“Ukutemwa Takupwa”

NGA FINTU CASHIMIKWA NA SAMUEL D. LADESUYI

Ndasunguka nga nabelebesha pa myaka ya ku numa no kumona conse icapwishishiwa. Yehova alibombe fipapwa ukupulinkana isonde. Mu Ilesha, Nigeria, ifwe fwe banono abatendeke ukushimikila mu 1931 twalikula ukufika ku filonganino 36. Mupepi na balesabankanya 4,000 mu Nigeria lintu ibumba lya kubalilapo ilya bapwishishe isukulu lya Watchtower Bible School of Gilead bafikile mu 1947 balifula ukucila pali 180,000. Mu nshiku sha kubangilila, tatwaenekele, nelyo fye ukulangulukapo, pa kutanunuka ukwali no kucitika. Ifyo ndi uwa kutasha pa kuti nalyakanako muli uyu mulimo wa kupapusha! Kamushimikile pa lwa wene.

TATA aleshitisha imfuti na maluti ukufuma kwi tauni limo ukuya ku linankwe; talemoneka pa ŋanda. Akwete abakashi cinelubali abo naishiba, lelo te bonse aleikala na bo. Tata apyene mayo pa numa munyina afwile. Mayo abele umukashi wa cibili, kabili naleikala nankwe.

Kasuba kamo Tata aishile ku ŋanda ukufuma ku kutandalila umukashi wakwe uwa kubalilapo, uwaleikala pa kamushi kapalamineko. Ilintu tata aali kulya, aumfwile ukuti munyinane citika alesambilila isukulu. Munyinane citika aali ne myaka 10, umushinku umo wine nga ine. E co Tata apingwilepo ukuti na ine mfwile ukutendeka isukulu. Ampeele amapeni 9, amapeni yatatu yali ya kushita ibuuku lya kusambililamo na mapeni 6 yali ya kushita iseleti. Ico cali mu 1924.

Ibumba lye Sambililo lya Baibolo Lyapangwa

Ukutula mu myaka yandi iya kubangilila, nalitemenwe Icebo ca kwa Lesa, Baibolo. Naleipakisha isambililo lya Baibolo mwi kalasi kabili lyonse bakafundisha bandi aba Sunday school balentasha. E co mu 1930, nakwete ishuko lya kusangwa ku lyashi ilyapeelwe no Musambi wa Baibolo umutandashi, uwa ntanshi ukushimikila mu Ilesha. Pa numa ya lyashi, anshilile icitabo ca The Harp of God mu lulimi lwa ciYoruba.

Nalesangwa ku Sunday school lyonse. Nomba natendeke ukusenda The Harp of God no kucibomfya mu kusuusha fimo ifya fisambilisho fyalesambilishiwa kulya. Mwafumine ukupaashanya, kabili intungulushi sha mipepele lyonse shalensoka ukukanakonkelela ici ‘cisambilisho cipya.’

Umwaka wakonkelepo, ilintu naleendauka ndekokoloka mu musebo, nakumenye ibumba lya bantu abalekutika ku mwaume uwalebashimikila. Kashimika aali ni J. I. Owenpa, Umusambi wa Baibolo. William R. Brown (uwaishibikwe nga Bible Brown), e wamutumine kulya, uwaleangalila umulimo wa kushimikila Ubufumu ukufuma ku Lagos.a Naishileishiba ukuti ibumba linono ilye sambililo lya Baibolo lyalitendeke ukusambilila The Harp of God mu Ilesha, e co nailundile kuli bene.

Nali uwacepesha mwi bumba—kalume wa ku sukulu, mupepi ne myaka ya bukulu 16. Mu cifyalilwa fye nalingile ukulengwe nsoni, nelyo fye ukutiina ukubishanya mu kupalamisha na baume aba muli ba 30 na bacililepo. Lelo bali aba nsansa nga nshi ukunkwata pa kati kabo, kabili balinkoseleshe. Baali nga batata ba kumfyala.

