Ku Citetekelo, Baraki Atapile Umulalo Wa Maka

ELENGANYENI ukuti namulolenkana no mulalo wa bashilika abankalwe. Nabakwata ne fyanso ifyakwatisha amaka, kabili nabaipekanya ukusansa. E lyo imwe na banenu muli nga bashacingililwa pa ntanshi yabo.

Ica musango yu e cacitikile Baraki, Debora, na bena Israele bambi 10,000 mu nshita ya bapingushi ba mu Israele. Abalwani babo bali bena Kanaani abaletungululwa na mushika wa fita Sisera. Pa fyanso bakwete pali na maceleta, ayali ne mipeto ukwali ifyela fyatwa. Ici cacitikile ku Lupili lwa Tabore na mu mupokapoka wa mukuku wa Kishone. Ifyacitike kulya filangilila ukuti Baraki aali mwaume wa citetekelo ico tulingile ukupashanya. Tontonkanyeni ifyatungulwile kuli uku kukansana.

Abena Israele Balilila Kuli Yehova

Ibuuku lya Abapingushi lilanda pa fyo abena Israele libili libili balefutatila ukupepa kwasanguluka ne fyabipa ifyalekonkapo nga bacite co. Ilingi, nga balilila kuli Lesa mu kufumaluka ukuti ababelele inkumbu, aleimya uwa kubapususha, abalubula, lyene balemupondokela na kabili. Ukulingana na fintu balecita lyonse, “abana ba kwa Israele babwekeshepo ukucito bubi mu menso ya kwa Yehova, ilyo Ehudi [umupingushi wabapuswishe ilyo abena Moabu babatitikishe] afwile.” Na kuba, “basalile imilungu ipya.” Cinshi cafuminemo? “Yehova abapoosele mu minwe ya kwa Yabini imfumu ya Kanaani, uwatekele mu Hasore: na mushika wa mulalo wakwe ali ni Sisera . . . Awe abana ba kwa Israele balilile kuli Yehova; pantu [Sisera] ali na maceleta imyanda pabula [900] aya cela, na o afyenenkeshe abana ba kwa Israele ku mucikilisha imyaka amakumi yabili [20].”—Abapingushi 4:1-3; 5:8.

Pa lwa mikalile ya mu Israele, Amalembo yatila: “[Mu nshiku shilya] bacinkwente balibumine, bamwendanshila baile mu nshila umwashokashoka. Imishi ya cansale yali ni mbulwa bantu.” (Abapingushi 5:6, 7) Abantu baletiina ifita fyale-ensha amaceleta. Uwasoma umo atile: “Abantu mu Israele bali no mwenso, bonse mu bwikashi bali abapelelwa kabili amaka yalipwile ku mwenso.” E co nga fintu balecita lyonse nga bafuupulwa, abena Israele balilile kuli Yehova ukuti abafwe.

Yehova Asonta Intungulushi

Mwali amafya mu Israele yonse pa mulandu wa kucululushiwa na bena Kanaani. Lesa abomfeshe kasesema mwanakashi Debora ukubilisha ubupingushi na mafundisho yakwe. E co Yehova amupeele shuko lya kuba nyina wa mampalanya mu Israele.—Abapingushi 4:4; 5:7.

Debora atumine aba kuyaita Baraki no kumweba ati: “Bushe Yehova, Lesa wa kwa Israele, taebele, ati, Kabiye, upite no kutwala pamo na iwe mu lupili lwa Tabore abaume amakana ikumi [10,000] aba mu bana ba kwa Naftali na bana ba kwa Sebuluni? Na ine nkabakula bese kuli iwe ku mumana wa mukuku wa Kishone, Sisera mushika wa mulalo wa kwa Yabini, na maceleta yakwe, na cinkupiti wakwe, no kubapeela mu minwe yobe.” (Abapingushi 4:6, 7) Ilyo asosele ati ‘bushe Yehova takwebele?’ Debora alikaaninine ati takwete amaka pali Baraki. Ali fye nge nshila iyo amafunde ya bulesa yapitilemo. Bushe Baraki ayankwileko shani?

