Tuli Aba Nsansa Pa Kuti Yehova Alatulanga Inshila Shakwe
“Lesa, imibele yakwe ya cishinka, icebo ca kwa Yehova cintu calopolwa.”—2 SAMWELE 22:31.
1, 2. (a) Cintu nshi cikalamba abantunse bonse bakabila? (b) Ca kumwenapo ca kwa ani cingawama ukupashanya?
ICINTU icikalamba abantunse bonse bakabila caba kutungululwa. Cine cine, tukabila ukwafwa nga mu mikalile yesu. Ca cine ukuti Yehova alitupa umucetekanya na kampingu wa kutwafwa ukwiluka icalungama ne calubana. Lelo nga tuli no kucetekela kampingu wesu, alingile ukusambilishiwa. (AbaHebere 5:14) Imintontonkanya yesu ikabila ifyebo fyalungika, pamo no kusambilishiwa ifya kupimununa ifyo fyebo, nga tuli no kupingula bwino. (Amapinda 2:1-5) Nangu ni fyo, pa mulandu wa mankumanya ya mu mikalile, ifyo twapingula napamo te kuti fibe nga fintu twalefwaya. (Lukala Milandu 9:11) Pa lwesu fye, tatwakwata amaka ya kwishiba ifya ku ntanshi.
2 Pali uyu mulandu, ne milandu imbi iingi, kasesema Yeremia alembele ati: “Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Umuntu wakulisha uwabalile abako uwa mweo, Yesu Kristu, alesumina ukutungululwa. Atile: “Umwana te kuti acite kantu eka, kano ico amona Wishi acita; pantu ifyo wene acita, e fyo no Mwana acita ifyo fine.” (Yohane 5:19) Fintu caba ica mano kanshi ukupashanya Yesu no kushintilila pali Yehova ukutwafwa mu kushikimika amatampulo yesu! Imfumu Davidi yaimbile ati: “Lesa, imibele yakwe ya cishinka, icebo ca kwa Yehova cintu calopolwa; wene ni nkwela kuli bonse abooba muli wene.” (2 Samwele 22:31) Nga tulefwaya ukukonka inshila sha kwa Yehova ukucila ukukonka amano yesu, tukakwata ubutungulushi bwapwililika. Ukukaana inshila sha kwa Lesa kutwala ku kayofi.
Yehova Atulanga Inshila
3. Ni shani fintu Yehova atungulwile Adamu na Efa, kabili lisubilo nshi abapeele?
3 Tontonkanyeni ulwa kwa Adamu na Efa. Nangu ca kuti tabali babembu, balekabila ukutungululwa. Yehova talekele Adamu ukuipekanishisha fyonse muli lilya ibala lyaemba ilya Edene. Lelo amupeele umulimo. Intanshi, Adamu ali no kwinika inama amashina. Lyene, Yehova apeele Adamu na Efa ifya kucita ifyali no kusenda imyaka. Bali no kunasha isonde, ukwisushapo abana babo, no kuba na bukateka pa nama. (Ukutendeka 1:28) Uyu wali mulimo ukalamba, lelo kwi pele pele nga walengele isonde lyonse ukuba paradise umwaba abantunse bapwililika abaleikala mu mutende ne nama. We subilo ubusuma! Ukulunda pali co, Adamu na Efa nga baleenda mu busumino mu nshila sha kwa Yehova, nga balelanshanya nankwe. (Linganyeniko Ukutendeka 3:8.) Ukubelelela ifibusa fya kwa Kabumba lyali no kuba ishuko icine cine!
4. Ni shani fintu Adamu na Efa balangishe ukukanacetekela na bucishinka, kabili kayofi nshi kafuminemo?
4 Yehova alibindile balya bantunse ba kubalilapo babili ukuti bekalya ku muti wa kwishiba ubusuma no bubi uwali mu Edene, kabili ici cabapeele ishuko lya kulangisha ukuti balamumfwila, kabili balafwaisha ukwenda mu nshila sha kwa Yehova. (Ukutendeka 2:17) Lelo ilyo pashilapita ne nshita, icumfwila cabo calyeshiwe. Lintu Satana aishile ne milandile yakwe iya bucenjeshi, Adamu na Efa bakabile ukulangisha bucishinka kuli Yehova no kucetekela amalayo Yakwe nga balefwaya ukutwalilila aba cumfwila. Ku ca bulanda, tabakwete bucishinka no kucetekelwa. Lintu Satana aebele Efa ifyo kuti aba umuntungwa no kubepesha Yehova ukuti wa bufi, Efa alibepelwe kabili taumfwilile Lesa. Adamu na o alimukonkele mu kubembuka. (Ukutendeka 3:1-6; 1 Timote 2:14) Ico balufishe calikulile nga nshi. Ukwenda mu nshila sha kwa Yehova nga kwabapeele ukusekelela kwakulilako ilyo baletwalilila ukubomba ukufwaya kwakwe. Mu cifulo ca ico, ubumi bwabo bwalimo fye ukulengwe nsoni no kukalipwa ukufikile mfwa yabasendele.—Ukutendeka 3:16-19; 5:1-5.
5. Mifwaile nshi iya nshita ntali Yehova akwata, kabili ni shani aafwa abantunse ba busumino ukushininkisha ukuti yafikilishiwa kuli bene?
5 Lelo, Yehova taalwile imifwaile yakwe iya kuti bushiku bumo isonde likaba paradise, umushi wa kwikalamo abantunse abapwililika, ababula ulubembu. (Amalumbo 37:11, 29) Tatala afilwa ukupayanishisha ubutungulushi bwapwililika ku benda mu nshila shakwe kabili abasubila ukumona ukufikilishiwa kwa malayo yakwe. Kuli ifwe fwe bakwata amatwi ya kuumfwa, ishiwi lya kwa Yehova ku numa yesu lileti: “Iyi e nshila, e mo mwende.”—Esaya 30:21.
Bamo Baendele mu Nshila ya kwa Yehova
6. Bantu nshi babili aba ku kale abaendele mu nshila ya kwa Yehova, kabili cinshi cafuminemo?
6 Nga twamona ifyalembwa mu Baibolo, banono abana ba kwa Adamu na Efa abaendele mu nshila ya kwa Yehova. Umutanshi pali aba ali ni Abele. Nangu ca kuti alipaiwe bwangu, afwile uwasenaminwa na Yehova na muli fyo alikwata isubilo lyashininkishiwa ilya “kwima ku bafwa kwa balungama” mu nshita yalinga iya kwa Lesa. (Imilimo 24:15) Akamona uko imifwaile ikalamba iya kwa Yehova kwi sonde na bantunse ikasuka ikafikilishiwe. (AbaHebere 11:4) Umbi uwaendele mu nshila ya kwa Yehova ni Enoke, uo ukusesema kwakwe pa lwa kupwa kwa cino calo kwabakililwa mwi buuku lya kwa Yuda. (Yuda 14, 15) Enoke na o takokwele sana pe sonde. (Ukutendeka 5:21-24) Nalyo line, “ashininkishiwe ukuti ali uwatemuna Lesa.” (AbaHebere 11:5) Ilyo afwile, na o wine alikwete subilo lyashininkishiwa ilya kubuushiwa nga Abele, kabili akaba pa bakamonako ukufikilishiwa kwa mifwaile ya kwa Yehova.
7. Ni shani fintu Noa no lupwa lwakwe balangishe bucishinka kuli Yehova no kumucetekela?
7 Ilyo abantu ba pa ntanshi ya Lyeshi baleya balebipilako, ukumfwila Yehova kwaishileba kwesha bucishinka. Ilyo ilyeshi lyali mupepi, bantu fye abanono abasangilwe baleenda mu nshila ya kwa Yehova. Noa no lupwa lwakwe balikutike kuli Lesa no kucetekela ifyo alandile. Babombele imilimo bapeelwe mu cishinka kabili balikeene ukusendwa ku fya bubifi fyali mu calo shilya nshiku. (Ukutendeka 6:5-7, 13-16; AbaHebere 11:7; 2 Petro 2:5) Kuti twatasha pa cumfwila cabo ica cishinka kabili icabamo ukucetekela. E calengele bene ukupusuka Ilyeshi kabili babele ifikolwe fyesu.—Ukutendeka 6:22; 1 Petro 3:20.
8. Cinshi uluko lwa kwa Israele lwalekabila ukucita pa kuti bengenda na Lesa?
8 Mu kupita kwa nshita, Yehova apangile icipingo na batuntwike muli Yakobo wa busumino, kabili basangwike uluko lwakwe ulwaibela. (Ukufuma 19:5, 6) Yehova atungulwile balya bantu apangene na bo icipingo ukupitila mwi funde lyalembwa, bushimapepo, na muli bakasesema balebako lyonse. Lelo cashalile abena Israele ukukonka kulya kutungulula. Yehova aebele kasesema wakwe ukweba abena Israele ati: “Moneni ndebika ku cinso cenu lelo ipaalo ne citiipu: ipaalo nga mwaumfwa ku mafunde ya kwa Yehova Lesa wenu, ayo ndemweba lelo; ne citiipu nga tamuumfwile ku mafunde ya kwa Yehova Lesa wenu, lelo mwaaluka mu mibele iyo ndemweba lelo, ku kukonke milungu imbi, iyo mushaishibe.”—Amalango 11:26-28.
Umulandu Bamo Batalansukile mu Nshila ya kwa Yehova
9, 10. Ni pa mulandu wa mibele nshi abena Israele balekabila ukucetekela Yehova no kukusha bucishinka kuli wene?
9 Kwati fintu cali kuli Adamu na Efa, abena Israele bakabile ukucetekela Yehova no kuba aba cishinka kuli wene nga bali no kutwalilila aba cumfwila. Abena Israele bali luko ulunono ulwakwete abena mupalamano aba lubuli. Pa kati ka masamba na kapinda ka ku kulyo kwali Egupti na Etiopia. Pa kati ka kabanga na kapinda ka kuso kwali Suria na Ashuri. Lwa mupepi fye pali Pelishiti, Amone, Moabu, na Edomu. Aba bonse balisansene na Israele. E lyo bonse bene balepepa ukupepa kwa bufi, umwali ukupepo tulubi, ukupendule ntanda, kabili limo limo mwaleba impupo shabipisha isha kulaalana no koca abana nga malambo mu bunkalwe. Abena mupalamano ba bena Israele bacetekele balesa babo ukubapeela indupwa ishikalamba, ubusomboshi busuma, no kubafwa ukucimfya imbuli.
10 Abena Israele fye beka e balepepa Lesa umo, Yehova. Abalaile ukubapeela indupwa ishikalamba, ubusomboshi busuma, no kubacingilila ku balwani babo kulila fye baleumfwila amafunde yakwe. (Amalango 28:1-14) Ku ca bulanda, abena Israele abengi balifililwe ukucite fyo. Kabili na baendele mu nshila ya kwa Yehova baliculilepo pali bucishinka bwabo. Bamo balilungulushiwe, ukupumiwa, ukufopaulwa, ukubikwa mu fifungo, ukupoolwa amabwe, no kwipaiwa ku bena Israele banabo. (Imilimo 7:51, 52; AbaHebere 11:35-38) Mwandi bwali bwesho kuli balya ba busumino! Lelo mulandu nshi abengi batalansukile ukufuma mu nshila ya kwa Yehova? Ifya kumwenapo fibili ukufuma ku lyashi lya bena Israele fyalatwafwa ukumona ifyo balubile mu kutontonkanya.
Ica Kumwenapo Cabipa ica kwa Ahasi
11, 12. (a) Lintu Ahasi asanshilwe na Suria, cinshi akeene ukucita? (b) Ni kuli bani babili Ahasi acetekele ku kucingililwa?
11 Ahasi atekele ubufumu bwa ku kapinda ka kulyo ubwa Yuda mu mwanda wa myaka walenga 8 B.C.E. Ukuteka kwakwe takwali kwa mutende. Inshita imo, icalo ca Suria no bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele balyumene akapi ku kumulwisha, “e lyo wapungaila umutima wakwe ne mitima ya bantu bakwe.” (Esaya 7:1, 2) Lelo, ilyo Yehova amwebele fyo kuti amwafwa no kumweba ukumwesha, Ahasi alikaaninine ndai! (Esaya 7:10-12) Icafuminemo ca kuti Yuda alicimfiwe na bengi balipaiwe no kucenwa.—2 Imilandu 28:1-8.
12 Ilintu Ahasi alikeene ukwesha Yehova, aliicefeshe no kulombo bwafwilisho ku mfumu ya Ashuri. Nalyo line, Yuda atekelwe fye mfine pe ku bena mupalamano bakwe. Lintu Ashuri na o asangukile Ahasi no ‘kumucusha,’ Ahasi “aipaile amalambo ya milungu ya Damaseke iyalemuuma, no kutila, Apo imilungu ya shamfumu sha bena Aramu ileshafwa, ndeiipaila no kuleka injafwe.”—2 Imilandu 28:20, 23.
13. Finshi Ahasi alangishe pa kulolesha kuli balesa ba Suria?
13 Pa nshita imbi, Yehova aebele Israele ati: “Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti ucenjele, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukuyamo. Iye, nga wapeepeka ku mafunde yandi! lyene umutende obe nga waba ngo mumana, no bulungami bobe nga mabimbi ya bemba.” (Esaya 48:17, 18) Pa kulolesha kuli balesa ba Suria, Ahasi alangishe ifyo atalanswike ukufuma ku ‘kwenda mu nshila afwile ukuyamo.’ Alipumbwilwe nga nshi ku mitontonkanishishe ya nko shimbi, ukulolesha kuli bambi ukumucingilila mu cifulo ca kulolesha kuli Yehova.
14. Mulandu nshi Ahasi ashakwatile mwa kubepesha pa kucetekela balesa ba bufi?
14 Kale sana balesa ba Suria na ba nko shimbi balisansalikwe ukuti bali “milungu ya fye.” (Esaya 2:8) Ku numa, mu kuteka kwa Mfumu Davidi, bumpalume bwa kwa Yehova pali balesa ba Suria bwalimoneke apabuuta lintu abena Suria basangwike ababomfi ba kwa Davidi. (1 Imilandu 18:5, 6) Ni Yehova eka, “Lesa wa milungu, kabili e Shikulu wa bashikulu, Lesa mukulu, wa bumpalume kabili wa kutiinya,” e wingapayanya ubucingo bwine bwine. (Amalango 10:17) Lelo Ahasi, akeene Yehova no kucetekela balesa ba nko ukuti bamucingilile. Caletelele abaYuda akayofi.—2 Imilandu 28:24, 25.
AbaYuda na Yeremia mu Egupti
15. AbaYuda baali ku Egupti mu nshiku sha kwa Yeremia babembwike shani?
15 Ku mulandu wa kucishamo ukubulwa bucishinka, Yehova alekele abena Babele ukonaula Yerusalemu ne tempele lya uko mu 607 B.C.E. Abengi balisendelwe bunkole ku Babele. Lelo bamo balishele, pali bene pali na kasesema Yeremia. Lintu Kateka Gedalia aipaiwe, aba bashelepo bafulumukile ku Egupti no kusenda Yeremia. (2 Ishamfumu 25:22-26; Yeremia 43:5-7) Kulya, batampile ukupeela amalambo ku milungu ya bufi. Yeremia apelulushenye na balya baYuda babulwa ubusumino, lelo bali bomankonso. Balikeene ukubwelela kuli Yehova no kukosapo fye ukuti bali no kutwalilila ukupeela amalambo kuli “Namfumu wa mu muulu.” Mulandu nshi? Pantu e fyo balecita na bashibo ‘mu mishi ya kwa Yuda na mu misebo ya mu Yerusalemu ilyo baleikute cilyo no kube cisuma, kabili ububi tababumwene iyo.’ (Yeremia 44:16, 17) AbaYuda na kabili balepaasha abati: “Ukufuma ilyo twalekele ukufutumwine ce fungo kuli Namfumu wa mu muulu, no kwitila kuli wene ifiita, twabulwa fyonse, kabili twapwililila ku lupanga na ku cipowe.”—Yeremia 44:18.
16. Mulandu nshi abaYuda baali mu Egupti balubiile mu mipelulwile yabo?
16 Kanshi amano yatucinkulako fye ifyo tulefwaya mwa! Lelo ifishinka fyali shani? AbaYuda cine cine balepeela amalambo kuli balesa bambi bambi mu calo Yehova abapeele. Inshita shimo, kwati mu nshiku sha kwa Ahasi, baliculilepo pa busangu ubo bwine. Lelo, Yehova ‘alikokwele ukukalipa’ ku bantu apingene na bo icipingo. (Ukufuma 34:6; Amalumbo 86:15) Atumine bakasesema bakwe ukubacincisha ukulapila. Inshita shimo, lintu imfumu yali iya busumino, Yehova aleipaala, na bantu balenonkelamo muli ilyo ipaalo, nangu ca kuti ishamfumu ishingi tashali sha busumino. (2 Imilandu 20:29-33; 27:1-6) Mwandi balya baYuda baali mu Egupti balilubile pa kutunga ukuti ubusambashi bonse bali na bo ku nshiku sha ku numa bwafumine kuli balesa babo aba bufi!
17. Mulandu nshi abaYuda balufiishe icalo ne tempele?
17 Ilyo umwaka wa 607 B.C.E. ushilafika, Yehova alicincishe abena Yuda ati: “Umfweni kwi shiwi lyandi, e lyo nkaba Lesa wenu, na imwe mukaba abantu bandi; kabili mwende mu mibele yonse iyo ndemweba, ukuti ciwame kuli imwe.” (Yeremia 7:23) AbaYuda balufishe itempele lyabo ne calo pa mulandu fye wa kuti balikeene ukwenda ‘mu mibele yonse iyo Yehova abebele.’ Natushininkishe ukuti twasengauka ico cilubo cingatwipaisha.
Yehova Apaala Abenda mu Nshila Yakwe
18. Cinshi abenda mu nshila ya kwa Yehova bafwile ukucita?
18 Nga fintu fye cali ku numa, na lelo ukwenda mu nshila ya kwa Yehova cifwaya bucishinka—ukupampamina pa kubombela wene eka. Cifwaya ukucetekela—icitetekelo cakumanina ica kuti ifyo Yehova alaya kuti fyacetekelwa kabili fikacitika. Ukwenda mu nshila ya kwa Yehova kufwaya icumfwila—e kuti ukukonka amafunde yakwe ukwabula ukupaasuka no kusungilila ifipimo fyakwe ifya pa muulu. “Yehova alilungama, atemwo bulungami.”—Amalumbo 11:7.
19. Ni balesa nshi abengi bapepa ilelo, kabili finshi fifumamo?
19 Ahasi acetekele balesa ba Suria ku kucingililwa. Abena Israele abaali mu Egupti basubile ukuti “Namfumu wa mu muulu,” e kuti lesa mwanakashi uwalepepwa sana mu Middle East wa pa kale, ali no kubalenga ukuba abasambashi. Ilelo, balesa abengi te filubi fya cine cine. Yesu alisokele ukuti twilabombela “Mamone” lelo Yehova. (Mateo 6:24) Umutumwa Paulo alandilepo pa “lunkumbwa [ati] (e kupepo tulubi).” (Abena Kolose 3:5) Na kabili alandile pa bantu abo “mu nda e mulungu wabo.” (Abena Filipi 3:19) Indalama ne fyuma fyaba pali balesa bapepwa ilelo. Abantu abengi—ukubikako na baya ku mapepo—mu cishinka ‘bacetekele fyuma fya mulesha.’ (1 Timote 6:17) Abengi balatukuta ukubombela aba balesa, kabili bamo balalambulwa no kulambulwa, ifilambu pamo nga ukwikala mu mayanda ya lulumbi, ukukwata ifintu fya mutengo, no kuilemena ifya mabwenge. Lelo te bonse baba abasambashi nge fyo. Na bo bene bafikwata mu kuya kwa nshita basanga ukuti tafibaletele nsansa. Fyaba fya mulesha, ifya pa kashita fye, kabili tafibekusha lwa ku mupashi.—Mateo 5:3.
20. Kushikatala kwa musango nshi tulekabila ukusungilila?
20 Ca cine, tufwile ukuba abapelulula ilyo tuleikala mu nshiku sha kulekelesha isha cino calo. Tufwile ukubombelapo pa kuti tulefwaila indupwa shesu ifya ku mubili. Lelo nga ca kuti tuletinamina imikalile ya pa muulu, ukukonkelela indalama, nelyo ifintu fyapalako ukucila ukubombela Lesa, ninshi na ifwe natuwila mu kupepo tulubi kabili ninshi tatuleenda mu nshila ya kwa Yehova. (1 Timote 6:9, 10) Lelo ni shani nga twaba na mafya, napamo ukulwala, nelyo ubwafya bwa ndalama atemwa ubuli bonse bumbi? Te kwesha ukupala balya baYuda bali mu Egupti abatile icalengele amafya yabo ni co balebombela Lesa. Lelo, lekeni tweshe Yehova, icintu ico Ahasi wena afililwe ukucita. Kabiyeni kuli Yehova Lesa muli bucishinka ukuti amutungulule. Mucetekeleni no kukonka ukutungulula apeela, kabili pepeleni ubukose na mano pa kubomba no bwafya ubuli bonse. Lyene, mwitwishika ilyo mulepembelela ipaalo lya kwa Yehova.
21. Mapaalo nshi yesa ku benda mu nshila ya kwa Yehova?
21 Mu lyashi lyonse ilya bena Israele, Yehova alipaalile nga nshi abaendele mu nshila yakwe. Imfumu Davidi yaimbile aiti: “Mwe Yehova, ntungululeni mu bulungami.” (Amalumbo 5:8) Yehova alengele Davidi ukucimfya inko ishina mupalamano isho ishaishilelulunkanya Ahasi. Ilyo Solomone aleteka, abena Israele balipeelwe umutende no busambashi ubo abaYuda baishileikala mu Egupti ku ntanshi balefuluka. Yehova alengele na mwana Ahasi Hisekia ukucimfya Ashuri wa maka. (Esaya 59:1) Ukuboko kwa kwa Yehova kanshi takwaipipe ku ba cishinka bakwe, abashaiminine “mu nshila ya babembu” lelo abo ukubekwa kwabo kwali mu malango ya kwa Lesa. (Amalumbo 1:1, 2) E fyo caba na lelo. Nomba ilelo, kuti twashininkisha shani ukuti tuleenda mu nshila ya kwa Yehova? Ici cili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo.
Bushe Muleibukisha?
◻ Mibele nshi yacindama nga tuli no kwenda mu nshila ya kwa Yehova?
◻ Mulandu nshi imitontonkanishishe ya kwa Ahasi yali iya bufi?
◻ Cinshi calubene ku mitontonkanishishe ya baYuda mu Egupti?
◻ Kuti twakosha shani umupampamina wesu uwa kwenda mu nshila ya kwa Yehova?
[Icikope pe bula 13]
Ahasi acetekele balesa ba Suria ukucila Yehova