Mulandu Nshi Mwacetekela Ifyo Mwasuminamo?

Ukusumina “kumfwila icintu ukuti ca cine.” Icipande ca Universal Declaration of Human Rights ica kabungwe ka United Nations cicingilila “insambu sha bantu isha kutontonkanya ifyo balefwaya, isha kumfwila kampingu ne sha maipepele.” Muli ishi nsambu mwaba ne nsambu sha muntu “ukutendeka ukupepa uko alefwaya nelyo ukusumina” mu fyo alefwaya.

LELO mulandu nshi umuntu engafwaila ukuleka ukupepa uko apepa nelyo ukuleka ukusumina mu fyo asuminamo? Abengi batila: “Nalikwata ifyo nasuminamo, kabili nalifitemwa.” Abengi batontonkanya ukuti ne fisumino fyalubana te kuti filetelele umuntu. Ku ca kumwenako, umuntu uwasumina ukuti isonde lyalipaapaatala, te kuti ailetelele nelyo ukuletelela bambi pa kusumine co. Bamo batila, “tufwile ukusumina ukuti abantu bakwata imimwene yalekanalekana kabili tatufwile ukukansaninapo.” Bushe ico lyonse ciba ica mano? Bushe dokota kuti afwaya ukusuminisha dokota munankwe nga ca kuti umo atwalilila ukusumina ukuti kuti afuma fye mu kwikata ifitumbi mu saini no kuya mu kwikata abalwele mu cipatala?

Mu mipepele, ifisumino fyalubana fyaliletelela abantu. Tontonkanyeni pa fintu fyabipa ifyacitike lintu bashimapepo “basongele Abena Kristu bapimpisha ukucita ulukakaala lwabipisha” mu nkulo baleita ati Inkondo sha Mushilo ishaliko mu Nkulo sha pa Kati. Nelyo tontonkanyeni pa lwa baitunga ukuba “Abena Kristu” lelo abalwa mu nkondo sha bana calo “ababa nga bashilika ba nkulo sha pa kati abalebika amashina ya batakatifu pa fikatilo fya mapanga yabo, bafwatika ifikope fya kwa Maria Nacisungu pa mfuti shabo.” Aba bantu bonse abapimpa ukucishamo basumine ukuti bali abalungami. Lelo, muli uku kukansana kwa mipepele ne mbuli, mufwile mwali icalubene.

Mulandu nshi kwabela icimfulumfulu ca musango yu no kukansana? Baibolo yasuka ukuti Satana Kaseebanya ‘alelufya abaikala mu calo conse.’ (Ukusokolola 12:9; 2 Abena Korinti 4:4; 11:3) Umutumwa Paulo asokele ukuti abengi abapepa bali no “konaika” pa mulandu wa kulufiwa kuli Satana, uwali no “kucita ifipesha mano ne fya kusungusha ifya kulufya.” Paulo atile aba musango yu bali no “kukaana ukupokelela ukutemwe cine no kupusukilamo” na muli fyo ‘‘ukubelelekwa ukusumina ifya bufi.” (2 Abena Tesalonika 2:9-12, The New Testament, iyapilibulwa kuli William Barclay) Kuti twataluka shani ku kusumina ifya bufi? Na kuba mulandu nshi mwacetekelela ifyo mwasumina?

Bushe e Cisumino Mwakulilamo?

Napamo mwakulila mu fisumino fya lupwa lwenu. Ico kuti caba fye bwino. Lesa afwaya abafyashi ukusambilisha abana babo. (Amalango 6:4-9; 11:18-21) Ku ca kumwenako, umulumendo Timote alinonshiwe apakalamba ku kukutika kuli nyina na nakulu. (2 Timote 1:5; 3:14, 15) Amalembo yakoselesha ukucindika ifyo abafyashi basuminamo. (Amapinda 1:8; Abena Efese 6:1) Lelo bushe Kalenga alefwaya musumine mu fintu pa mulandu fye wa kuti abafyashi benu e fyo basuminamo? Ukukakatila ukwabula no kutontonkanyapo bwino ku fyo inkulo sha ku numa shasumine ne fyo shalecita kuti kwatuletelela.—Amalumbo 78:8; Amose 2:4.

Umwanakashi umwina Samaria uwamonene na Yesu Kristu akulile mu fisumino fya mipepele ya bena Samaria. (Yohane 4:20) Yesu acindike insambu shakwe isha kusumina mu fyo alefwaya, lelo amwebele no kuti: “Imwe mupepe co mushaishiba.” Na kuba, ifisumino fyakwe ifingi ifya mipepele fyali ifyalubana, kabili Yesu amwebele ukuti alekabila ukutendeka ukusumina muli fimbi pa kuti Lesa asuminishe ukupepa kwakwe—ukwa “mu mupashi na mu cine.” Takakatile ku fisumino ifyo afwile akatamike, lelo wene na bambi bali no kutendeka ‘ukunakila ku citetekelo’ icasokolwelwe ukupitila muli Yesu Kristu.—Yohane 4:21-24, 39-41; Imilimo 6:7.

Bushe Mwasambilishiwa Ukusumina mu Fisumino fya Ncenshi?

