wapulamo, taba uwatalalila, uwaumina kumo, nelyo uwafumfulila. Mu cifulo ca ico, aba Muntu wakwatishe cikabilila, uwa nsansa uwayangwako ku lwa nsansa shesu. “Asakamana imwe,” e fibilisha 1 Petro 5:7. Kuti twamona ukusakamana kwakwe no kufwaisha kwakwe ukwa kuti ababomfi bakwe babe aba nsansa mu fintu acitila abantunse. Ku ca kumwenako, lintu Lesa abumbile umwaume wa ntanshi no mwanakashi abapwililika, ababikile muli paradise wa buseko. (Ukutendeka 1:26-31; 2:8, 9) Abapeele icili conse cintu balekabila ku kubalenga aba nsansa apakalamba. Lelo balilufishe conse fye ukupitila mu kupondoka. Pamo nge ca kufumamo ca lubembu lwabo, twapyene ukukanapwililika ne mfwa.—Abena Roma 3:23; 5:12.
13 Nangu twaba abashapwililika nomba, ifwe fwe bantunse nalyo line kuti twasanga insansa mu cintu Lesa acita. Kwalibako ifintu ifingi ifyo tuipakisha—impili shapuulama; ifishiba fyayemba, imimana, babemba bakalamba ne naamba sha musensenga; amaluba yabalabata, ayanunkila ne fimenwa fimbi mu kulekanalekana kushaifulila; ukupaka kwa fya kulya fyakwato mulyo; ukuwa kwa kasuba ukwa kucebusha uko tushingatendwa; imyulu yaisulamo intanda intu tuipakisha ukwetetulapo ubushiku; ububumbo bwa nama mu kuba no kulekanalekana kukalamba no twana utwipukisha mu kuba no kucilauka kwa tuko ukwa kwangala; inyimbo sha kukumbamo; umulimo wa kusekesha kabili uwa kunonsha; ifibusa fisuma. Cili icamonekesha ukuti Umo uwatantike ifintu fya musango yo aliba uwa nsansa uuipakisha ukulenga bambi ukuba aba nsansa.
14. Kulinganya nshi kuntu Yehova afwaya kuli ifwe mu kupashanya wene?
14 Muli fyo, ukufumamo cimo ukwateyanishiwa kweka fye tacili e cintu Yehova afwaya. Afwaya na kabili ababomfi bakwe ukuba aba nsansa, nga fintu fye wene aba uwa nsansa. Tafwaya bene mu kubulwo kupelulula ukuteyanye fintu ku kufumyapo insansa shabo. Ababomfi ba kwa Lesa bafwile ukulinganya ukulamuka kwa kuteyanya ne nsansa, nga fintu wene acita, pantu ukwaba umupashi wa mushilo wakwe uwa maka, kulaba ukusekelela. Mu cituntulu, Abena Galatia 5:22 balango kuti icisabo calenga bubili ica mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa uubombela pa bantu bakwe caba “kusekelela.”
Ukutemwa Kuletako Insansa
15. Mulandu nshi ukutemwa kwabela ukwacindama ku nsansa shesu?
15 Caba ca buseko bukalamba ukumone fyo Baibolo ilondolola ukuti: “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8, 16) Taisoso kuti: “Lesa kuteyanya.” Ukutemwa yaba e mibele ikalamba iya kwa Lesa, kabili ifwile ukupashanishiwa na babomfi bakwe. Uyo e mulandu wine icisabo ca ntanshi ica mupashi wa kwa Lesa icatantikwa pa Abena Galatia 5:22 caba “kutemwa,” mu kuba no “kusekelela” ukukonkapo. Ukutemwa kuletako ukusekelela. Lintu twapashanya ukutemwa kwa kwa Yehova mu kubomba kwesu na bambi, insansa shilakonkapo, pantu abantu abakwato kutemwa baliba bantu ba nsansa.
