Ukupingulapo Kwandi Ukwa Kuselela ku Ntanshi ku Kukosoka

NGA FINTU CASHIMIKWA NA CARL DOCHOW

“Ukuselela ku Ntanshi ku Kukosoka Nelyo Ukubwelulukila ku Lubembu, Ni Cili Kwi?” wali e mutwe wa cipande muli The Watchtower iya June 15, 1948. Cilya cipande camfwintile ukufuma ku busanso bwa ku mupashi mu mafarmu ya mu United States ukuntwala ku mulimo wa bumishonari mu South America uwasenda ukucila pa myaka 43.

NAFYELWE pa March 31, 1914, ni ne wa citatu pali bakalume bane, mu ŋanda inono iyakuulwa ne filu mu Vergas, Minnesota. Imyaka yandi iya kubangilila yali ya kubekwa. Ndeibukisha twaleya na Tata mu kwipaye sabi. Mayo, nangu cibe fyo, alelwalilila, na ine nali no kulekele sukulu mu gredi yalenga busano ku kumwafwako pa ŋanda. Ilyo nalekumanye myaka 13, ubulwele bwakwe bwapiminwe ukuba ni kansa wa kuli bapwapwa.

Mayo alishibe ukuti taali no kwikala uwa mweo inshita yalepa, kanshi atendeke ukumpekanishisha ku kubomba imilimo ya pa ŋanda. Aleikala mu cikini no kunangilila ifya kwipika no kufumbika. Mu kulundapo, alinsambilishe ifya kucapa ifya kufwala, ukusakamana ibala, no kusunga inkoko umwanda. Na kabili alenkoselesha ukubelenga icipandwa ca mu Baibolo cila bushiku, icintu nalecita te mulandu na maka yandi aya kubelenga ayapeleela. Pa numa ya kunkansha pa myeshi ikumi, Mayo alifwile pa January 27, 1928.

Inkondo Yaalula Ubumi Bwesu

Pa numa Inkondo ya Calo iya II yatendeke mu September 1939, amapepo mu kwimininako abashilika yalepepwa mwi calici lyesu ilya Lutheran cila Mulungu. Munyinane mukalamba Frank aali uwapampamina pa kukanaipaya, e co lintu akeene ukulwa pamo nga ulubali lwa bushilika, aliketwe. Pa kulubulwishiwa kwakwe alandile ati: “Ilyo nshilaipaya abantu ba kaele, ndaseni!” Apingwililwe ukubomba umwaka umo mu cifungo pa cishi ca McNeil ukusha ululamba lwa Washington State.

Kulya Frank asangileko Inte sha kwa Yehova ukucila pali 300 abapooselwe mu cifungo pa mulandu wa kuti bali abashangila mu kukanabuulamo lubali mu nkondo. (Esaya 2:4; Yohane 17:16) Mu kwangufyanya atendeke ukubishanya na bo kabili alibatishiwe mulya mwine mu cifungo. Pa mulandu wa kuisunga kwakwe bwino, inshita ya kukakwa kwakwe yalicefiweko ukuletwa ku myeshi pabula. Mu November 1942 twalyebelwe ukuti Frank nakakulwa, kabili mu kwangufyanya pa numa alitwebeleko ulwa mbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Pa numa ya kubebeta ubukombe mu kusakamanisha na maBaibolo yesu, ifwe bonse twalimwene ukuti ico Frank aletusambilisha cali e cine.

Ifipindami ku Kulunduluka kwa ku Mupashi

Mu 1944, naselele ku ncende ya Malta, Montana, ku kwikala na tata mwaice. Twali mu mibele iyapalana—abakashi besu balitushile pa numa ya myeshi mutanda iya kuupana. Tata mwaice ali uwa nsansa ukuti ndemwafwako mu kulima no kwipika, kabili twaleakana icibwesha pa kati. Tata mwaice anjebele ukuti nali no kupyana ifarmu lyakwe ilya mahekita 260 nga nali no kwikala nankwe. Muli iyo myaka mwali ulubanda mu bulimi, kabili mwandi nalitemenwe ukulima! Twalekwata ubusomboshi busuma cila mwaka, kabili umutengo wa ngano walefika kuli $3.16 pa matepe yabili.