Baraki atile: “Nga twaya nobe, kuti naya; lelo nga tatwile nobe, nshaye.” (Abapingushi 4:8) Mulandu nshi Baraki ashimunukile ukupokelela umulimo Lesa amupeele? Bushe aali ni camwenso? Bushe tatetekele amalayo yakwa Lesa? Iyo. Baraki takeene umulimo, kabili tafililwe ukumfwila Yehova. Lelo, kulya kwasuka kwalangilile ukuti aleyumfwa ati teti abombe eka ifyo Lesa amwebele. Ukubapo kwa mwiminishi wa kwa Lesa kwali no kulenga Lesa ukubatungulula no kulenga wene na bantu bakwe ukuicetekela. Kanshi filya Baraki alefwaya ukuya na Debora, te kutila bunake, lelo cali cilangililo ca citetekelo cakosa.

Cintu Baraki acitile kuti calinganishiwa ku cintu Mose, Gideone, na Yeremia bacitile. Aba baume na bo tabaicetekele ukuti kuti bafikilisha umulimo Lesa abapeele. Lelo, tabamwenwe ukuti bali ne citetekelo cinono. (Ukufuma 3:11–4:17; 33:12-17; Abapingushi 6:11-22, 36-40; Yeremia 1:4-10) Cinshi cingasoswa pa mibele ya kwa Debora? Taeseshe ukuba intungulushi. Lelo, atwalilile ukuba umubomfi wa kwa Yehova uwafuuka. Asosele kuli Baraki ati: “Ukuya tuleya nobe.” (Abapingushi 4:9) Ali-itemenwe ukufuma pa ng’anda—apo acingililwe—no kuya na Baraki mu bulwi bwali no kutendeka. Debora na o wine alangishe icitetekelo no kushipa.

Mu Citetekelo Bakonka Baraki

Icifulo ifita fya bena Israele bali no kulwilapo cali lupili lwaishibikwa sana ulwa Tabore. Cali cifulo cisuma. Caleimininako icifulo ca kukumaninapo ica mikowa yapalamineko—uwa kwa Naftali no wa kwa Sebuluni. E co nga fintu Lesa abebele, abaume ba bulwi aba kuitemenwa 10,000—na Debora—bakonkele Baraki pa muulu wa lupili.

Bonse balya abaile na Baraki balekabila ukuba ne citetekelo. Yehova alaile Baraki ukuti ali no kucimfya abena Kanaani, lelo fyanso nshi abena Israele bakwete? Pa Abapingushi 5:8 patila: “Inkwela tayamoneke, nangu lifumo, mu ba makana amakumi yane [40,000] muli Israele.” E co abena Israele tabakwete ifyanso fya maka. Na lyo line, amafumo ne nkwela tafingalinganishiwa ku maceleta ayali ne mipeto ukwali ifyela fyatwa. Ilyo aumfwile ati Baraki nanina Ulupili lwa Tabore, alonganike amaceleta yakwe yonse na bashilika bonse abali nankwe ukuya ku mupokapoka wa mukuku wa Kishone. (Abapingushi 4:12, 13) Ico Sisera ashaishibe ca kuti ali no kulwa na Lesa Wa maka yonse.

Baraki Atapa Umulalo wa kwa Sisera

Ilyo inshita ya kulwa yafikile, Debora atile kuli Baraki: “Ima; pantu ubwa lelo e bo Yehova alepeela Sisera mu minwe yobe: bushe Yehova tafumine alekutangilila?” Baraki na baume bakwe bali no kutentemuka ukufuma pa lupili lwa Tabore no kuya mu mupokapoka, lelo mulya amaceleta ya kwa Sisera yali no konaula abena Israele. Amuba pa fita fya kwa Baraki, nga mwayumfwile shani? Bushe mu kuitemenwa nga mwalyumfwilile, pa kwibukisha ukuti ni Yehova alemutungulula? Baraki na bantu bakwe 10,000 balyumfwilile. “Na o Yehova afulungenye Sisera na maceleta no mulalo wakwe onse, ku kanwa ka lupanga ku cinso ca kwa Baraki.”—Abapingushi 4:14, 15.

