Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • w98 8/1 amabu. 3-4
  • Bushe Ulufyengo Talwingasengaukwa?

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Bushe Ulufyengo Talwingasengaukwa?
  • Ulupungu lwa kwa Kalinda—1998
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • Inshila Shakaluka Umumonekela Ulufyengo
  • Bushe Ulufyengo Mulandu wa Kusakamika?
  • Bushe Kukaba Inshita Ilyo Kushakabe Ulufyengo?
    Amalyashi Ayalekanalekana
  • Ifya Kucita nga Bamufyenga Nelyo nga Bafyenga Abantu Bambi
    Ulupungu lwa kwa Kalinda (Ulwa Kusambililamo)—2025
  • Kuti Mwashipikisha nga Bamufyenga!
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2007
  • Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo
    Ulupungu lwa kwa Kalinda Ulusabankanya Ubufumu Bwa Kwa Yehova (Ulwa Kusambililamo)—2014
Moneni na Fimbi
Ulupungu lwa kwa Kalinda—1998
w98 8/1 amabu. 3-4

Bushe Ulufyengo Talwingasengaukwa?

“Te mulandu ne cili conse ncili nalisumine fyo abantu baliba abasuma lwa nkati. Ni ci fye nshingashimpa amasubilo yandi pa mufula uwabaamo icimfulumfulu, ukumanama, ne mfwa.”—Amashiwi ya kwa Anne Frank.

ANNE FRANK, umukashana wa ciYuda uwa myaka 15, alembele mu katabo ka kusungilamo ifyebo ayo mashiwi ya kulengo bulanda ninshi kwashele fye nshita inono ukuti afwe. Pa myaka ukucila pali ibili, ulupwa lwakwe lwalifiseme, mu kamuputule ka kusungilamo ifipe mu musumba wa Amsterdam. Ukwenekela akwete ukwa kuti icalo cali no kuwaminako kwalyonaike lintu shikamfutu umo aebele baNazi ukwafiseme ulu lupwa. Umwaka uwakonkelepo uwa 1945, Anne alifwile ku bulwele bwa typhus mu nkambi ya kucushiwilwamo iya mu Bergen-Belsen. Amamilioni yambi 6 bafwile mu nshila yapalako.

Ukupanga kwa buciwa ukwa kwa Hitler ukwa kufwaya ukulofya umutundu onse uwa ciYuda e lufyengo lwakulisha ulwamonekapo muli uno mwanda wa myaka, lelo te lwabako fye lweka. Mu 1994 abaTutsi ukucila pali 500,000 balipayawilwe mu Rwanda, pa mulandu fye wa kuti bali ba mukowa “umbi.” Kabili mu nkondo ya calo iya kubalilapo, abena Armenia mupepi na milioni umo balifwile mu kulofya kwa kupaatulula imishobo.

Inshila Shakaluka Umumonekela Ulufyengo

Ukwipayaulula aba mushobo umo tayaba fye e nshila yeka umumonekela ulufyengo. Ulufyengo ulwa mu bwikashi lwalilenga mupepi ne cakaniko ca muli fisano ica bantunse ukuba no bupiina bwabipisha ubwa mutatakuya. Icibipishe na po ca kuti, akabungwe kalanda pa nsambu sha bantu aka Anti-Slavery International kapimine ukuti abantu ukucila pa mamilioni 200 bali mu busha. Nakalimo kwaliba abasha abengi mu calo ilelo ukucila inshita imbi yonse mu fyacitikila abantu. Nalimo tabengashitishiwa pa lwalaala, lelo inshila intu bababomfeshamo ilingi line yalibipapo ukucila inshila icinabwingi ca basha balebombelamo kale.

Ulufyengo lwa mu filye lulapusula amamilioni ya bantu insambu shabo ishakatama. Muli lipoti wa kako uwa mu 1996, akabungwe ka Amnesty International kalondolwele ukuti: “Mupepi fye na cila bushiku kulaba ubukalushi ubonaula insambu sha bantu ubucitwa ku cifulo cimo mu calo. Abaculilamo sana bapiina na balanda, maka maka abanakashi, abana banono, abakoloci ne mbutushi.” Uyu lipoti alandilepo ati: “Mu fyalo fimo, imibombele ya fyalo ni cikanga ibe fye nge yabongoloka, taikwete ubutungulushi mu fya mafunde ubwingacingilila abanaka ku bakosa.”

