Bushe Lesa Alitulingila Libela?

“IMPIKA sha kwelenganya ishingi nga nshi kuti shasengaukwa nga ca kuti inumbwilo iyo ilingi line ipelenganya iya kulingila libela yalekwa ukubomfiwa umupwilapo.” Kuti pambi wapapa umulandu, nga ca kuti walibomfyapo inumbwilo “ukulingila libela” nelyo walyumfwapo ilebomfiwa.

Ukulingana na encyclopedia wa ciKatolika uwa ciFrench uwa nomba line uwitwa Théo, atile cili bwino ukukanabomfya inumbwilo “ukulingila libela.” Icitabo na cimbi calondolola ukuti: “Ilelo, cilemoneke fyo umulandu wa kulingila libela tawaba na kabili wa kukansaninapo kwa basoma ifya butotelo, nelyo fye baProtestanti abengi.”

Nangu ni fyo, umulandu wa kulingila libela walipelenganya abantu abengi ukupulinkana ilyashi lya kale. Wali mulandu wa kukansaninapo uyo watungulwile ku Kwaluka, kabili nelyo fye ni mu kati na nkati ke Calici lya ciKatolika, wali mulandu wa kukansaninapo kwakakala pa myanda ya myaka iingi. Nangu cingati ukukansana pali uyu mulandu kwalicepako ilelo, ucili waba ni mpika. Nani ashingafwaya ukwishiba nampo nga inshita yakwe iya ku ntanshi yalilingilwe libela?

Ubupilibulo bwa Numbwilo ya Ukulingila Libela

Bushe amacalici yatila inumbwilo ya “ukulingila libela” ipilibula nshi? Dictionnaire de théologie catholique ilanguluka yene ukuba “ukufwaya kwa bulesa ukwa kupeela bamo, abaishibikwa ku mashina, ubumi bwa muyayaya.” Ilingi line citontonkanishiwa ukuti abasalwa, “abaishibikwa ku mashina,” e abo umutumwa Paulo aleloshako muli kalata wakwe ku bena Roma, mu mashiwi yakonkapo: “Lesa acite cisuma ku bamutemwa, abaitwa umwabela ukufwaya kwakwe. Pa kuti abo aishibiile libela na kabili abalingiile libela ukuti bakabe abapalana ne cipasho ca Mwana wakwe . . . Na abo alingiile libela no kubeta alibetile; na abo aitile alibalungamike no kulungamika; na abo alungamike alibacindamike no kucindamika.”—Abena Roma 8:28-30, Revised Standard Version.

Nelyo fye pa ntanshi ya kufyalwa kwabo, catunganishiwa ukuti abantu bamo balisalilwe kuli Lesa mu kuba ne cilolwa ca kwakana ubukata bwa kwa Kristu mu myulu. Ici citungulula ku cipusho cakansaninwapo pa nshita ntali ica kuti: Bushe Lesa mu kuumina kumo alasala untu alefwaya ukupususha, nelyo bushe abantu balikwata ukuisalila no kukwatamo lubali mu kunonka no kusungilila ububile bwa kwa Lesa?

Augustine, Katendeka wa Kulingila Libela

Nangu cingati Bashibo be Calici bambi kale kale balilembelepo fimo pa lwa kulingila libela, Augustine (354-430 C.E.) ilingi line alangulukwa ngo watendeke ici cifundisho mu macalici yonse aya ciKatolika na ya ciProtestanti. Ukulingana na Augustine, abalungama ukufuma iciyayaya balilingilwa libela kuli Lesa ukupokelela amapaalo ya ciyayaya. Pa lubali lumbi, abashalungama, nangu ca kuti tabalingilwa libela kuli Lesa mu kulungatika, ukulingana fye na fintu inumbwilo imoneka ukutubulula, bali no kupokelela ukukanda kwawaminwa imembu shabo, ukusenukwa. Ubulondoloshi bwa kwa Augustine bwapilibwile ukuti takwaba ukuisalila, na muli fyo ukubalamuna ukukansana ukwingi.

