Bushe Kuti Walundulula Umucetekanya?

UMUCETEKANYA waba “maka ya muntontonkanya ayalekanya icintu cimo ukufuma ku cibiye.” Na kabili kuti waba “ukushilimuka kwa kupingula” nelyo “amaka ya kwiluka ubupusano bwa fintu nelyo imfundo.” Ifi e fisosa Webster’s Universal Dictionary. Mu kumonekesha, umucetekanya waba mibele iingafwaikwa ukukwata. Umutengo wa uko ulamonwa mu mashiwi ya kwa Solomone ayatila: “Amano yakengila mu mutima obe, no kwishiba kukabe cisuma ku mweo obe, . . . umucetekanya ukakulinda, ku kukupokolola ku mibele ibi.”—Amapinda 2:10-12.

Ee, umucetekanya ukatwaafwa ukucincintila “imibele ibi,” iyaanana ilelo. Kabili ulaletako ukumwenamo na kumbi ukwingi. Ku ca kumwenako, ilingi line abafyashi balomfwa uko abana babo basosa ukuti, ‘Tamuŋumfwikisha nakalya!’ Abafyashi ababa no mucetekanya mu nshila ya mucenjelo balishiba ifya kulenga abana babo ukupongolola ukuyumfwa kwabo ne milandu ifilebacusha. (Amapinda 20:5) Umulume wa mucetekanya akakutika ku mukashi wakwe no kufwaya ukumfwikisha ifyo aletontonkanya ne fyo aleyumfwa ukucila ukwangufyanya ukupwisha umulandu. Umukashi na o akacita cimo cine ku mulume wakwe. Muli fyo, ‘ku mano e ko iŋanda ikakuulilwa, ku mucetekanya e ko ikapampamikilwa.’—Amapinda 24:3.

Umucetekanya ulaafwa umuntu ukubomba pa mibele imo mu kutunguluka. Amapinda 17:27 yasoso kuti: “Uukaanye fyebo fyakwe, ukwishiba aliishiba; kabili uwatekanyo mutima muntu wa mucetekanya.” Umuntu wa mucetekanya tasuswa, ukubutukila ukucita icintu ukwabula ukutontonkanya. Mu kusakamanishisha alalanguluka pa fingafumamo ilyo talaikuminishako. (Luka 14:28, 29) Na kabili alaipakisha ukwampana kwa mutende na bambi pa mulandu wa kuti “ukushilimuka kwakwe” kumutungulula ku kusala amashiwi yakwe mu kusakamanishisha. (Amapinda 10:19; 12:8) Lelo, icacindamisha, umuntu wa mucetekanya mu kuicefya alishiba ukupelebela kwakwe kwine kabili ashintilila pali Lesa ku kumutungulula ukucila ukushintilila pa bantu. Ici e citemuna Yehova kabili uli e mulandu na umbi uwa kulundulwila umucetekanya.—Amapinda 2:1-9; Yakobo 4:6.

Ukubulisha Umucetekanya kwa Bena Israele

Ubusanso bwa kufilwa ukulangisha umucetekanya bulamonwa mu ca kucitika ca mu lyashi lya kale ilya mu kubangilila ilya kwa Israele. Ukubelebesha pali ilya nshita, kemba wa malumbo uwapuutwamo atile: “Bashifwe mu Egupti tabayangilwe ifipesha amano fyenu, tabaibukishe ubwingi bwa fya luse fyenu; awe bamutalamine pali bemba, pali Bemba Wakashika.”—Ilumbo 106:7.

Lintu Mose afumishe Israele mu Egupti, Yehova aali kale kale nalangisha amaka yakwe no mupampamina wakwe ku kulubula abantu bakwe pa kulete finkunka ikumi pali lulya luko lwakwatishe amaka ayakosesha. Pa numa Farao alekeleko Israele, Mose abatungulwile ku fituntu fya Bemba Wakashika. Nangu cibe fyo, imilalo ya bena Egupti yalibasupile. Camoneke kwati abena Israele balicilikilwe kabili ubuntungwa ubo basangile ubupya bwali no kuba bwa pa kashita fye akepi. E co icalembwa ca Baibolo citila: “Na bo batiinine icibi. E lyo abana ba kwa Israele balilile kuli Yehova.” Kabili bayalukile kuli Mose, ukusoso kuti: “Cinshi ico watucitile fi, ukutufumya mu Egupti? . . . Pantu cisuma kuli ifwe ukubombela abena Egupti ukucilo kufwila mu matololo.”—Ukufuma 14:10-12.