Mu 1996 amakumi ya makana mu fyalo ukucila pali 100 balisungilwe mu fifungo no kucushiwa. E lyo mu myaka ya nomba line, imyanda ya makana ya bantu baliluba, cimoneka kwati balibafyusha ku milalo ya fita nelyo ku mabumba ya tupondo. Abengi citunganishiwo kuti balifwa.

Kwena, inkondo shena shalikwato lufyengo lushingasengaukwa, lelo ulufyengo lwa shiko luleya lulebipilako fye. Inkondo sha muno nshiku shitonta fye na pa bekala calo abashili bashilika, ukusanshako abanakashi na bana. Ici taciba fye pa kuponesha amabomba iciponyeponye pa misumba. Cilaba fye cibelesho ku banakashi na bakashana ukucendwa mu kwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama ngo lubali lwa nkondo, kabili amabumba ya bacisanguka balafyusha abana banono ukuyabakansha ukuba bakepaya. Pa kulanda pa ncitilo sha musango yo, lipoti wa ba United Nations uwa kuti “Impact of Armed Conflict on Children” (Ifyo Abana Baculilamo mu Mbuli sha Kubomfya Ifyanso) atile: “Abantu abengi mu calo baleya balewila mu kubulisha imibele isuma ukushaibipila.”

Takuli kutwishika ukuti uku kubulisha kwa mibele isuma kulengele icalo ukufulishamo ulufyengo—cibe lufyengo lwa mushobo, ulwa mu bwikashi, mu fye funde lya cilye, nelyo mu fya nkondo. Ici kwena tacili cintu icipya. Imyaka ukucila pali 2,500 iyapitapo, kasesema umuHebere alililishike ati: “Amafunde tayalekonkwa, abantu nabayasuulilila fye, no mulinganya takuli nakalya. Ukupingula imilandu balekulosha fye mumbi mumbi, na bantu babi te pa kufyengelesha abantu basuma.” (Habakuki 1:4, Today’s English Version) Nangu cingatila ulufyengo na kale lwalyanana bubi bubi, umwanda wa myaka uwalenga 20 ufwile ukuba e nkulo umulecitika ulufyengo ulushatala alucitikapo.

Bushe Ulufyengo Mulandu wa Kusakamika?

Cilasakamika lintu pa lwenu mwafyengwa. Waliba mulandu uusakamika pantu lupusula icinabwingi ca bantunse insambu ya kuipakisha insansa. Na kabili uba mulandu uusakamika pantu ulufyengo lubalamuna imbuli sha kusumyo mulopa, isho ishilenga ulufyengo ukutwalilila.

Umutende ne nsansa fyakobenkana mu bulungi, lelo ulufyengo lulonaule subilo no kukankantisho kwenekela ifisuma. Nga fintu Anne Frank asangile ku ce shamo, abantu tabengashimpa amasubilo yabo pa mufula uwakwatamo icimfulumfulu, ukumanama, ne mfwa. Ifwe bonse ukupala wene tufuluka icintu cimo icawaminako.

Uku kufwaisha kwalilenga abantu basuma ukwesha ukuletako ubulungi ubwabako eyefilya ku bwikashi bwa bantu. Pali uyo mulandu, Universal Declaration of Human Rights (Ukubilisha kwa mu Calo Conse Ukwa Nsambu sha Bantu) ukwapokelelwe na ba United Nations General Assembly mu 1948, kulondololo kuti: “Abantunse bonse fye bafyalwa abantungwa kabili abalingana ku bucindami na ku nsambu bakwata. Balikwata ukupelulula na kampingu kabili balingile ukulacite fintu kuli umo no munankwe mu nshila ya bwananyina.”

Ukwabulo kutwishika aya yali mashiwi ayakankaala, lelo abantu bacili ukutali sana ukufika kuli ubo buyo bushaiwamina—ukufika ku bwikashi ukwabo bulungi uko uuli onse akalaipakisha insambu shalingana no uli onse ukusunga umuntu munankwe nga munyina. Ukufishiwapo kwa ubo buyo, nga fintu amashiwi ya kutendekelako aya Kubilisha kwa United Nations yalangilila, e cingabomba nge “ntendekelo ya buntungwa, ubulungi, no mutende mu calo.”

Bushe ulufyengo lwalifyantama nga nshi mu bwikashi bwa bantu ica kuti talwakatale alufumishiwapo? Nelyo bushe mu nshila imo intendekelo yakosa iya buntungwa, ubulungi, no mutende ikemikwa? Nga ikemikwa, nani akaletwako no kushininkisho kuti bonse bamwenamo?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

UPI/Corbis-Bettmann

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi