Bushe Ukutwishika pa lwa kwa Yesu Kwalilinga?

BUSHE Yesu wa ku Nasarete mu cine cine alicitile ifipesha amano? Bushe alibuushiwe ukufuma ku bafwa, nga fintu abasambi bakwe balebilisha? Bushe alitalile abako no kubako? Mu nkulo yesu iya muno nshiku, abengi bamoneka ukukanaba na maka ya kwasuka ifipusho fya musango yo mu kuba no kushininkisha. Mulandu nshi? Pantu baikatilila ku kutwishika pa lwa kwa Yesu, kabili ukutwishika kwaba kuyumfwa kwa kukanashininkisha, ukukanaishiba nampo nga icintu cimo ca cine nelyo nga kuti cacitika. Lelo bushe ukuyumfwa kwa kukanashininkisha ukukuma kuli Yesu kwalilinga? Natumone.

Ifyo Ukutwishika pa lwa kwa Yesu Kwabyelwe

Abena Germany bamo abasambilila ifya mipepele aba mu kusululuka kwa mwanda wa myaka uwalenga 19 na ku kubangilila kwa mwanda wa myaka uwalenga 20 balangilile Yesu nga “umuntu wa kwelenganya fye uwa mwi Calici lya pa kale.” Ukukaninina fye kwabo ukwa kuti Yesu taliko ngo muntu wa cine cine uwa mu lyashi kwatungulwile ku fikansa pa kati ka basoma pa kutendeka kwa uno mwanda wa myaka uko kwafikile na ku cintubwingi pali ilya nshita kabili kucili kwalikwata ukusonga na lelo line. Ku ca kumwenako, ukusapika kwa pali nomba line mu Germany kwasokolwele ukuti amaperesenti yatatu aya abo abaipushiwe basumina ukuti Yesu “tatalile abako uwa mweo” no kuti “abatumwa e bamwelengenye fye.” Ee, imbuto sha kutwishika pa lwa kwa Yesu ishabyelwe mu kubangilila kwa uno mwanda wa myaka shalisanga umushili wafunda mu mitima ya bantu nangu fye ni pali nomba.

Mulandu nshi ukusondwelela ukuti Yesu ‘aelenganishiwe fye’ kushingabela ukwalinga? Uwasoma ifya Baibolo Wolfgang Trilling alandapo kuti: “Ifikansa ifya nampo nga Yesu alikeleko uwa mweo, mu mashiwi yambi nampo nga muntu wa mu lyashi lya kale nelyo lushimi fye, fyalipwishishiwe. Icipusho capikulwilwe mu nshila ya kusapika kwa basoma, mu musango wa kuti eyefilyako abantu basakamanishisha tabamona na kabili iyi mpika ngo mulandu wa cifundisho.” Nangu ni fyo, bamo bacili balatwishika ukuti Yesu eko aali. Mu kukonkapo, natusapike fintu umo engapampamika ukuti Yesu aliba muntu wa mu lyashi lya kale pamo pene no kufumyapo ukutwishika kumbi ukulola kuli wene.

Ubunte Ubufumyapo Ukutwishika

Ukuputunkanishiwa kwa kwa Yesu ukwabamo umuseebanya pamo nge ntalamisoka yasuulwa e cipeela “ukupelulula kwacishapo kushinina ukulwisha abo bakaana ukuti Yesu taba muntu wa mu lyashi lya kale,” e fyalondolola Trilling. Mulandu nshi? Pantu kulya kuputunkanishiwa “kwalicilime, nangu fye ukucilikila, ukusalangana kwa citetekelo cipya pa kati ka baYuda na bashili baYuda.” (Linganyako 1 Abena Korinti 1:23.) Nga ca kuti ukuputunkanishiwa kwa kwa Yesu Mesia kwali musaalula wakulishe fyo ku baYuda na Bena fyalo, cine cine tacingaba kwelenganya fye ukwa batumwa! Ukulundapo, imfwa ya kwa Yesu yashininkishiwe nge ca kucitika ca mu lyashi lya kale te ku Malandwe fye yane epela lelo na kabili na kuli kalemba wa ciRoma Tacitus na muli Talmud wa ciYuda.a