Impyani sha kwa Augustine

Ukukansana ukukuma ku kulingila libela no kuisalila kwaleimako inshite shingi mu kati ka Nkulo sha pa Kati, kabili kwafikile pa kalume mu kati ka Kwaluka. Luther asumine ukuti ukulingila umuntu libela kwaba kusalapo kwa kwa Lesa, ukwabula kumwena libela ukubombesha kwa nshita ya ku ntanshi nelyo imilimo isuma iya abo basalilwe. Calvin afikile fye na ku nsondwelelo yapwililika mu kuba ne mfundo yakwe iya kulingila libela ukwabamo imbali shibili: Bamo balilingilwa libela ukuya kwi pusukilo lya ciyayaya, na bambi ukuya ku kukandwa kwa ciyayaya. Nangu cibe fyo, Calvin na o wine alangulwike ukuti ukusalapo kwa kwa Lesa kwalyumina kumo, kabili te kuti tukumfwikishe.

Umulandu wa kulingila libela no mulandu wayampanako nga nshi uwa “nema”—ishiwi ilibomfiwa ku macalici ku kulangilila incitilo iyo Lesa apusushishamo no kulungamikilamo abantu—walikulile apakalamba ica kuti mu 1611 Ubulashi bwa ciKatolika bwabindile ukuti kwiba icili conse ukusabankanishiwa pali uyu mulandu ukwabula ukusuminisha kwabo. Mu kati na nkati ke Calici lya ciKatolika, ifisambilisho fya kwa Augustine fyalitungililwe nga nshi ku bakonshi ba kwa Jansen aba ku France aba mu myanda ya myaka uwalenga 17 no walenga 18. Balesumbula umusango wa buKristu ubwa fibindo nga nshi kabili ubwa busambashi bakwete fye na bakonshi ukufuma mu bakankaala. Nalyo line, ukukansana pali uyu mulandu takwapwile. King Louis XIV akambishe ukonaulwa kwa ciyanda ca bashimbe baume ica Port-Royal, umwatuntwike amapange ya kwa Jansen.

Mu kati na nkati ka macalici ya Kwaluka aya ciProtestanti, uyu mulandu tawapalamine ku kupwa nangu panono. Capamo na mabumba yambi, abalepaasha, abakonkele Jacobus Arminius, basumine ukuti umuntu alikwatamo lubali mwi pusukilo lyakwe line. Icilye ca ciProtestanti ica Dordrecht (1618-19) catalalikeko ukukansana lintu capokelele umusango wa mipepele uwakosa uwe calici lya kwa Calvin. Ukulingana ne citabo L’Aventure de la Réforme—Le monde de Jean Calvin, mu Germany uku kupaashanya pa lwa kulingila libela no kuisalila kwaleteleko iciputulwa calepa ica “kwesha kwabulo kutunguluka ukwa kuwikishanya, capamo no kupumana, ukubikwa mu fifungo, no kubinda kwa basoma ifya butotelo.”

Ukulingila Libela Nelyo Ukuisalila?

Ukutula pa kutendeka, ishi mfundo shibili ishipilikana icibi, imfundo ya kulingila libela no kuisalila, shaimisheko ukukansana kwabipisha ukwingi. Augustine wena tali na maka ya kulondolola uku kukanalingana. Calvin na o wine asumine kwene pamo ngo kulumbulula kwa kufwaya kwa bumulopwe bwa kwa Lesa na muli fyo ukushingalondololwa.

Lelo bushe ukusokolola kwa Baibolo ukwa mibele ya kwa Lesa no buntu kulatwaafwa ukumfwikisha ifi fipusho mu kulengama kwacilapo? Icipande cikonkelepo calalanguluka pali ifi fishinka mu kulonsha.

[Ifikope pe bula 4]

Calvin

Luther

Jansen

[Abatusuminishe]

Ifikope: Biblithèque Nationale, Paris