Kuti pambi twatontonkanya kwati baali fye bwino pa kuba no yu mwenso ukufikila twaibukisha ukuti kale kale baali nabamona ukulangisha kwamonekesha 10 ukwa maka ya kwa Yehova. Baliimwenene abene cintu Mose abacinkwileko imyaka 40 pa numa ukuti: “Yehova atufumishe mu Egupti ku minwe iyakosa, kabili ku kuboko ukwatambikwa, na ku kutiinya kukalamba, na ku fiishibilo, na ku fya kupapa.” (Amalango 26:8) E ico, nga fintu kemba wa malumbo alembele, lintu abena Israele bapondokele ubutungulushi bwa kwa Mose, ‘tabayangilweko.’ Nangu ni fyo, Yehova, nga fintu alaile, acimfishe imilalo ya bena Egupti umupwilapo.—Ukufuma 14:19-31.

Icitetekelo cesu mu kupalako kuti catelententa nga ca kuti tulebomba ne fya kwesha mu kuba no kutwishikamo nelyo ne mitima ibili. Umucetekanya ukatwaafwa ukumona ifintu lyonse nga fintu fyaba, ukwibukisha ifyo Yehova akula ukucila abali bonse abengalatukaanya. Umucetekanya na kabili ukatwaafwa ukwibukisha cintu Yehova kale kale atucitila. Ukatwaafwa ukukanalaba icishinka ca kuti E “ubaka bonse abamutemwa.”—Ilumbo 145:18-20.

Ukunonka Umucetekanya wa ku Mupashi

Umucetekanya tawisako fye pantu umuntu nakula. Ufwile ukulundululwa. Imfumu ya mano Solomone, uwalumbwike mu nko shonse pa mulandu wa mucetekanya wakwe, atile: “Alishuko muntu uusanga amano, no muntu uumono mucetekanya; pantu ukusanduluka kwa yako kwawamo kucilo kwa silfere, ne cibwesha ca yako cawamo kucila golde.” (Amapinda 3:13, 14) Ni kwi Solomone afumishe umucetekanya wakwe? Ukufuma kuli Yehova. Lintu Yehova aipwishe Solomone ipaalo lintu alefwaya, Solomone ayaswike ati: “Peni umubomfi wenu umutima wa kuumfwa ukuti apingule abantu benu, no kucetekanyo busuma no bubi.” (1 Ishamfumu 3:9) Ee, Solomone ashintilile pali Yehova ngo wa kumwaafwa. Alombele umucetekanya, kabili Yehova alimupeele mu kupaka. Cinshi cafuminemo? “Amano ya kwa Solomone yafulile ukucila amano ya bena kabanga bonse, no kucila amano yonse ya ku Egupti.”—1 Ishamfumu 4:30.

Ica kukumanya ca kwa Solomone ciletulanga ukwa kuya ilyo tulefwaya umucetekanya. Ukupala Solomone, tulingile ukushintilila pali Yehova. Mu nshila nshi? Cisuma, Yehova alipayanya Icebo cakwe, Baibolo, iitulenga ukuba abashilimuka. Lintu tubelenga Baibolo, twimba mu mukooti wa cuma ca kwishiba umo amabwe ya kulundulwilamo umucetekanya wa ku mupashi yasangwa. Tulingile ukwetetula pa fyebo ifyo tulonganika lintu tulebelenga Baibolo. Lyene, kuti twafibomfya ku kupingulapo mu kulungama. Mu kupita kwa nshita, amaka yesu aya kutontonkanya yalalundululwa ukufika ku cipimo uko tufika ku ‘kuba abakalamba mu mitima,’ abakansho “kupaatululo [nelyo, ukucetekanyo] busuma ukubulekanya no bubi.”—1 Abena Korinti 14:20; AbaHebere 5:14; linganyako 1 Abena Korinti 2:10.

Ku ca kulengo buseko, kuti twamwenamo mu mucetekanya uyo Yehova apeele Solomone. Mu nshila nshi? Solomone abele kalapashi mu kusose fya mano mu musango wa mapinda, ayali, mu cishinka, kusupula kwa mano yapuutwamo na bulesa. Ubwingi bwa ishi nsoselo shalibakililwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda. Ukubelengesha lilye buuku kutwaafwa ukunonkelamo mu mucetekanya wa kwa Solomone na kabili ukulundulula umucetekanya fwe bene.

Pa kutwaafwa mwi sambililo lyesu ilya Baibolo, kuti twabomfya ifya kwaafwa ukusambilila Baibolo, pamo nga bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Pa myaka ukucila 116, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalisabankanya Ubufumu bwa kwa Yehova ku ba mitima ya bufumacumi. Magazini wa Loleni! na bamagazini bapalako abatangilile wene balilanda pa mibele ya calo ukutula 1919. Aba bamagazini babili babebeta icine ca mu Baibolo no kupayanya ukubuutushiwa kwa ku mupashi ukwa panono panono uko kutwaafwa ukucetekanya ifilubo, nampo nga fisambilishiwa na Kristendomu nelyo fyasangwa mu mintontonkanya yesu iine.—Amapinda 4:18.

Ica kwaafwa na cimbi pa kulundulula umucetekanya caba kubishanya kusuma. Limo ilya mapinda ya Mfumu Solomone litila: “Enda na ba ’mano e lyo ukabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Ca bulanda ukuti umwana mwaume wa Mfumu Solomone Rehoboamu taibukishe ili pinda pa nshita yacindamisha mu bumi bwakwe. Pa numa ya mfwa ya kwa wishi, imikowa ya kwa Israele yaishile kuli wene ku kulomba ukuti angusheko ifisendo fyabo. Pa kubalilapo, Rehoboamu aipwishe abakote, na bo balangishe umucetekanya lintu bamukoseleshe ukukutika ku batekwa bakwe. Lyene, aile ku balumendo. Aba balangishe ukubulwa ukubelesha no kubulwa umucetekanya, bakoseleshe Rehoboamu ukutiinya abena Israele. Rehoboamu akutike ku balumendo. Cinshi cafuminemo? Israele alipondweke, kabili Rehoboamu alufishe iciputulwa cikalamba ica bufumu bwakwe.—1 Ishamfumu 12:1-17.

Ulubali lwakatama ulwa kulundulwilamo umucetekanya lwaba kulombo kwaafwa kwa mupashi wa mushilo. Pa kupituluka mu mibombele ya kwa Yehova na bena Israele pa numa ya kubalubula ukufuma mu busha bwa mu Egupti, kalemba wa Baibolo Nehemia atile: “Umupashi wenu usuma mwapeele kuli bene ku kubashilimuna.” (Nehemia 9:20) Umupashi wa kwa Yehova kuti watwaafwa na ifwe ukuba abashilimuka. Ilyo ulepepela umupashi wa kwa Yehova ukukupeela umucetekanya, pepa no kucetekela pantu Yehova e “uupeela fye kuli bonse ukwabulo kwebaula.”—Yakobo 1:5; Mateo 7:7-11; 21:22.

Umucetekanya no Kushilimuka

Umutumwa Paulo alangishe umucetekanya lintu ashimikile icine ku bantu ba nko. Inshita imo, ku ca kumwenako, ilintu aali mu Atena, ‘alepita no kumone’ fyo balepepa. Paulo ashingulwikwe ne filubi, kabili umutima wakwe walikalipe mu nda. Apa e po alekabila ukupingulapo. Bushe aali no kusalapo inshila yabulwamo busanso no kwikala tondolo? Nelyo bushe alingile ukulanda ukwabula ukupita mu mbali pa lwa kufula kwa kupepo tulubi uko asangile ukuba ukwa kukalifya, nangu cingati ukucite co kwali no kuba ukwa busanso?

Paulo abomfeshe umucetekanya. Amwene ulufuba apalembelwe ati: “Kuli Lesa Uushaishibikwa.” Mu kushilimuka, Paulo abebele ukuti baliipeeleshe ku filubi kabili lyene abomfeshe lulya lufuba nge nshila ya kutendekelamo umutwe wa lyashi uwa kuti “Lesa uwalenga pano isonde na fyonse ifilipo.” Ee, Yehova aali ni Lesa uo bashaishibepo nangu kamo! Paulo alimwene ukuti balekuntukilwa bwangu pa lyashi lya musango yu e co apeele ubunte bwawamisha. Cinshi cafuminemo? Abantu abengi bapokelele icine, ukusanshako “Dionusi umwina Areopagi, no mwanakashi ishina lyakwe Damari, na bambipo.” (Imilimo 17:16-34) Mwandi ca kumwenako ca kushilimuka cintu Paulo aali!

Ukwabulo kutwishika, umucetekanya tawisako mu kwanguka nelyo mu cifyalilwa fye. Lelo mu kuba no kutekanya, ipepo, ukubombesha, ukubishanya kusuma, ukusambilila Baibolo no kwetetula pali yene, no kushintilila pa mupashi wa mushilo uwa kwa Yehova, na iwe wine kuti walundulula wene.