Ifya kuponako fimbi mu kati ka bumi bwa kwa Yesu na fyo fimonwa ngo bushinino bwa mu kati na nkati ubwa kucetekelwa kwa Malandwe, no kucetekelwa kanshi ukwa fyonse fintu yatweba pa lwa wene. Ku ca kumwenako, bushe abakonshi ba kwa Yesu nga balyelengenye ukwisa kwakwe ukufuma mu Nasarete, icifulo mu kumoneka icishali icatemwikwa? Nelyo bushe cili icapalishako ifyo baali no kwelenganya ukufutukwa kwakwe kuli Yuda, umunankwe wacetekelwa? Bushe cimoneka icabamo kupelulula ukutontonkanya ukuti nga balipangile ilyashi pa lwa kwa Yesu ukushiiwa ku basambi bakwe muli ilya nshila ya bukuuwe? Mu cine cine tacingabamo amano ukuti abasambi bengapanga ifyebo ifyabipe fyo no kulafibilisha mpanga yonse! Mu kulundapo, ukulamuka kwa kusambilisha ukwabomfiwe na Yesu kwalangililwe mu nshila yaibela. Impapulo sha ciYuda isha mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo shalishalila ukutali fye lintu shalinganishiwa ku filangililo fyakwe. Muntu nshi uushaishibikwa uwingaba na maka ya ‘kwelenganya’ icintu cawamisha pamo nga Ilyashi lya pa Lupili? Uku kupelulula konse kuwila fye ku kukosha ukucetekelwa kwa Malandwe pamo nga amalipoti ya pa bumi bwa kwa Yesu.

Kwalibako na kabili ubushininkisho bwa ku nse ubwa kuba kwa kwa Yesu mu lyashi lya kale. Amalandwe yane yamwimika mu fyashingulukako fya lyashi lya kale ifya kulungatika, ifyalondololwa mu kulungika. Ififulo, pamo nga Betlehemu na Galili; abantu balumbuka nelyo amabumba, pamo nga Ponti Pilato na baFarise; pamo pene ne myata ya ciYuda ne fyebo fimbi ifyaibela tafyapangilwe fye. Fyali lubali lwa musango wa bumi mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kabili fyalishininkishiwa ku ntulo sha fyebo ishishili sha Baibolo na ku fyasangwa mu kushula ifyashiikama.

Kwalibako, kanshi, ubushinino bwine bwine, mu kati ka fyalembwa na ku nse, ubwa kuti Yesu aba muntu wa mu lyashi lya kale.

Nangu cibe fyo, icinabwingi ca bantu batwishika pa lwa fipesha amano ifyo alumbulwamo. Mu cituntulu, ukulingana no kufwailisha ukwambwilwe pa muulu, banono fye mu baya ku macalici mu Germany e basumina mu kushangila ukuti ifipesha amano fya kwa Yesu no kubuushiwa kwakwe “mu cituntulu fyalicitike.” Bushe ukutwishika pa lwa fipesha amano fya kwa Yesu no kubuushiwa kwakwe kwalilinga?

Umulandu Bamo Batwishikila Ifipesha Amano fya kwa Yesu

Mateo 9:18-36 acita lipoti ukuti mu cipesha amano Yesu aundepe abalwala, abuushishe abafwa, no kufumye fibanda. Profesa Hugo Staudinger, kalemba wa lyashi lya kale, alandapo kuti: “Calibe cishingasuminwa, kabili ku mimwene ya lyashi lya kale tacingacitika, ukuti aya malipoti yapulamo kuti yaletwako fye no kwelenganya.” Mulandu nshi? Pantu cimoneka ukuti Amalandwe ya kubangilila nga nshi yalembelwe pa nshita lintu icinabwingi ca bansangwapo kuli ifi fipesha amano bali bacili abomi! Ukukoshiwa kwalundwako kusangwa mu kuti, nga fintu Staudinger atwalilila ukusosa, bakakaanya ba ciYuda “tabatalile abakaana ukuti Yesu alibombele imilimo yapulamo.” Nangu twasuula ubushinino bumbi bonse no kushintilika fye ukupingulapo kwesu pali ubu bushinino bwa ku nse, tusango kuti ifipesha amano fya kwa Yesu mu kushininkisha fyalilinga ukufisumina.—2 Timote 3:16.

Nangu cingatila “icinabwingi ca bena Germany balishininwa ukuti Yesu alyundepe abalwele,” abengi balatwishika amaka yalelenga uku kundapa. Ku ca kumwenako, uwasambilila ifya mipepele uwalumbuka umwina Germany alondolwele pa lwalaala ukuti ukundapa uko Yesu acitile kwali fye maka ya kutubulula ayalesonga abantu abalecushiwa ku kukalipwa kwa muntontonkanya. Bushe uku kulondolola kusuma?