Apo Yehova alemwafwa, Baraki atapile umulalo wa kwa Sisera. Icalembwa tacilondolola fyonse ifyacitike mu bulwi. Lelo, ulwimbo lwa kucimfya ulwa kwa Baraki na Debora lutila ‘imyulu na makumbi yapongolwele amenshi.’ Ukwabula no kutwishika, imfula ya citalawe yalengele amaceleta ya kwa Sisera ukufilwa ukwenda umulandu wa matipa, no kulenga Baraki ukubalofya. E co amaceleta ya bena Kanaani yabele icisendo icikalamba. Kumfwa ku lwa fitumbi fya baume ba kwa Sisera, ulwimbo lutila: “Umumana wa mukuku wa Kishone [walibakukulwile].”—Abapingushi 5:4, 21.

Bushe ici calembwa kuti cacetekelwa? Umupokapoka wa mukuku Kishone mulonga uunono. Pa numa ya mfula ikalamba nelyo imiloke, utumilonga twa musango yu ilingi line tulapoosa no kusanguka imimana ikalamba iya mukuku. Mu nshita ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, ilyo imfula yalokele fye amaminiti 15 kuli ilya ine ncende cashimikwe fyo yabikile mu busanso imyendele ya fita fya pali bakabalwe. Ifyalembwa fya bulwi ubwa kwa Napoleon na bena Turk pa Lupili lwa Tabore pa April 16, mu 1799, filanda ati “abengi [abena Turk] balinwenene ilyo baleesha ukufulumuka no kwabuka ilungu lyabunshiwe no mumana wa Kishone.”

Kalemba wa lyashi lya kale umuYuda Flavius Josephus atunga ukuti ilyo imilalo ya kwa Sisera na Baraki yali mupepi no kukumana, “ku muulu kwafumine inkuuka iikalamba, ne imfula ya citalawe iikalamba yalilokele, kabili umwela wapuupiile imfula pa menso ya bena Kanaani, kabili calengele babe na kafiifi pa menso, ica kuti imifwi ne fisukushilo fyabo tafyabombele icili conse.”

Pa Abapingushi 5:20 patila: “Ukufuma mu muulu intanda shalwile, mu mpito sha shiko shalwile na Sisera.” Ni shani fintu intanda shalwile na Sisera? Bamo batontonkanya ukuti aya mashiwi yalosha ku kwafwa kwa bulesa. Bambi batila yalosha ku kwafwa ukwa bamalaika, ku mfula ya mabwe ya cine cine ayalepya, nelyo ku kusobela kwa bakapendula wa ntanda aba kwa Sisera ukwafililwe ukubomba. Apo Baibolo tailondolola ifyo intanda shalwile muli ubu bulwi, aya mashiwi kuti yalangilila ukucilima kwa bulesa ku kupususha umulalo wa bena Israele. Te mulandu ne fyo cali, abena Israele bashukiile ilya mibele. “Baraki asupile pa numa ya maceleta . . . kabili umulalo onse wa kwa Sisera wawilile ku kanwa ka lupanga; takwasheleko nangu umo.” (Abapingushi 4:16) Cinshi cacitike kuli mushika wa fita Sisera?

Umwaume wa Lucu Afwila “mu Minwe ya Mwanakashi”

Baibolo itila: “Lelo Sisera [afumine ku bulwi] afulumukile pa nshi kwi hema lya kwa Yaele muka Hebere umwina Keni; pantu pali umutende pa kati ka kwa Yabini imfumu ya Hasore ne ng’anda ya kwa Hebere umwina Keni.” Yaele aitile Sisera wafunshika ukwingila mwi hema lyakwe, no kumupeela umukaka, kabili alimufimbile, ica kuti aponene mu tulo. Lyene Yaele “abuulile ulubambo lwe hema, ne nondo mu minwe,” ifintu ifyo uwikala mu mahema abomfya lyonse. “Aile na kuli wene alebendela, no kupampamino lubambo mu nsensematwi yakwe, na lo lwapuliile pa nshi—apo wene alaalishe utulo, no kupomponteka; na o alifwile.”—Abapingushi 4:17-21.

Yaele nomba aishile ku kukumanya Baraki no kutila kuli wene: “Endeni, ndemulango muntu uo mulesokota.” Icalembwa citwalilila ukuti: “Na o aingile ku mwabo; kabili, moneni, Sisera nawa nafwa, no lubambo mu nsensematwi yakwe.” Fintu ici cifwile cakoseshe icitetekelo ca kwa Baraki! Mu kubangilila kasesema mwanakashi Debora alimwebele ati: “Takwakabe kobe ukutakisha kwa pa lwendo ulo uleyamo; pantu mu minwe ya mwanakashi e mo Yehova akapoosela Sisera.”—Abapingushi 4:9, 22.

Bushe ico Yaele acitile kuti camonwa ngo kufutika? Yehova tacimwene muli iyo nshila. Ulwimbo lwa kucimfya ulwa kwa Baraki na Debora lutila: “Abe uwapaalwa mu banakashi aba mu mahema!” Lulya lwimbo lulatwaafwa ukuba ne mimwene yalinga pa mfwa ya kwa Sisera. Calembwa aciti banyina balepembelela ukubwela kwakwe ukufuma ku bulwi. Baipusha ukuti: “Nga cinshi amaceleta yakwe yakokwelo kwisa?” “[Abanakashi] bakwe aba mano” baesha ukumukoselesha pa kusosa ukuti limbi aleakanya ifyo batapile mu bulwi—ifya kufwala fisuma na bakashana. Abanakashi baipusha abati: “Bushe tabasangile, bushe tabalaakanye ca kutapa? Umukashana, abakashana babili, ku mwaume onse; ica kutapa ca shakasulwa kuli Sisera . . . ishaengeleshiwa, icakasulwa icaengeleshiwa kubili kubili, ica kufwala mu mikoshi ya batapa.”—Abapingushi 5:24, 28-30.

Ifyo Twingasambililako

Icalembwa ca kwa Baraki caba ne sambilisho lyacindama kuli ifwe. Amafya no kufulunganishiwa fikakuma uuli onse uushisanshamo Yehova mu bumi bwakwe. Ukulubuka ku kutitikishiwa kwapusanapusana eko kwaba kuli bonse abalapila no kwalukila kuli Lesa no kutetekela muli wene. Kabili bushe na ifwe tatufwile ukuba ne cumfwila kuli wene? Nangu ni lintu ifyo Lesa afwaya fyamoneka ukupusana ku fyo abantu batontonkanya, kuti twacetekela ukuti ifipope fyakwe fyabelako ku kutunonsha pe na pe. (Esaya 48:17, 18) Citetekelo ne cumfwila kuli Yehova e calengele Baraki ‘atape imilalo ya bambi bambi.’—AbaHebere 11:32-34.

Insondwelelo ya kufika pa mutima iya lwimbo lwa kwa Debora na Baraki itila: “E fyo balobe bonse abalwani benu, mwe Yehova! Lelo abamutemwa babe ngo kufuma kwa kasuba mu maka ya kako!” (Abapingushi 5:31) Ifyo aya mashiwi yakaba aya cine ilyo Yehova akonaula icalo ca kwa Satana icibifi!

[Icikope pe bula 29]

Yehova abomfeshe Debora ukwita Baraki

[Icikope pe bula 31]

Ululamba lwa Mumana wa Kishone lulabundwa

[Abatusuminishe]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Icikope pe bula 31]

Ulupili lwa Tabore