Ukukaanya Ukufuma ku Ntungulushi sha Mipepele

Mu kwangufyanya twatendeke ukulolenkana no kukaanya kwabipisha ukufuma ku ntungulushi sha mipepele. BaKatolika, baAnglican, na bambi, abalelwishanya pa kubala, nomba balikatene ku kutulwisha. Baumene akapi ne mfumu sha cikaya ku kutufuupula. Batumine bakapokola ku kupokolola ifitabo fyesu, ukutunga ukuti fyali ifya busanso ku bantu. Nangu cibe fyo, kapokola wa mu citungu asokele ukuti tabakwete insambu ya kutupokolola ifitabo, kabili imilungu ibili pa numa balibweseshe ifitabo.

Pa numa ya ici balitwitile ku kukumana uko twakumenye oba, nelyo imfumu nkulu, capamo na bantu balumbuka bambi mwi tauni. Twali mupepi na 30 pali iyo nshita. Ipange lyali lya kutulesha ukubelenga ifitabo “ifyo baleita ati fya busanso.” Balipwishe nga ca kuti twali abeni, lelo lintu batulolekeshe, batile, “Aba bana besu, nangu cingatila pali na beni bamo pa kati kabo.” Batwebele ukuti tabalefwaya ifwe ukutwalilila ukubelenge fitabo fya mipepele iyali no kutubika mu bwafya.

Twaile ku ŋanda ukwabulo kusose cili conse, apantu twalipingwilepo ukukanakutika nelyo panono kuli abo bantu balumbuka. Ubwingi bwesu twali aba nsansa pa co twalesambilila kabili twali abapampamina ukutwalilila ukusambilila. E co, nangu cingati abanono balitiinishiwe no kufuma mwi bumba lyesu, ubwingi bwesu twalitwalilile isambililo lyesu mu capu ca kwa kabasa. Tatwakwete katungulula. Twaletendeka ne pepo kabili lyene ukukomboshanya mu kubelenga amaparagrafu ya citabo. Pa numa ye awala limo, twalepepa na kabili lyene no kuya ku ŋanda. Lelo kwali abaletuceta, kabili imfumu ne ntungulushi sha mipepele batwalilile ukutwita lyonse pa numa ya milungu ibili no kutusoka pa lwa kubelenga ifitabo fya Basambi ba Baibolo.

Pali iyi nshita, twaeseshe ukubomfya ukwishiba kunono twakwete ku kwaafwa abantu, kabili abengi balesuminisha ifyo twalelanda. Abantu umo umo, baleilunda kuli ifwe. Twalisekelele nga nshi, lelo twali tucili tatulaishiba ifingi pa lwa ko twalepepa.

Mu kubangilila kwa 1932 munyina alishile ukufuma ku Lagos mu kutwaafwa ukuiteyanya, kabili mu April “Bible” Brown na o alishile. Pa kumona ukuti kwaliko ibumba mupepi na bantu 30, Munyina Brown aipwishe pa lwa kulunduluka twalecita mu kubelenga kwesu. Twalimwebele conse ico twaishibe. Lyene asosele ukuti twali abalinga ukubatishiwa.

Apantu cali lusuba, twali no kwenda amakilomita 14 pa kusanga umumana ukutalukako ukufuma ku Ilesha, kabili mupepi na 30 aba ifwe twalibatishiwe. Ukutule lyo twayumfwile nga bakashimikila ba Bufumu kabili twatendeke ukuya ukufuma ku ŋanda ne ŋanda. Tatwaenekele ukucite ci, lelo nomba twali abapamfiwa ukwakana na bambi ico twaishibe. Twali no kupekanya bwino pa kuti twingeshiba ukutungilila kwa Baibolo ku kusuusha ififundisho fya bufi ifyo twakumenye. E co pa kulongana kwesu, twalelanshanya pa fifundisho, ukwafwilisha umo no munankwe ku co twaishibe.

Imibombele Yesu iya Kushimikila

Itauni lyonse lyafimbilwe no kushimikila kwesu. Abantu baletupumya no kutuwela, lelo tatwasakamene. Ubuseko bwesu bwali ubukalamba apantu twalikwete icine, nangu cingatila twali tucili natukwata ifya kusambilila ifingi.