16. Ni shani fintu Yesu alangishe ubucindami bwa kutemwa?
16 Ubucindami bwa kupashanya ukutemwa kwa bulesa bwalilengwa ukupulamo mu kusambilisha kwa kwa Yesu. Atile: “Nanda ifi fintu nge fyo Tata ansambilishe.” (Yohane 8:28) Cinshi, maka maka, cintu Yesu asambilishiwe ico wene, mu kukonkapo, asambilishe bambi? Cali ca kuti amafunde yakulisha yabili yaba kutemwa Lesa no kutemwa umwina mupalamano. (Mateo 22:36-39) Yesu alilangilile ukutemwa kwa musango yo. Asosele ukuti: “Natemwa Tata,” ukushininkisha cene ku kucita ukufwaya kwa kwa Lesa ukufika ku mfwa. Kabili alangishe ukutemwa kwakwe ku bantu pa kubafwila. Umutumwa Paulo aebele Abena Kristu mu Efese ukuti: “Kristu atemenwe imwe, no kuituulila pali imwe.” (Yohane 14:31; Abena Efese 5:2) Muli fyo, Yesu aebele abakonshi bakwe ukuti: “Ili e funde lyandi, ilya kuti mutemwane, ifyo natemwa imwe.”—Yohane 15:12, 13.
17. Ni shani fintu Paulo alangishe ukuti ukulumbulula ukutemwa kuli bambi kwalikatama?
17 Paulo alumbulwile fintu uku kutemwa kwa bulesa kwakatama pa kusoso kuti: “Nga nalandila mu ndimi sha bantu ne sha bamalaika, lelo ukutemwa nshikwete, naba ica safwali icilelila, napamo amalimba ya nyenjele. Kabili nga nakwato kusesema, naishiba ne fya nkama fyonse no kwishiba konse, kabili nga nakwate citetekelo conse ica kuti ningaseseshako impili, lelo ukutemwa nshikwete, nshili cintu. Kabili nga naliisha ababusu fyonse ifyo nkwete, napeela no mubili wandi ku kocewa, lelo ukutemwa nshikwete, nshisandululamo cintu. . . . Awe nomba kwashala ukutetekela, ukucetekela, ukutemwa, ifi fitatu; lelo icacilapo pali ifi fyonse kutemwa.”—1 Abena Korinti 13:1-3, 13.
18. Cinshi cintu twingenekela ukufuma kuli Yehova ico cisansha ku nsansa shesu?
18 Lintu twapashanya ukutemwa kwa kwa Yehova, kuti twasubila ukutemwa kwakwe ukulola kuli ifwe, nangu fye ni lintu twacite filubo, apantu wene aba ni “Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka.” (Ukufuma 34:6) Nga ca kuti mu bufumacumi twalapila lintu twacite filubo, Lesa tasungilila fyene lelo mu kubamo kutemwa alatulekelela. (Ilumbo 103:1-3) Ee, “Shikulu wa luse ulwingi kabili wa congwe.” (Yakobo 5:11) Ukwishibe ci kulasangwila ku nsansa shesu.
Insansa Ishayampanako Nomba
19, 20. (a) Mulandu nshi insansa shakumanina shishingacitikilako nomba? (b) Ni shani fintu Baibolo ilanga ifyo kuti twakwata insansa shayampanako pali ino nshita?
19 Nangu cibe fyo, bushe kuti cacitikako ukuba uwa nsansa ilelo, apantu tuleikala mu nshiku sha kulekelesha isha ici calo caisulamo imisoka, ica lukaakala, ica bucisenene icaba pe samba lya kwa Satana, umo muntu ukulwala ne mfwa fyalolenkana na ifwe? Kwena, te kuti twenekele icipimo ca nsansa icikabako mu calo cipya ica kwa Lesa, pamo nga cintu Icebo cakwe cisobela ukuti: “Moneni, ndelenge myulu ipya, ne calo cipya! Ifya ntanshi tafyakebukishiwe, tafyakabukuluke mu mutima; kano kusekelela no kwanga pe pe pali ico ine ndelenga.”—Esaya 65:17, 18.