Nangu cibe fyo, tata mwaice tatemenwe ukuti ndesangwa ku kulongana kwa cilonganino cinono ica baNte mu Malta. Pa June 7, 1947, ukwabulo kuti tata mwaice eshibe, nalibatishiwe pa kulongana kwa muputule ukwa Nte sha kwa Yehova pa Wolf Point. Kulya munyina wa Bwina Kristu umo alinkoseleshe ukuba painiya, nelyo umutumikishi wa nshita yonse. Nelyo cingati ukubomfya ubumi bwandi mu nshila ya musango yo kwali e kufwaisha kwa mutima wandi, nalondolwele ukuti tata mwaice te kuti ansuminishe ukupeelesha inshita yakule fyo ku butumikishi.

Mu kwipipa pa numa, tata mwaice aiswile kalata no kumubelenga uwatuminwe kuli ine ukufuma kuli cibusa wandi uwalencincisha ukusanguka umutumikishi wa nshita yonse. Tata mwaice akalipe nge nyense, no kumpeela ukusalapo, ukuleko kushimikila nelyo ukufuma pa farmu. Kulya kusalapo kwali ukusuma pantu nalitemenwe ubulimi nga nshi ica kuti nshingeshiba nga nali no kuifuminapo ne mwine pa lwandi. E co nabwelele ku lupwa lwandi mu Minnesota, nomba abali ababatishiwa bonse kabili balebishanya ne cilonganino ca Detroit Lakes.

Mu kutendeka ulupwa lwandi lwalenkoselesha ukubombako bupainiya, lelo mu 1948 batendeke ukutalalila lwa ku mupashi. Cali ni pali iyo nshita e lintu icipande caleti “Ukuselela ku Ntanshi ku Kukosoka Nelyo Ukubwelulukila ku Lubembu, Ni Cili Kwi?” capayenye ukutuninkisha kwa ku mupashi kuntu nalekabila. Casokele ukuti “ifya kufumamo fya bulanda nga nshi fili ifyashininkishiwa ukukonkapo nga ca kuti mu kuitemenwa twakaana ukwendela pamo no kwishiba ukuleselela ku ntanshi.” Icipande casosele ukuti: “Te kuti tuisansalike ku kwiminina shilili no kubwelele numa, lelo tufwile ukucito kulunduluka mu bulungami. Ukulunduluka, e maka yacincintila ukukanabweluluka, te kwiminina iyo.”

Nangu line ulupwa lwandi lwalepeela ubwelelo bumbi, ndesubila impika ine ine yali kufwaisha kwabo ukwa kuba abasambashi. Balimwene ubunonshi bwa kubikisha inshita yakulilako mu bulimi kabili iyacepelako mu kushimikila. Mu cifulo ca kuba mu citeyo ca kufwaishe cuma, napangile ukubomba bupainiya. Nalishibe ukuti tacali no kuba icaanguka, kabili natontonkenye fye no kuti nshali na kububomba. E co mu 1948, naliyeseshe ne mwine pa kulembesha mu kuitemenwa ukuti ningatendeka bupainiya pa nshita ya mwaka iyabipisha kuli ine, December.

Ukutendeka Umulimo wa Bupainiya

Yehova alipalile ukubombesha kwandi. Ku ca kumwenako, ubushiku bumo imicele yali -27 digri Celsius, ukukanasanshako ukupepelesha kwatalala. Nali mu mulimo wandi uwa lyonse uwa bunte bwa mu musebo, amaboko ukulakomboshanya libili libili—ukubika ukwatalala mwi tumba ilyo njikatile bamagazini ku kuboko kumbi mpaka na ko kwatalala ku kufwaikwa ukubikwa mwi tumba. Umwaume umo alintununwike. Pa kulanda ukuti alimwene imibombele yandi pa nshita yalepa, aipwishe ati: “Finshi fyaba muli abo bamagazini ifyacindamishe fyo? Mpelako abo babili nje mbabelenge.”

Pali iyi nshita imo ine, nalemona ukuti ukubishanya no lupwa lwandi kwalebika bumupashi bwandi bwine mu busanso, e co ilyo naipwishe ku Watch Tower Society, napeelwe icifulo ca kubombelamo icipya, mu Miles City, Montana. Nabombele kulya nga umubomfi wa cilonganino, nomba uwaishibikwa ukuba e kangalila wa kutangilila. Ukwikala mu cikuliko ca mamita yabili mu bufumo na yatatu mu butali, naleyafwilisha ne mwine pa kubomba umulimo wa nshita lubali mu bukwebo bwa kucapa ifya kufwala. Mu tushita mu tushita nalelembwa ku mulimo natemwishishe, uwa kulobolola.

Mu kati ka iyi nshita, natwalilile ukumfwa pa lwa mibele ya ku mupashi iyalebipilako iya lupwa lwandi. Mu kupelako bene, capamo na bambi mu cilonganino ca Detroit Lakes, bayalukile ukuteyanya kwa kwa Yehova. Muli bakasabankanya ba Bufumu 17 aba muli ico cilonganino, ni 7 fye e batwalilile ukuba aba busumino. Ulupwa lwandi lwapampamine pa kuti na ine wine bamfumye mu kuteyanya kwa kwa Yehova, e co nailwike ukuti kwali fye ukupikulula kumo, ukucito kulunduluka na kumbi. Lelo ni mu nshila nshi?

Ukusupila Umulimo wa Bumishonari

Mu kati ke bungano lya pa kati ka nko mu New York City mu 1950, nalisangilwe ku kupwishe sukulu ukwa basambi ba bumishonari aba mwi kalasi lyalenga 15 ilya Watchtower Bible School of Gilead. ‘Yangu, kanshi nga nali umo uwa abo baleya ku kubombela Yehova mu mulimo wa ku nse ya calo,’ e fyo natontonkenye.

Nalitumine formu wa kwipushishapo kabili nalipokelelwe nge cilundwa ce kalasi lyalenga 17 ilya Gileadi, ilyatendeke mu February 1951. Ulubali lwabelelepo isukulu pe farmu mu New York wa kapinda ka kulyo lwali ulwayemba. Fintu nalefwaisha ukubombela mu farmu pa numa ya maawala ya kusambilila, nakalimo mu cipinda ne ŋombe nelyo ku nse ne filimwa! Lelo John Booth, uwali pali ilya nshita e kangalila wa Kingdom Farm, alondolwele ukuti ni ne fye neka nakweteko ukubelesha mu kucapa. Kanshi napeelwe ukubomba ulya mulimo.

Gileadi tacali cifulo cayanguka kuli umo uwakwete fye amasomo ya magredi yasano. Nangu cingati ukufika pa 22:30 hrs. amalaiti yali no kushima, ilingi line ine nalebelenga ukufika no bushiku pa kati. Kasuba kamo umo uwa bakafundisha anjitile mwi ofesi lyakwe. “Carl,” e fintu anjebele, “ndemona ukuti amatoni yobe tayalewama sana.”

Natontonkenye nati, ‘iye, balanjeba ukuti ndeya.’

Nangu cibe fyo, uyu kafundisha mu kubamo kutemwa ampeele ukufunda pa fintu ningafishapo ukubomfya inshita yandi ukwabulo kubelenga ukufiko bushiku. Mu kubamo mwenso naipwishe nati: “Bushe ndiko eyefilya ica kuti ningatwalilila ukwikala pano pa Gileadi?”

“Cine cine fye,” e fyo ayaswike. “Lelo nshishibe nga ukafikapo ku kupoka diploma.”

Nalisansamushiwe ukufuma ku mashiwi ya kwa presidenti we sukulu, Nathan H. Knorr. Mu kubangilila alyebele abasambi ukuti amatoni tayali cintu kuli wene nge fyali “umupampamina” wa bamishonari abatwalilile mu kupeelwa kwabo ukwa mulimo.

Icisambilisho calenkosela sana cali ciSpanish, lelo naleenekela fye ukutumwa ku Alaska, uko imiceele yatalala e intu nabeleshe ku mwesu uko nafumine. Pa mbali ya ico, kuti naba na maka ya kushimikila mu ciNgeleshi. E co kuti mwaelenganya fintu napapile lintu pa kati ka kosi, napokelele ukupeelwa kwandi ukwa cifulo ca kubombelamo ukuti ni Ecuador, South America. Ee, nali no kuyalanda iciSpanish, kabili pa mupelwa wa pa kati ke sonde apakaba nga nshi!