Tala cilanguluke. Marko 3:3-5 acita lipoti ukuti Yesu aposeshe ukuboko kwa muntu ukwaumina. Lelo bushe ukuboko kwaumina kwisako pa kukalipwa kwa muntontonkanya? Awe nakalya. Kanshi, uku kundapa takwingashingamikwa ku maka ya kutubulula. E co cinshi calengele Yesu ukucita ifipesha amano? Profesa Staudinger asumino kuti: “Nga ca kuti takuliko amafunde aya cine cine, kabili nga ca kuti umo takaana Lesa umupwilapo, lyene mu cinkumbawile te kuti akaane ukucitikako kwa kuti Lesa, uo amaka yakwe yacila pa ya muntu, kuti acitako ifintu ifishicitwa lyonse.” Ee, mu cituntulu, mu kuba no kwaafwa kwa “maka ya Mupashi wa kwa Lesa,” Yesu mu mano ya cine cine aundepe abantu abaalwala. Muli fyo takwabako umulandu wa kutwishikila bucine bwa fipesha amano fyakwe.—Luka 9:43, NW; Mateo 12:28.

Nga fintu The American Peoples Encyclopedia yalanda, nga ca kuti icipesha amano cakulisha pa fipesha amano fyonse—ukubuushiwa kwa kwa Yesu—calicitike, fyonse ifipesha amano fimbi ifyacitwa lipoti mu Malandwe “na fyo fine kuti fyacitika.” Bushe Yesu cine cine alibuushiwe ukufuma ku bafwa?

Bushe Ukutwishika Ukubuushiwa kwa kwa Yesu Kwalilinga?

Languluka intanshi ubushinino bwa fyashingulukako ubwakosa ubutungilila bucine bwa kubuushiwa kwa kwa Yesu—inshishi yabulwamo umuntu. Icishinka ca kuti inshishi ya kwa Yesu yasangilwe ukuti tamuli muntu cali icishingabikaninwapo ifikansa ku baikele mu nshita yakwe, nangu fye ni bakakaanya bakwe. (Mateo 28:11-15) Ukubepa konse nga kwalisansalikwe mu kwanguka! Ico citabo ca kuloshako icilumbwilwe pa muulu casondwelela ukuti: “Takwaba ukulondolola kwa cine cine ukwapeelwa ukwa nshishi yabulamo umuntu lelo kwaba fye ukulondolola kwa Baibolo ukwa kuti, ‘Tali pano; pantu nabuuka’ (Mat. 28:6).”

Bamo balakaana, basoso kuti basambi ba kwa Yesu fye beka e balebilisha ukuli konse ukuti aali e Mesia wabuushiwe. Ni fyo fine. Lelo bushe ukucetekelwa kwa bukombe bwabo takwaikashiwe mu kushangila mu cishinka ca mu lyashi lya kale, ukucilisha imfwa no kubuushiwa kwa kwa Yesu? Ee, kwena. Umutumwa Paulo aali uwaibukila ulwa uku kulundana lintu alembele ati: “Kristu nga tabuushiwe, ninshi imbila yesu ya fye, ne citetekelo cenu ca fye. Na kabili, twasangwa abashimika Lesa ubufi; ico twashimike Lesa ukuti abuushishe Kristu.”—1 Abena Korinti 15:14, 15; linganyako Yohane 19:35; 21:24; AbaHebere 2:3.

Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kwaliko abantu abengi abaishibikwe nga nshi kabili abaali na maka ya kucitilo bunte ukuti Yesu alimoneke pa numa ya mfwa yakwe. Pa kati ka abo bantu paali abatumwa 12 na Paulo, capamo na bansangwapo bambi abacila pali 500.b (1 Abena Korinti 15:6) Ibukisha na kabili umulandu Matia akumanishishe imilingo ya kupyana pa mutumwa wabulo busumino Yuda. Imilimo 1:21-23 icita lipoti ukuti Matia aali no kube nte ya kubuuka kwa kwa Yesu na ku fya kucitika fyabangilileko mu kulundana na Wene. Nga ca kuti ubumi no kubuuka kwa kwa Yesu fyali fye fya kwelenganya ukukanaba icishinka, icifwaikwa ca musango yo pa kusontwa cine cine nga tacakwete ubuyo.

Pa mulandu wa kuti bansangwapo abengi nga nshi bali na maka ya kwikalilo bunte ku bumi, ku fipesha amano, ku mfwa, no kubuushiwa kwa kwa Yesu, ubuKristu bwasalangene mu kwampanako mu nshila yayangufyanya ukupulinkana Ubuteko bwa ciRoma, te mulandu ne fipindami filumbwilwe pa muulu. Abakonshi bakwe baliitemenwe ukushipikisha amafya, ukupakaswa, kabili nangu fye mfwa pa kuti bengabilisha ukuli konse ukubuushiwa ne cine ca citendekelo icafuminemo. Cine nshi? Icine ca kuti ukubuushiwa kwakwe kwacitikeko fye pa mulandu wa maka ya kwa Lesa. Kabili mulandu nshi Yehova Lesa abuushishe Yesu ukufuma ku bafwa? Icasuko kuli ico cipusho cilanga untu Yesu wa mu lyashi lya kale aba.

Pa bushiku bwa Pentekoste, umutumwa Petro mu kukakuka abilishe ku baYuda basunguka mu Yerusalemu ukuti: “Uyo Yesu, Lesa alimwimishe kabili; ifwe bonse twabako inte. E ico pa kusansabikwa ku kwa kulyo kwa kwa Lesa, no kupokelela kuli Wishi icalailwe, Umupashi wa mushilo, apongolola nomba ico mulemona no kuumfwa. Pantu Davidi taninine mu muulu, lelo Davidi umwine atila, Shikulu aebele Shikulu wandi, atile, Ikala ku kwa kulyo kwandi nkasuke nteka abalwani bobe ica kubikapo amakasa yobe. E ico lekeni bonse aba ŋanda ya kwa Israele beshibe bwino bwino, ukuti, Yesu uo imwe [mwapoopeele, NW], Lesa acita wene Shikulu kabili Kristu.” (Imilimo 2:32-36) Ee, Yehova Lesa acitile Yesu wa ku Nasarete “Shikulu kabili Kristu.” Bushe ukutwishika kwalilinga ukukuma ku cifulo cakwe muli ulu lubali lwa mifwaile ya kwa Lesa?

Mulandu Nshi uwa Kutwishikila Icifulo Yesu Alipo Nomba?

Ni shani fintu twingafumyapo ukutwishika konse pa lwa cintu Yesu aba ne cifulo cakwe? Ni ku cishinka ca kuti mu kumfwika aali ni kasesema wa cine. Asobele inkondo, ifipowe, ifinkukuma, imisoka, no kubulisho kutemwa fintu tulemona ilelo. Mu kulundapo, asobele ukuti: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” (Mateo 24:3-14) Ukufikilishiwa kwa aya masesemo kushininkisho kuti Yesu e Kristu wabuushiwa, uuleteka mu kukanamoneka ‘mu kati ka balwani bakwe,’ kabili mu kwangufyanya akaleta icalo cipya ica kwa Lesa.—Ilumbo 110:1, 2; Daniele 2:44; Ukusokolola 21:1-5.

Nomba ukucila pali kale lyonse, umutundu wa muntu mwi pamfya ulekabila Umupusushi uwaipangasha na mano yacilo buntunse. Mulandu nshi twingatwishikila ukuti Yesu e umo uyo mu kulingisha asalwa ku kupususha umutundu wa muntu? Yohane, uwali nsangwapo pa fipesha amano fya kwebekesha na ku kubuuka kwa kwa Yesu, abilishe ati: “Kabili ifwe natumona, no kushimiko bunte ukuti Wishi atumine Umwana ku kubo Mupusushi wa ba pano isonde.” (1 Yohane 4:14; linganyako Yohane 4:42.) Pamo fye nga fintu tushakwata imilandu ine ine iya kutwishikila ukubako kwa kwa Yesu, ifipesha amano, ukufwa kwakwe, no kubuushiwa, tatwakwata umulandu wa kutwishikila ukuti alibikwa pa cipuna ca bufumu kuli Yehova Lesa pamo nga Imfumu ya mwi funde ku kwa kulyo Kwakwe. Ukwabulo kutwishika, Yesu wa ku Nasarete e Mfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa kabili e “Mupusushi wa ba pano isonde.”—Mateo 6:10.

[Amafutunoti]