20 Cintu ababomfi ba kwa Lesa bengakwata nomba ni nsansa shayampanako pantu balishiba ukufwaya kwakwe kabili balikwata ukwishiba kwalungikwa ukwa mapaalo ya kusungusha ayali no kwisa mu kwangufyanya mu calo cakwe icipya ica paradise. (Yohane 17:3; Ukusokolola 21:4) Uyo e mulandu wine Baibolo ingasoselo kuti: “Mwe Yehova wa milalo, [wa nsansa, NW] muntu uumutetekela,” “[wa nsansa, NW] onse uutiina Yehova, uwenda mu mibele yakwe,” “[ba nsansa, NW] abafuuka; pantu bakakwate calo.” (Ilumbo 84:12; 128:1; Mateo 5:5) Muli fyo, te mulandu ne mibele yayafya iya ndakai iyo tuli no kushomboka na yo, kuti twakwata icipimo cashininkishiwa ica nsansa. Nangu fye lintu ifintu fyabipa fyatucitikila, tatuba na bulanda nge fiba abo abashaishiba Yehova kabili abashakwata isubilo lya bumi bwa ciyayaya.—1 Abena Tesalonika 4:13.
21. Ni shani fintu ukuipeela abene kusangwila ku nsansa sha babomfi ba kwa Yehova?
21 Insansa na kabili shisa ku bantu ba kwa Yehova pantu balapoosa inshita, ulupikwe, no bukumu ukusambilisha icine ca Baibolo kuli bambi, ukucilisha abantu ‘abaleteta no kulila pali fyonse ifya muselu’ ifilecitwa mu calo ca kwa Satana. (Esekiele 9:4) Baibolo itila: “[Wa nsansa, NW] uwangwo mulanda no mubusu! mu bushiku bwa bubi Yehova akamupususha. Yehova akamubaka no kumusungo wa mweo, na o akalengwo [kuba uwa nsansa, NW] mu calo.” (Ilumbo 41:1, 2) Nga fintu Yesu asosele, “mwalibamo insansa ishafulilako mu kupeela ukucila mu kupokelela.”—Imilimo 20:35, NW.
22. (a) Ukukuma ku nsansa, cilanya ababomfi ba kwa Lesa na abo abashimubombela. (b) Ni pa mulandu nshi uwaibela tulingile ukwenekela ukubela aba nsansa?
22 E co ilintu ababomfi ba kwa Lesa te kuti benekele insansa shapulishamo pali ndakai, kuti basange nsansa ishishipakishiwa na abo abashibombela Lesa. Yehova abilisha ukuti: “Moneni, ababomfi bandi bakaanga ku kubuuta ku mutima, na imwe mukakuuta ku kukalipwa kwa mutima, no kuweleshe misowa ku kuputuko musana.” (Esaya 65:14) Na kabili, abo babombela Lesa balikwata umulandu waibela nga nshi uwa kukwatile nsansa nomba—balikwata umupashi wakwe uwa mushilo uo ‘Lesa apeela ku bamunakila.’ (Imilimo 5:32) Kabili ibukisha, ukuli umupashi wa kwa Lesa, e kuli insansa.—Abena Galatia 5:22.
23. Cinshi tuli no kulanguluka mwi sambililo lyesu ilikonkelepo?
23 Mu kuteyanya kwa babomfi ba kwa Lesa ilelo, ulubali lwacindama lubombwa na “bakalamba,” baeluda, ababuulo butungulushi mu filonganino, ukusangwila ku nsansa sha bantu ba kwa Yehova. (Tito 1:5) Ni shani fintu aba balingile ukumona ifishingamo fyabo no kwampana kwabo kuli bamunyinabo ne nkashi aba ku mupashi? Icipande cesu cikonkelepo cili no kulanda pali ici.
Ni Shani Fintu Wingasuka?
◻ Ni shani fintu ububumbo bwikalilo bunte ku kuba kwa kwa Yehova uwakwato muyano?
◻ Ni shani fintu Yehova ateyanya ababomfi bakwe mu nshita yapita na pali nomba?
◻ Kulinganya nshi kuntu Yehova afwaya kuli ifwe?
◻ Ukutemwa kwacindama shani ku nsansa shesu?
◻ Musango nshi uwa nsansa twingenekela mu nshita yesu?
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 10]
Pa muulu: Courtesy of ROE/Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin