Cinshi Cingamwafwa Ukukanatemwa Indalama?

Ukutemwa indalama no kufwaya ifikwatwa te lelo fyatendeka; kabili Baibolo ilalanda pali fyene, kwati ni nomba fyatendeka. Fya kale sana. Mu Malango, Lesa aebele abena Israele ukuti: “Wilakumbwa ing’anda ya mubiyo . . . nangu conse ica mubiyo.”—Ukufuma 20:17.

UKUTEMWA indalama ne fikwatwa kwaliseekele mu nshiku sha kwa Yesu. Umfweni ifyo Yesu alanshenye no mulumendo ‘wakwatishe ifyuma.’ “Yesu . . . atile kuli wene, Wabulwe cintu cimo; fyonse ifyo ukwete shitamo indalama no kwakanya ku babusu, e lyo ukaba ne fyuma mu muulu; e lyo wise unkonke. Awe pa kuumfwe fi, alifiitilwe; pantu akwatishe ifyuma.”—Luka 18:18-23.

Ukumona Bwino Indalama

Lelo, kuti caba icalubana ukutila Baibolo yatila indalama nelyo umusango onse uo shibomfiwamo fyalibipa. Baibolo ilanga ukuti indalama shilacingilila ku bupiina na ku mafya buleta, kabili shilenga abantu ukukwata ifyo bakabila. Imfumu Solomone yalembele ukuti: “Mu cintelelwe ca mano mwaba nga mu cintelelwe ca ndalama.” Kabili: “Umutebeto wa cilyo bacitilo kusekelela, no wa mwangashi bacita ku kulengo mutima usamwe, ne ndalama shiya muli fyonse.”—Lukala Milandu 7:12; 10:19.

Lesa alisuminisha ukubomfya bwino indalama. Ku ca kumwenako, Yesu atile:“Icitileni ifibusa kuli mamone uushalungama.” (Luka 16:9) Ici cisanshamo ukusangwilako ku kwafwa ukulunduluka kwa kupepa kwa cine ukwa kwa Lesa, pantu tufwile ukufwaya Lesa ukuba Cibusa wesu. Solomone, pa kupashanya wishi, Davidi, asangwilileko indalama ne fipe fya mutengo ifingi nga nshi ku kukuulwa kwe tempele lya kwa Yehova. Abena Kristu na kabili baebwa ukwafwa ababulishe lwa ku mubili. Paulo atile: “Mu kukabila kwa ba mushilo basangwileni ifyenu.” Kabili atile: “Mutwalilile ukusekelela abeni.” (Abena Roma 12:13) Ici ilingi cisanshamo ukubomfye ndalama. Lelo, ni shani pa lwa kutemwa indalama?

‘Ukutemwisha Silfere’

Ilyo Paulo alembele kalata ku Mwina Kristu munankwe uwacaice Timote, alandile sana pa “kutemwe ndalama”—nelyo “ukutemwisha silfere.” Ukukonkomesha kwa kwa Paulo kuti kwasangwa pali 1 Timote 6:6-19. Alandile pa “kutemwe ndalama” ngo lubali lwa lyashi lyakwe ilya pa fikwatwa fya ku mubili. Kuti caba bwino nga twasambilila sana amashiwi ya kwa Paulo ayapuutwamo, pa mulandu wa fyo abantu bacindamika sana indalama pali lelo. Ukubebeta kwa musango yo cine cine kwalicindama pantu kusokolola ifyo twingeshiba ifya ‘kwikata ku mweo uwabo mweo wine wine.’

Paulo asoka ukuti: “Ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bonse; bamo pa kushitinamina balufiwa ukufuma ku citetekelo, no kuilasamo abene amalangulusha ayengi.” (1 Timote 6:10) Ili lembo talitila indalama shalibipa—kabili takwaba ilembo nangu limo ilisose fyo. Kabili umutumwa taletila indalama e shilenga “ububi bonse” nelyo ukuti indalama e shilenga amafya yonse. Lelo, ukutemwa indalama kuti kwalenga imisango yonse iya “bubi,” nangu ca kuti te kweka fye ukwingalenga ifyo ukucitika.

Ibakeni ku Bufunushi

Icishinka ca kuti Amalembo tayatila indalama shalibipa tacifwile ukwangusha ukusoka kwa kwa Paulo. Abena Kristu abatendeka ukutemwe ndalama kuti baponena mu mafya ya musango onse, kabili icabipisha ca kutila kuti balufiwa ukufuma ku citetekelo. Ici cishinka cilakoshiwa ku co Paulo aebele Abena Kristu ba mu Kolose ukuti: “E ico mulenge fifwe ifya filundwa fyenu ifya pano nse: . . . ulwinso, . . . ulunkumbwa (e kupepo tulubi).” (Abena Kolose 3:5) Bushe ulunkumbwa, ubufunushi, nelyo “ukutemwe ndalama” kuti fyaba shani ukupepa utulubi? Bushe ici cilepilibula ukuti calibipa ukufwaya ing’anda ikalamba, motoka iipya nelyo incito uko mulefolako ishingi? Iyo, tapaba nangu cimo icabipa pali ifi fintu. Icipusho ni ci: Cinshi cilenga umutima wa muntu ukufwaya ifi fintu, kabili bushe cine cine filakabilwa?

Ubupusano bwaba pa kufwaya indalama ukwalinga no bufunushi kuti bwapashanishiwa ku bupusano bwaba pa mulilo wa kwipikila uuleaka e lyo no mulilo uwingoca umutengo. Ukufwaya kwalinga ukwa ndalama kabili mu nshila iisuma kuti kwaba fye bwino. Kutulenga ukubomba no kutunguluka. Amapinda 16:26 yatila: “Insuuna ya ucucutika e imulengo kucucutika, pantu akanwa kakwe kalamukokesha.” Lelo ubufunushi bwalibipa kabili bulonaula. Bwaba kufwaisha kushingalamwa.

Calyafya ukulama ukufwaisha indalama. Bushe indalama tunonka nelyo ifikwatwa tufwaya tukafibomfya ku kusanga ifyo tukabila, nelyo bushe ifyo tukabila fikatulenga ukubombela indalama? E mulandu wine Paulo alandile ukuti “uwa kaso e kapepa wa tulubi.” (Abena Efese 5:5) Ukufunukila cimo cipilibula ukuti twanakila cene—ukucilenga ukuba shikulwifwe, lesa wesu, icintu ico tubombela. Lelo, Lesa atila: “Wilaba na milungu imbi pa cinso candi.”—Ukufuma 20:3.

Ukuba abafunushi na kabili kulanga ukuti tatwacetekela Lesa ukuti akacita ifyo alaya no kutupeela ifyo tukabila. (Mateo 6:33) Kanshi, ubufunushi cimo cine no kufutatila Lesa. Kabili e mulandu umbi bwabela “kupepa utulubi.” E mulandu wine Paulo atusokela ukutalukako!

Yesu asokele mu kulungatika ukutaluka ku bufunushi. Atusokele ukukanafulukisha icintu ico tushakwata. Atile: “Cenjeleni, muibake ku lunkumbwa lonse; ico umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Ukulingana na ya mashiwi e lyo ne cilangililo Yesu alandile pa numa, ubufunushi bwashimpwa pa kucetekela kwa buwelewele ukwa kuti icacindama mu bumi fintu umuntu akwata. Kuti nalimo caba ni ndalama, icifulo akwata, amaka, ne fintu fimbi. Umuntu kuti aba no bufunushi bwa cikwatwa conse. Kuti twatontonkanya ukuti ukukwata ico cintu kukatulenga ukuteka umutima. Lelo ukulingana na Baibolo ne fyapitamo abantunse, ni Lesa epela e wingatupeela—kabili e ukatupeela—ifyo tukabila icine cine, nge fyo Yesu apelulushenye na bakonshi bakwe.—Luka 12:22-31.

Imikalile ya lelo iya kushita no kushitisha ifipe ilenga abantu ukuba abafunushi. Pa kubelelekwa no yu musango umoneka ngo usuma lelo uwabipisha icine cine, abantu abengi bamona ukuti fyonse ifyo bakwata tafyalinga. Bafwaya ukukwata ifintu ifingi, ifikalamba, kabili ifyawamisha. Nangu ca kuti teti twalule calo, kuti twakana shani uyu musango pa lwesu?

Ukuteka Umutima no Bufunushi

Paulo alanda pa capusana no bufunushi, e kuti kuteka umutima. Atila: “Awe pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala, tuteke imitima kuli ifyo fine.” (1 Timote 6:8) Uku kulondolola kwa fyonse ifyo tukabila—e kuti “ifya kulya ne fya kufwala”—kuti kwaumfwika kwati tamuli mano. Abantu abengi balatamba amafilimu ya pa televishoni ayalanga abantu balumbuka abekala mu mayanda yawamisha kabili aya mutengo. Ici te kuti citwafwe ukuteka umutima.

Kwena, ababomfi ba kwa Lesa tabafwaikwa ukwikala mu bupiina bwa kuiletelela fye. (Amapinda 30:8, 9) Lelo, Paulo atucinkulako icaba ubupiina bwine bwine: ukubulisha ifya kulya, ifya kufwala, no mwa kwikala pa kuti umo atwalilile uwa mweo ukulingana no ko ekala. Lelo, nga twalikwata ifi fintu, ninshi tufwile ukuteka umutima.

Bushe Paulo ali uwafumaluka pa kulondolola ukuteka umutima muli uyu musango? Bushe kuti cacitika ukwikushiwa pa kuba fye ne finono ifikabilwa—ifya kulya, ifya kufwala, no mwa kwikala? Paulo afwile alishibe bwino. Alishibe ifyo cumfwika ukuba ne fyuma na mashuko yali mu kuba ne cifulo cikalamba mu bwikashi bwa ciYuda na mu kuba umwikashi wa mu Roma. (Imilimo 22:28; 23:6; Abena Filipi 3:5) Paulo na kabili ali na mafya yabipisha mu mulimo wakwe uwa bumishonari. (2 Abena Korinti 11:23-28) Ifi fyonse fyamusambilishe nkama iyamwafwile ukutwalilila ukuteka umutima. Cinshi cali iyo nkama?

“Nasambilishiwe Nkama”

Paulo alondolwele muli kalata yakwe imo ati: “Naishibilo kucendwa; naishibila no kusangalala. Mu fintu fyonse ne misango yonse nasambilishiwe nkama iya kwikuta no kuba ne nsala, kabili iya kufulilwa no kubulwa.” (Abena Filipi 4:12) Paulo alandile sana no kucetekela kabili aleenekela ifisuma! Kuti cayanguka ukutontonkanya ukuti aleikala mu bwanalale ilyo alembele aya mashiwi lelo te fyo cali. Ali mu cifungo mu Roma!—Abena Filipi 1:12-14.

Nga twatontonkanya pali ci cintu ca kulenga ubulanda, aya mashiwi yasambilisha pa fya kuteka umutima te ku fikwatwa fye lelo na ku fintu ifilecitika. Ifyuma nga fyafulisha nelyo amafya nga yacilamo kuti fyaesha ifyo twacindamika. Paulo alandile pa fintu fya ku mupashi ifyamulengele ukuteka umutima te mulandu ne fya ku mubili ifyo akwete. Atile: “Ndi na maka aya kucite fintu fyonse mu[li Lesa] ulenkoselesha.” (Abena Filipi 4:13) Ukucila ukucetekela ifikwatwa fyakwe nampo nga fyali ifingi nelyo finono, atemwa ifyalemucitikila, ifisuma nelyo ifibi, Paulo acetekele Lesa ku kumwafwa ukukwata ifyo alekabila. Icafuminemo ca kuti atekele umutima.

Ica kumwenako ca kwa Paulo cali icacindama maka maka kuli Timote. Umutumwa akoseleshe ulya uwacaice ukukonkelela imikalile ya kutangishako bukapepa na bucibusa bwapalamisha na Lesa ukucila ukutangishako ifyuma. Paulo atile: “Lelo iwe, we muntu wa kwa Lesa, fulumuke fi fintu, no kukonkelelo bulungami, bukapepa, icitetekelo, ukutemwa, ukutwalilila, ukufuuka.” (1 Timote 6:11) Aya mashiwi yalembelwe kuli Timote, lelo yalabomba kuli bonse abalefwaya ukucindika Lesa no kuba no bumi ubwa nsansa icine cine.

Timote alekabila ukuibaka ku bufunushi nge fyo caba ku Mwina Kristu onse. Kufwile kwali abasumina abakankaala mu Efese, uko ali ilyo Paulo amulembele kalata. (1 Timote 1:3) Paulo ashimikile imbila nsuma ya kwa Kristu muli uyu musumba walebomba bwino mu bukwebo, no kwalwila abengi ku buKristu. Te ca kutwishika ukuti bamo pali aba bali bakankaala, nge fyo caba na mu cilonganino ca Bwina Kristu lelo.

Icipusho tufwile ukwipusha, maka maka ukulingana no kufunda kwaba pali 1 Timote 6:6-10, ni ci: Cinshi abantu ba fyuma bafwile ukucita ku kucindika Lesa? Paulo atila bafwile ukubalilapo ukubebeta imibele yabo iya mutima. Indalama shilenga umuntu ukuicetekela nga nshi. Paulo atila: “Konkomesha aba fyuma mu bwikashi bwa nomba ukukanafutumuka, nangu kucetekele fyuma fya mulesha, kano Lesa wa mweo uutupeeleshe fintu fyonse ifya muilemeno.” (1 Timote 6:17) Abakankaala bafwile ukusambilila ukukanacetekela ifyuma fyabo; balekabila ukucetekela Lesa, uwaba e ntulo ya cine iya fyuma fyonse.

Lelo imibele kuti yayafwako fye panono. Abena Kristu ba cuma bafwile ukubomfya bwino icuma cabo. Paulo akonkomesha ukutila: ‘Citeni cisuma, ukuba abacindama ku milimo isuma, ukuba abape, aba nkumbu.’—1 Timote 6:18.

“Umweo Wine Wine”

Ukufunda kwa kwa Paulo kukomaila pa cishinka ca kuti tufwile ukuicinkulako ulwa bucindami bunono ubwa fikwatwa. Icebo ca kwa Lesa citila: “Ifyuma fya wacindama musumba wakwe uwakosa, fyaba nge cibumba icasansuka—e fyo atunga.” (Amapinda 18:11) Ca cine, ukucingilila ifyuma fingapeela, kuti kwaba ukwa kwelenganya fye kabili ukwa kubeleleka. Calilubana ukufwaisha fyene ukucila ukufwaisha ukusenaminwa na Lesa.

Tatucindamika sana ifyuma pantu tafyashininkishiwa. Isubilo lya cine cine lifwile ukushimpwa pa cintu cimo icakosa, ica cine cine, kabili icibelelela. Isubilo lya Bena Kristu lyashimpwa pali Kabumba wesu, Yehova Lesa, no bulayo bwakwe ubwa bumi bwa muyayaya. Nangu ca cine ukuti indalama te kuti shishite insansa, icishinka cikalamba ca kuti te kuti shitupusushe. Ukucetekela muli Lesa kuti kwatupeela ilyo subilo.

E ico nampo nga tuli bakankaala nelyo abapiina, natukonkelele imikalile ikatulenga ukuba ‘abacindama kuli Lesa.’ (Luka 12:21) Tapaba icacindama ukucila ukusenaminwa na Kabumba. Ukubombesha konse ku kutwalilila ukuba na bucibusa na wene kukatulenga ‘ukuitutila ifyuma fisuma ifya bwikashi ubukesa, ukuti twikate ku mweo uwabo mweo wine wine.’—1 Timote 6:19.

[Icikope pe bula 7]

Paulo asambilile inkama ya kuteka umutima

[Ifikope pe bula 8]

Kuti twaba ne nsansa no kuteko mutima ku fyo twakwata