Kasuba kamo uwa mu cipani ca FBI alintandalile pe Sukulu lya Gileadi. Aipwishe pa lwa mwana wa mubomfi wa cilonganino uwali nafuma mu kuteyanya kwesu mu Detroit Lakes. Inkondo ya mu Korea yali ilelwikwa, kabili uyu mulumendo aitungile ukuti aali mutumikishi wa Nte sha kwa Yehova na muli fyo ukufumishiwako ku mulimo wa fita. Nalondolwele ukuti taali na kabili umo uwa Nte sha kwa Yehova. Ilyo ilya ntumi yalenshalikapo, atile: “Shi Lesa obe akupaale mu mulimo obe.”

Pa numa naumfwile ukuti ulya musepela alipaiwe muli lumo ulwa mbuli sha kubalilapo mu Korea. Mwandi ca kufumamo ca bulanda kuli umo uwali no kuselela ku ntanshi ku kukosoka mu kuteyanya kwa kwa Lesa!

Mu kupelako, ubushiku bwesu ubwa nsansa ubwa kupwishe sukulu bwalifikile pa July 22, 1951. Kwena, takwali nangu umo mu lupwa lwandi uwasangilweko, lelo ubuseko bwandi bwalikumanine lintu napokelele diploma pa mulandu wa kulunduluka kuntu nacitile.

Ukuteulukila kwi Bala lya Cilendo

Lintu nali mu mulimo wandi, nasangile ukuti ukukansha kwa kwa Mayo mu cituntulu kwali ukwa kwaafwa. Ukwipika, ukucapa ifya kufwala ku minwe, no kukanakwata amenshi ku mipaipi tafyali ifipya kuli ine. Lelo ukushimikila mu ciSpanish kwali ukupya! Nalebomfya ilyashi lyapulintwa ilya mu ciSpanish pa nshita yalepa. Casendele imyaka itatu pa kwisapeela ilyashi lya cintubwingi mu ciSpanish kabili nalyo line mu kuba na mapepala ayengi nga nshi.

Lintu nafikile mu Ecuador mu 1951, kwali bakasabankanya ba Bufumu ukucepako pali 200. Ukupanga abasambi kwamoneke ukwakokomoka pa myaka ya kubalilapo 25 nelyo ukucilapo. Ifisambilisho fyesu ifya Baibolo fyali ifyapusanininako nga nshi ku fishilano fishili fya mu malembo ifya buKatolika, kabili ukukakatila kwesu ku makambisho ya Baibolo aya pali bucishinka ku munankwe wa umo uwa mu cupo e kwali maka maka ukushatemwikwa.—AbaHebere 13:4.

Nangu ni fyo, twali na maka ya kushalika impapulo sha Baibolo ishingi. Icilelangilile ci, butumikishi bwesu mu Machala, uwabela pa kati na nkati ka mafarmu ya nkonde. Ine na Nicholas Wesley twali ni fwe baNte fweka mulya lintu twafikile mu 1956. Twaleima kacelocelo ukuya ne fimbayambaya ifibeula umucanga ifyalebomfiwa ku kubomba pa misebo iyalepangwa muli isho nshiku. Pa numa ya kwenda ne fimbayambaya ulwendo lwalinga, twaleikila no kucitilo bunte ku bantu ukwisafika pantu twaleikala.

Kwaliko ubushiku bumo, ine na Nick twalelemba ukumona ni ani pali ifwe ali no kushalika bamagazini abafulilako. Ndeibukisha ukuti nalitangilile Nick lintu cali akasuba pa kati, lelo ukufika ku cungulo twaiminine pali bamagazini 114. Twaleshalika imyanda ya bamagazini besu umweshi umo na umo ku bantu balepokako bamagazini. Imiku mutanda nashalike ukucila pali bamagazini ikana limo mu kati ka mweshi umo. Tontonkanya ulwa mpendwa abengasambilila icine ca Baibolo muli abo bamagazini!

Mu Machala twakwete ne shuko lya kukuula Iŋanda ya Bufumu iya kubalilapo ukukuulwa ne cilonganino mu Ecuador. Ico cali myaka 35 iyapitapo, mu 1960. Muli isho nshiku sha mu kubangilila, twalekwata abalesangwa ku kulongana kwesu mupepi fye na 15. Ilelo Machala akwata ifilonganino 11 ifiletemfuma!

Ukutandalila United States

Ku kupwa kwa ba 1970, nalibwelele ku United States pa kutuusha kabili napoosele amaawala yanono na munyinane Frank. Ansendele muli motoka wakwe pa kalundulundu apo twali na maka ya kumona ukwalepa ukulalanya umukonko wa Red River. Walemoneka bwino, mu kuba ne ngano ishalepya ishalepungaila ku mwela, ne cilime ca munkulinkuli ica ngano sha mitwe yatemfuma. Akatalamukila kwalemoneka umumana wa Sheyenne uwakwate fimuti bushilya bonse. Ukuipakisha kwa kulya kuyemba kwapumfyanishiwe lintu munyinane atendeke imilandile yakwe iya lyonse.

“Aukanaba fye impelwa mano iya kulalulumba fye kulya ku South America, ifi nga fyali fyobe nobe wine!”

“Frank, leka nomba line ukulande fyo,” e fyo namucilime mu kwangufyanya.

Takonkeshepo na cimbi. Imyaka inono pa numa, alifwile mu kwangufyanya ku lupumo, ukusha amafarmu ya fitekwa aya lulumbi yatatu mu North Dakota ayakwete ubwingi bonse pamo ubwa mahekita ukucila pali 400, capamo ne farmu lya kwa tata mwaice ilya mahekita 260 mu Montana ilyo aishilepyana.

Nomba bonse mu lupwa lwandi balifwa. Lelo ndasekelela ukuti mu Detroit Lakes, uko ifwe bonse twatendekele nge Nte sha kwa Yehova imyake ingi iyapitapo, nalikwatamo ulupwa lwa ku mupashi ulwa bamunyina na bankashi aba Bwina Kristu abacila pali 90.

Ukutwalilila Ukuselela ku Ntanshi lwa ku Mupashi

Imyaka yafumako 15 yaliletako ifisabo ifishaifulila mu kulobolola kwa ku mupashi muno mu Ecuador. Ukufuma kuli bakasabankanya ba Bufumu mupepi na 5,000 mu 1980, nomba tukwete ukucila pali 26,000. Nalilobolola amapaalo ya kwaafwako ukucila pa mwanda umo aba muli aba ukufika ku lubatisho.

Nomba, pa mushinku wa myaka 80, ndabombesha nga nshi ku kukwata amaawala 30 umweshi umo mu butumikishi ukucila fintu nalebomba ku kufikilisha icipimo candi ica maawala 150 mu 1951. Ukutula mu 1989, lintu naishibe ukuti nalikwete prostate cancer, nalishukila inshita ya kupepemuka kwandi ku kubelenga. Ukutula ulya mwaka, nalibelenga Baibolo ukupulinkana imiku 19 ne citabo Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom imiku 6. Muli iyi nshila e mo nselela ku ntanshi lwa ku mupashi.

Ee, nalikwata amashuko yandi aya mu nshita aya kulobolola ukumwenamo kwa ku mubili mu mafarmu ya mu United States. Lelo ifilambu fya fyuma fya ku mubili tafyaba nangu cimo ukulinganishiwa ku buseko nakumanya mu kulobolola kwa ku mupashi. Umusambo kuno ku Ecuador ulenjishibisha ukuti nashalika bamagazini ukucila pali 147,000 ne fitabo 18,000 mu mulimo wandi nga mishonari. Nanguluka ishi ukuba ni mbuto sha ku mupashi, ishingi isho kale kale shapuuka; shimbi shili no kupuuka mu mitima ya bantu ilyo balebelenga pa lwa cine ca Bufumu.

Nshingamona icacilapo kuwama ukucila pa kuselela ku ntanshi ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa na bana bandi bonse aba ku mupashi na mamilioni bambi abasalapo ukubombela Lesa wesu, Yehova. Indalama tashakapusushe uuli onse ukupula pa mpela ya ici calo cibifi. (Amapinda 11:4; Esekiele 7:19) Nangu cibe fyo, ifisabo fya mulimo wesu uwa ku mupashi fikatwalilila—nga ca kuti umo na umo wa ifwe atwalilila ukuselela ku ntanshi ku kukosoka.

[Icikope pe bula 24]

Ukuipekanya ku kubomba bupainiya mu Miles City, Montana, mu 1949

[Icikope pe bula 24]

Ukushita amenshi aya pa ŋanda yesu iya bumishonari, 1952

[Icikope pe bula 25]

Ukushimikila mu Machala, 1957

[Icikope pe bula 25]

Ukutula apo nalwalila mu 1989, nalibelenga Baibolo ukupulinkana imiku 19