Twaleya ku ŋanda ne ŋanda lyonse pa Mulungu. Abantu baleipusha ifipusho, kabili twaleesha ukubasuka. Pa mulungu icungulo bushiku twalepeela ilyashi lya pa cintubwingi. Tatwakwete Iŋanda ya Bufumu, e co twalelonganina pa lwalaala. Twalelonganika abantu pamo, twalepeela ilyashi, lyene pa numa twalebalaalika ukwipusha ifipusho. Inshita shimo shimo twaleshimikila mu macalici.

Na kabili twaleya na ku ncende uko abantu bashatalile abomfwapo pa lwa Nte sha kwa Yehova. Ilingi line, twalebomfya amacinga, lelo inshita shimo twaleashima basi pa kulipila indalama. Lintu twafikile pa mushi, twalelisha intandala. Umushi onse baletumfwa! Abantu baliswangene ukwisa mu kwishibe icalecitika. Lyene twapeele ubukombe bwesu. Pa numa lintu twapwile, abantu balelwila impapulo shesu. Twashalike ishingi nga nshi.

Twaenekele mu kuswatuka ukwisa kwa Bufumu bwa kwa Lesa. Ndebukisha ukuti ilyo twapokelele 1935 Yearbook, umo uwa bamunyinefwe, pa kumona ukutantika kwa kulanshanya kwe lembo ukwa mwaka onse, aipwishe ati: “Bushe ici cilepilibula ukuti tukapwisha na umbi umwaka uutuntulu ilyo Armagedone ashilaisa?”

Mu kwasuka katungulula aipwishe ati: “Bushe munyina, uletontonkanya ukuti, nga Armagedone aishile mailo, tukaleka ukubelenga Yearbook?” Lintu munyina atile iyo, katungulula asosele ukuti: “Lyene mulandu nshi ulesakamikilwa?” Twalefwaisha, kabili tucili tulafwaisha akasuba ka kwa Yehova.

Imyaka ya Nkondo

Mu kati ka nkondo ya calo iya cibili, ukulete fitabo fyesu mu calo kwalibindilwe. Munyina umo mu Ilesha ukwabulo kwishiba atambike icitabo Riches kuli kapokola. Kapokola aipwishe ati: “Nani umwine wa ili buuku?” Munyina atile lyali lyakwe. Kapokola asosele ukuti lyali libuuku ilyabindwa, amutwele ku kapokola, no kumwisalila.

Naile ku kapokola kabili, pa numa ya kwipusha, nalimulipilile alifumine. Lyene natumine foni kuli Munyina Brown ku Lagos ku kumwishibisha icacitike. Kabili nalipwishe nampo nga kwaliko ifunde ilili lyonse ilyaleseshe ukwananye fitabo fyesu. Munyina Brown anjebele ukuti kano fye ukulete fitabo fyesu mu calo e kwabindilwe, te kwananya iyo. Inshiku shitatu pa numa, Munyina Brown atumine munyina ukufuma ku Lagos ku kumona icalecitika. Uyu munyina apingwilepo ukuti ifwe bonse twalingile ukuya mu mulimo wa kushimikila ubushiku bwakonkelepo mu kuba na bamagazini ne fitabo.

Twalisalangene mu ntunga shalekanalekana. Pa numa ye awala limo, ilyashi lyalifikile kuli ine ilya kuti bamunyina abengi baliketwe. E co ine na munyina umutandashi twaile ku kapokola. Bakapokola bakeene ukukutika ku bulondoloshi bwesu ubwa kuti ifitabo tafyabindilwe.

Bamunyina 33 abaiketwe batuminwe ku Cilye Cikalamba ica pa Ife, kabili nalibashindike. Abantu ba mwi tauni abatumwene ilyo baletusenda bapundile abati, “Capwa lelo kuli aba bantu. Tabakabwelele kuno na kabili.”

Umulandu walitwelwe kuli kapingula mukalamba, umwina Nigeria. Ifitabo fyonse na bamagazini fyaliletelwe. Kapingula mukalamba aipwishe uwapeele nsambu bakapokola ukwikata aba bantu. Kapokola mukalamba ayaswike ati akonkele amakambisho ukufuma kuli kapokola wa mu citungu. Kapingula mukalamba aitile kapokola mukalamba na beminishi besu bane, ukusanshako na ine, mu muputule wakwe uwa kulubulwilamo.

Aipwishe untu Mr. Brown aali. Twamwebele ukuti aali mwiminishi wa Watch Tower Society mu Lagos. Lyene atwebele ukuti alipokelele telegramu ukufuma kuli Mr. Brown ukulosha kuli ifwe. Alaalikishe umulandu bulya bushiku no kufumya bamunyina pa kulipila indalama. Ubushiku bwakonkelepo bamunyina balilekelweko, ukubalubula, kabili kapingula mukalamba akambishe bakapokola ukubwesha ifitabo.

Twabwelele ku Ilesha, tuleimba. Na kabili abantu batendeke ukutupundilila, lelo uno muku basosele abati, “Baisa na kabili!”

Icipimo ca kwa Yehova pa lwa Cupo Calengwa Ukumfwika

Cali ni mu 1947 e lintu abapwishishe isukulu lya Gileadi aba kubalilapo bafikile mu Nigeria. Umo uwa aba bamunyina, Tony Attwood, acili kuno alabomba pa Bethel ya mu Nigeria. Ukutula ilya nshita ukuya ku ntanshi, twalimona ukwaluka kukalamba mu kuteyanya kwa kwa Yehova mu Nigeria. Ukwaluka kumo ukukalamba kwali mimwene yesu iya mpali.

Naupile Olabisi Fashugba mu February 1941 kabili nalishibe ifingi pa lwa kukanakwata abakashi na bambi abalundwapo. Lelo ukufikila mu 1947 lintu bamishonari baishile, impali shali ishaseeka mu filonganino. Bamunyina bapalike baebelwe ukuti baupile ukucila pa mukashi umo pa mulandu wa kukanaishiba. E co nga ca kuti bakwete abakashi babili nelyo batatu nelyo bane nelyo basano, baali no kutwalilila na bo, lelo tabaali na kulundapo na bambi. Ilyo lyali e funde twakwete.

Abantu abengi balefwaisha ukuilunda kuli ifwe, ukucilisha sosaite ya baCherubim na baSeraphim mu Ilesha. Batile Inte sha kwa Yehova e beka fye abasambilishe icine. Balisuminishenye ne fisambilisho fyesu kabili bafwaile ukwalwila amacalici yabo ku kuba Amayanda ya Bufumu. Twalibombeshe mu kuti ici cipwishishiwe. Twalikwete ne fifulo fya kukanshishamo baeluda babo.

Lyene kwaishile ubutungulushi bupya ukukuma ku mpali. Mishonari umo apeele ilyashi pa kulongana kwa muputule mu 1947. Alandile pa lwa myendele isuma ne fibelesho. Mu kukonkapo ayambwile 1 Abena Korinti 6:9, 10, apasoso kuti abashalungama tabakapyane Ubufumu bwa kwa Lesa. Lyene alundilepo kuti: “Na ba mpali tabakapyane Ubufumu bwa kwa Lesa!” Abantu mwi bumba bapundile abati: “Ala kabili, abaupe mpali tabakapyane Ubufumu bwa kwa Lesa!” Kwaimine amalekano. Cali kwati lubuli. Abengi abapya abatendeke ukubishanya balilekele, pa kusoso kuti: “Twatasha mwe Lesa, pantu tatwafikile kutali.”

Icinabwingi ca bamunyina, nangu cibe fyo, batendeke ukuwamya inshila shabo pa kuleka abakashi babo abalundwapo. Babapeele indalama no kutila, ‘Nga ca kuti uli mwaice, kabiye kafwayeko umulume umbi. Nalilufyenye pa ku kuupa. Nomba mfwile ukuba umulume wa mukashi umo.’

Mu kwangufyanya impika na imbi yalimine. Bamo, pa numa ya kupingulapo ukushala no mukashi umo no kuleka bambi, bayalwile imintontonkanya yabo no kufwaya ukubuula umo mu bakashi balekelwe no kuleka untu bakwete! E co ubwafya bwalitampile na kabili.

Ubutungulushi bwalundwapo bwalishile ukufuma ku maofesi yakalamba ku Brooklyn, ukushimpwa pali Malaki 2:14, apalosha ku “mukashi wa bulumendo bobe.” Ubutungulushi bwali bwa kuti abalume balingile ukusunga umukashi wa ntanshi untu baupile. Ifyo e fyo icipusho capikulwilwe mu kupelako.

Amashuko ya Mulimo

Mu 1947 Sosaite yatendeke ukukoselesha ifilonganino no kufiteyanya mu miputule. Balefwaya ukusonta bamunyina bakosoka abalundulwike mu bwishibilo kabili abali abakosoka pamo nga ‘ababomfi kuli bamunyina,’ abo nomba betwa bakangalila ba miputule. Munyina Brown alinjipwishe nga ningapokelela ukusontwa kwa musango yo. Natile umulandu nabatishiwilwe wali wa kucito kufwaya kwa kwa Yehova, no kulundapo kuti: “Na kuba ni we wambatishe. Nga kuliko ishuko nomba ilya kubombela Yehova mu kukumanina, bushe uletontonkanya kuti nakaana?”

Mu October wa ulya mwaka, ifwe 7 twalitilwe ku Lagos kabili twalikanshiwe ilyo tatulatumwa mu mulimo wa muputule. Muli isho nshiku imiputule yali iikalamba. Icalo conse caakanishiwe mu miputule fye 7. Ifilonganino fyali ifinono.

Umulimo wesu nga babomfi kuli bamunyina wali uwakosa. Twaleenda bakilomita abengi cila kasuba, ilingi line ukulalanya mu mpanga shakabisha isha mitengo. Cila mulungu twali no kwenda ukufuma ku mushi umo ukuya ku unankwe. Inshita shimbi nayumfwile kwati amolu yandi yalebongoloka. Inshita shimo nayumfwile kwati nalafwa! Lelo na kabili kwaliko ubuseko bukalamba, ukucilisha pa kumona impendwa shaleingilishiwako isha bantu abafukatile icine. Mu myaka fye 7, impendwa ya bakasabankanya mu calo yalifushiwe imiku ine!

Nayakene mu mulimo wa muputule ukufikila mu 1955 lintu ubumi bwandi ubwalwalilila bwanengele ukubwelela ku Ilesha, uko nasontelwe nga kangalila wa musumba. Ukuba pa mushi kwanengele ukupeelesha inshita ikalamba ku kwaafwa ulupwa lwandi lwa ku mupashi. Ilelo abana bandi bonse 6 mu busumino balebombela Yehova.

Ukutemwa kwa Cine Takupwa

Lintu naibukisha ifya ku numa, nalikwata ifingi ifya kutashishapo. Kwaliko ukulengwe nsoni, ukusakamikwa, no kulwala, lelo kwaliko no buseko ubwingi. Nangu cingatila ukumfwikisha no bwishibilo fyalilunduluka pa myaka, nalisambilila ukupitila mu ca kukumanya candi ubupilibulo bwa 1 Abena Korinti 13:8, apatila: “Ukutemwa takupwa.” Nga ca kuti walitemwa Yehova no kukakatila mu mulimo wakwe, akakwaafwa ukupulinkana amafya yobe kabili akakupaala mu kufumba.

Ulubuuto lwa cine lulebalikisha. Mu nshiku lintu twatendeke, twatontonkenye ukuti Armagedone aali no kwisa mu kwangufyanya; uyo e mulandu wine twaleangufyanya ukubombesha apapela amaka yesu. Lelo conse ico cali ku busuma bwesu. Uyo e mulandu nsuminisha amashiwi ya kwa kemba wa malumbo aya kuti: “Ndetasha Yehova ilyo ndi no mweo; ndelumba Lesa wandi pa kubapo kwandi.”—Ilumbo 146:2.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 23]

Samuel na Milton Henschel mu 1955

[Icikope pe bula 24]

Samuel no mukashi wakwe, Olabisi