Bakasambilisha abengi na balashi mu fisambilisho fyalekanalekana balingile ukucindikwa apakalamba. Lelo, ilyashi lya kale lyaisulamo na malyashi ya bakasambilisha baishibikwe sana lelo abakwete ifisambilisho fyalubana. Ku ca kumwenako, pa lwa fitabo fibili ifya sayansi ifyalembelwe na Aristotle umuGriki wa mano ya buntunse, kalemba wa lyashi lya kale Bertrand Russell atile “ifyebo fyonse ifyaba muli ifi fitabo fibili tafipilikana na sayansi wa nomba.” Nangu balashi ba nomba na bo ilingi balaluba. Mu 1895, sayantisti umwina Britain Lord Kelvin atile: “Icintu nga califina ukucila umwela te kuti cipupuke.” E co uwa mano tasumina fye ukuti icintu cimo ca cine pa mulandu fye wa kuti kasambilisha uwalumbuka asosa ukuti ca cine.—Amalumbo 146:3.

E fyo tufwile ukucenjela na ku fisambilisho fya mipepele. Umutumwa Paulo alisambilishiwe bwino kuli bashimapepo kabili ‘apimpile ukucishamo ifya cishilano fya fikolwe fyakwe.’ Lelo, ukupimpila ifya cishilano fya fikolwe fyakwe kwalimuletelele. Fyalengele ‘alalamata ulukuta lwa kwa Lesa ukucishamo, no kwesho kulonaula.’ (Abena Galatia 1:13, 14; Yohane 16:2, 3) Icacililepo no kubipa ca kuti, pa nshita ntali, Paulo atwalilile “ukupanta pa ca kusoswelako,” ukukaana ifyali no kumulenga ukusumina muli Yesu Kristu. Yesu umwine alekabila ukucitapo cimo ica maka pa kuti Paulo atendeke ukusumina muli fimbi.—Imilimo 9:1-6; 26:14.

Bushe Mwasongwa ku fya Kusabankanishishamo Amalyashi?

Napamo ifingi mwasuminamo ni filya balanda mu fya kusabankanishishamo amalyashi. Abantu abengi balitemwa ukuti mwaliba amaisosele mu fya kusabankanishishamo amalyashi, ico cibalenga ukwishiba ifyo balemona ukuti kuti fyabafwa. Lelo, kwaliba ifya maka ifibomfya bubi bubi ifintu fya kusabankanishishamo amalyashi. Ilingi ifilandwapo fyebo fyalubana ifingamulufya.

Na kabili, pa kuti bacebushe abantu abengi, abasabankanya amalyashi ilingi balanda pa fyo abantu bengatemwa kabili ifyaibela. Ifyo bashalesosa nelyo ifyo bashalesuminisha icintubwingi ukubelenga imyaka inono iyapitapo nomba fili fye mpanga yonse. Panono panono ifipimo fyaimikwa ifya mibele filesanswa no konaulwa. Imintontonkanishishe ya bantu ileonaulwa panono panono. Nomba “basoselo bubi batila busuma, abasoselo busuma batila bubi.”—Esaya 5:20; 1 Abena Korinti 6:9, 10.

Ukusanga Ifya Cine Ifya Kusuminamo

Ukucetekela amano ne fisambilisho fya bantunse cimo no kukuula ing’anda pa musensenga. (Mateo 7:26; 1 Abena Korinti 1:19, 20) E co kanshi ni pali cinshi mwingashimpa ifisumino fyenu? Apo Lesa alimupa amano ya kubebeta icalo mwaikalamo no kwipusha ifipusho pa fya ku mupashi, bushe tacilimo amano ifyo kuti apayanya inshila ya kusangilamo ifyasuko fya cine ku fipusho fyenu? (1 Yohane 5:20) Ee, kuti acite co! Lelo, mu kupepa kuti mwaishiba shani ukuti ici e cine? Tatuleshingashinga ukusosa ukuti Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, e nshila fye yeka iya kwishibilamo icine.—Yohane 17:17; 2 Timote 3:16, 17.

Lelo bamo kuti basosa ukuti: “Panono fye. Bushe aba bene abakwata Baibolo te baleta ukukansana ne cimfulumfulu caba mu calo?” Kwena, ca cine ukuti bashimapepo abaitunga ukukonka Baibolo balilenga icimfulumfulu mu fisambilisho. Ni pa mulandu wa kuti ifyo basuminamo tafyafuma muli Baibolo. Umutumwa Petro abalondolola ukuti ni “bakasesema wa bufi” kabili “bakasambilisha wa bufi” abengaleta “ifya bucaibela fya konaula.” Petro asosa ukuti pa mulandu wa micitile yabo “inshila ya cine ikapontelwa.” (2 Petro 2:1, 2) Nalyo line, Petro alembo kuti, “twakwate cebo ca kusesema caikashiwo kucila. Kuti cawama nga mwayangwako; cileaka nge nyali umwafiita.”—2 Petro 1:19; Amalumbo 119:105.

Baibolo itukoselesha ukubebeta ifisumino fyesu ku kumona nga fyalingana ne fyo isambilisha. (1 Yohane 4:1) Iminshipendwa ya babelenga uno magazini kuti basosa ukuti ukucite co kwalenga baba no bufwayo mu mikalile yabo kabili kwalilenga baba abashikatala. E co beni nga bena Berea abakankaala. ‘Mulefwayafwaya mu Malembo akasuba na kasuba’ ilyo mushilasumina mu cintu. (Imilimo 17:11) Inte sha kwa Yehova bakatemwa ukumwafwa ukucite ci. Kwena, ni mwe mufwile ukusalapo ifyo mulefwaya ukusuminamo. Lelo, cisuma ukushininkisha ukuti ifisumino fyenu tafilekuma amano ya buntunse no kufwaya kwabo, lelo ne Cebo ca kwa Lesa icasokololwa ica cine.—1 Abena Tesalonika 2:13; 5:21.

[Ifikope pe bula 6]

Kuti mwasumina mu fya mu Baibolo no kucetekela ukuti ifisumino fyenu fya cine